Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, 17 Nisan 2023 tarihli Brezilya ziyaretiyle Latin Amerika turunu başlatmıştır. Brezilya’yla başlayan tur kapsamında Lavrov; Venezuela, Nikaragua ve Küba’yı ziyaret etmektedir. Konuyla ilgili olarak Rus Dışişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan mesajda, Lavrov’un ilgili devletlerin liderleri ve dışişleri bakanlıklarının yanı sıra üst düzey temsilcilerle resmi görüşmeler gerçekleştireceği belirtilmiştir. Dolayısıyla Lavrov’u yoğun bir programın beklediği vurgulanmıştır. Benzer bir şekilde yapılan açıklamada, Lavrov’un siyasi, ticari, ekonomik, eğitsel, insani, kültürel ve diğer alanlarda karşılıklı yarar sağlayan işbirliğini güçlendirmeyi amaçlayan somut bir gündemle bölgeye uçtuğu ifade edilmiştir. Son olarak açıklamada görüşmeler gerçekleştirilecek ülkelerin Birleşmiş Milletler (BM) Şartı’nın dayandığı yapı olan modern dünyanın uluslararası hukuk kurumlarını güçlendirmeyi planladığına dikkat çekilmiştir. [1]
Bu bağlamda Lavrov’un durakları arasında yer alan Venezuela, Nikaragua ve Küba uzun süredir devam eden Batı karşıtlıkları ve Rusya ile olan yakın ilişkileriyle tanınan ülkelerdir. Öte yandan ziyaret gerçekleştirilecek ülkeler, Brezilya da dahil olmak üzere Rusya-Ukrayna Savaşı kapsamında Ukrayna’nın yanında yer almamış ve Moskova yönetimine karşı Batı’nın uyguladığı yaptırımlara katılmamış ülkelerdir.
Bahsi geçen ülkeler arasından Batı’yla ilişkileