Belarus Cumhurbaşkanı Alexander Lukaşenko’nun 29 Eylül 2022 tarihinde Abhazya’ya gerçekleştirdiği ziyaret, Tiflis ile Minsk arasındaki diplomatik ilişkilerin kopmasına neden olabilir. Zira Gürcistan, Lukaşenko’nun bu ziyaretinin uluslararası normları ve Gürcistan devlet sınırlarını ihlal ettiğini öne sürmektedir. Ayrıca Gürcü toplumunda da ziyaretin tepkiyle karşılandığı görülmektedir. Nitekim Tiflis’teki Belarus Büyükelçiliği yakınında toplanan Gürcüler, “Abhazya, Gürcistan’dır.” sloganı atarak Lukaşenko ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in posterlerini yakmıştır.
Belarus Cumhurbaşkanı’nın söz konusu ziyareti, yarı gizli bir atmosferde gerçekleşmiştir. Ziyarete ilişkin kapsamlı güvenlik önlemleri alınmış ve bölge sakinleri, kimin geldiğini sonradan öğrenmiştir. Buna ek olarak Lukaşenko’nun Abhaz lider Aslan Bzhaniya’yla yaptığı görüşmenin içeriği de açıklanmamıştır. Fakat Belarus Cumhurbaşkanı’nın bazı ifadeleri basına yansımıştır. Medyada yer alan haberlere göre Lukaşenko, şunları söylemiştir:[1]
“Normal bir durumumuz var. Jeopolitik sıkıntımız yok. Biz de sizler gibi barışçıl, kibar, çalışkan bir milletiz ve uyum içinde yaşamak istiyoruz. Ticaret ve ekonomik bağlar, ilişkilerimizin temeli olmalı. Sadece bir dostluk köprüsü değil; çok ciddi bir ilişki kurmak istiyoruz.”
Lukaşenko, Abhazya’ya gitmeden önce Putin’le Abhazya’nın sorunlarını görüştüğünü, bölgenin kaderine terk edilmemesi gerektiğine inandıklarını ve Abhazya’ya gereken yardımları yapacaklarını belirtmiştir.
Kuşkusuz Lukaşenko’nun Abhazya ziyareti, Gürcistan’da infial yaratmıştır. Örneğin Tiflis Belediye Başkanı Kakha Kaladze’den Cumhurbaşkanı Salome Zurabişvili’ye kadar hem muhalefet hem de devlet liderleri, Belarus Cumhurbaşkanı’nın ziyaretini düşmanca eylem olarak nitelendirmiştir. Belarus’un Tiflis Büyükelçisi Anatoly Lis de Gürcistan Dışişleri Bakanlığı’na çağrılarak uyarılmıştır. Ayrıca bakanlık tarafından yapılan açıklamada “Gürcistan, protestosunu en güçlü şekilde dile getirerek açıklama talep etti.” denilmiş ve bu tür eylemlerin ikili münasebetleri olumsuz etkileyeceği vurgulanmıştır.[2] Bu bağlamda Zurabişvili, Lukaşenko’nun “Gürcistan’ın İşgal Altındaki Toprakları Yasası”nı ve uluslararası hukukun temel prensiplerini ihlal ettiğini söylemiştir.[3]
Esasen ortaya çıkan tepki, Belarus’un Abhazya’nın bağımsızlığını tanıyabileceğine dair endişelerden kaynaklanmıştır. Oysa2008 yılındaki Rusya-Gürcistan Savaşı’nın ardından uzun yıllar boyunca Lukaşenko,Moskova’nın Abhazya ve Güney Osetya’nın bağımsızlığını tanıma konusundaki baskısına rağmen böyle bir eylemde bulunmamıştır. Hatta 2015 senesindeki Tiflis ziyaretinde Lukaşenko, Gürcistan’ın toprak bütünlüğünü desteklediğini belirtmiştir. Fakat son yıllarda Lukaşenko, “eğer ihtiyaç duyulursa” vurgusunu yaptığı konuşmalardaAbhazya ve Güney Osetya’nın bağımsızlığını tanıyabileceğini ifade etmektedir.[4]
2019 yılından önce Lukaşenko, Minsk yönetiminin ağır yaptırımlara maruz kalmasından çekinmesi ve Rusya’nın Belarus’un beklediği maddi desteği sağlayamayacağını düşünmesi hasebiyle tanıma eylemine mesafeli yaklaşan bir tutuma sahipti. Dahası Belarus, her ne kadar Rusya’yla Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü ve Avrasya Ekonomik Birliği gibi örgütler içerisinde yakın ilişkilere sahip olsa ve hatta Rusya’yla özel “Birlik Devleti” içinde yer alsa da tarafsız bir devlet imajı çizmeye odaklanmaktaydı. Bu da Minsk’in Batı’yla diyaloğunu sürdürmesini sağlamaktaydı. Ancak 2019 senesinden itibaren Belarus’un denge politikası sona ermiştir. Özellikle de Rusya-Ukrayna Savaşı, Minsk yönetiminin Moskova’yla birlikte yaptırımların hedefi haline gelmesine sebebiyet vermiştir.
Aslında Belarus, uzun yıllardır eski Sovyetler Birliği ülkelerinin toprak bütünlüğünü savunan bir yaklaşımla hareket etmekteydi. Lakin son yıllarda Minsk yönetimi, Kırım’ın uluslararası hukuka aykırı bir biçimde Rusya tarafından ilhak edilmesini ve Gürcistan’ın ayrılıkçı bölgelerini tanıyabileceğini ima etmeye başlamıştır. Buna rağmen Belarus, henüz Rusya’nın kontrolündeki bölgeleri tanımış değildir.
Lukaşenko’nun Abhazya ziyaretinin nedenlerine bakıldığında, çok konuşulmasa da asıl sebebin Rusya’nın Ukrayna politikasından duyulan rahatsızlık olabileceği söylenebilir. Lukaşenko, Kırım’ı ya da Ukrayna’nın doğusunu ziyaret etmek yerine; Abhazya’yı ziyaret ederek Moskova’yla yakın bir görüntü vermek; fakat Rusya’nın taleplerine direnmek istemiş olabilir. Böylece Lukaşenko hem Rusya’nın Ukrayna’ya ilişkin beklentilerine uygun bir adım atmamış hem de Putin’le iyi bir dostluğunun bulunduğunu vermeyi seçmiştir, denilebilir. Zira Lukaşenko, ayrılıkçı bölgeleri tanıyabileceğini ima etse de bu eylemi hayata geçirmemekte ve belki de Rusya’nın baskısına maruz kalmaktadır. Diğer taraftan söz konusu ziyaret, Belarus’un Kazakistan ve Ermenistan’a kıyasla Rusya’ya daha yakın olduğunu göstermek istemesi şeklinde de yorumlanabilir.
Belirtmek gerekir ki; Belarus’un Abhazya’yı tanıması, Gürcistan’la olan diplomatik ilişkilerinin sona ermesine sebebiyet verecektir. Bu karar, sadece Gürcistan’ın değil; aynı zamanda diğer post-Sovyet ülkelerin de tepkisini çekecektir. Bu da Minsk’in daha da yalnızlaşmasına yol açacaktır. Elbette Lukaşenko da bunun farkındadır. Bu yüzden de tanıma eyleminde bulunmadan Rusya’nın baskısını bertaraf etmek istemektedir. Özellikle de Ukrayna’daki savaş sebebiyle Lukaşenko, Rusya’nın eylemlerinden rahatsızdır ve baskı altındadır. Çünkü Moskova, tüm kritik kararların Minsk tarafından desteklenmesini istemektedir.
Kısaca özetlemek gerekirse Belarus, Rusya’ya yakın bir noktada konumlanmaya çalışmakta; fakat bunu yaparken de Moskova’nın her dediğini yapmamaya özen göstermektedir. Bir diğer ifadeyle Lukaşenko, ülkesinin egemenliğine gölge düşürecek adımlar atmaktan imtina etmekte ve hassas bir denge kurmaya çabalamaktadır. Dolayısıyla Lukaşenko’nun üzerindeki baskıyı bertaraf etmek için gerçekleştirdiği ziyaret, Rusya açısından moral bozucu bir gelişme olarak nitelendirilebilir. Çünkü ziyaret, Moskova’nın beklediği sonuçları doğuracak mahiyette değildir. Ancak ziyaret, Ukrayna’daki ilhaklar çerçevesinde ele alındığında, özellikle de Batılı aktörle,r Putin’in Lukaşenko’nun ziyareti üzerinden “hedef büyütme” mesajı verdiğini düşünebilir. Zaten bu nedenle de Avrupa Birliği Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Sözcüsü Peter Stano, Lukaşenko’nun Abhazya ziyaretini kınadığını ve bunu uluslararası hukukun ihlali olarak gördüğünü söylemiştir. [5] Zira Belarus Cumhurbaşkanı’nın ziyareti, Rusya’nın Ukrayna Savaşı nedeniyle maruz kaldığı yaptırım baskısının artması durumunda Abhazya’yı da ilhak edebileceği mesajını barındırmaktadır.
Tüm bunların yanı sıra ziyaret, Rusya açısından olumlu bir taktiksel bir hamle olarak da görülebilir. Çünkü Lukaşenko’nun Abhazya’yı ziyaret etmesi, Batılı ülkelere yönelik bir baskı şeklinde yorumlanabilir. Rusya’nın “büyük oynayabileceğini” göstermesi bakımından Lukaşenko’nun bölgeye yaptığı ziyaret, Batılı siyasiler üzerinde etki oluşturabilir.
Sonuç olarak post-Sovyet coğrafyada jeopolitik değişimler yaşanmaktadır. Bu çerçevede Lukaşenko’nun Abhazya ziyareti, yakın gelecekte ciddi bir krize yol açmayacak olsa da orta ve uzun vadede yeni kriz alanlarının ortaya çıkabileceğinin habercisidir.
[1] “Лукашенко заявил, что Белоруссия хочет наладить серьезные отношения с Абхазией”, Tass, https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/15897063?utm_source=google.com&utm_medium=organic&utm_campaign=google.com&utm_referrer=google.com, (Erişim Tarihi: 30.09.2022).
[2] “МИД Грузии вызвал посла Беларуси из-за визита Лукашенко в Абхазию”, Smart Press, https://smartpress.by/news/29724/, (Erişim Tarihi: 30.09.2022).
[3] “Саломе Зурабишвили – Я жестко осуждаю визит Александра Лукашенко в оккупированную Абхазию”, Interpressnews, https://www.interpressnews.ge/ru/article/146710-salome-zurabishvili-ia-zhestko-osuzhdaiu-vizit-aleksandra-lukashenko-v-okkupirovannuiu-abkhaziiu/, (Erişim Tarihi: 30.09.2022).
[4] “Лукашенко не исключает признания независимости Абхазии и Южной Осетии”, Tass, https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/13635745?utm_source=google.com&utm_medium=organic&utm_campaign=google.com&utm_referrer=google.com, (Erişim Tarihi: 30.09.2022).
[5] “ЕС осудил визит президента Белоруссии в Абхазию”, Ria Novosti, https://ria.ru/20220929/lukashenko-1820319586.html, (Erişim Tarihi: 30.09.2022).
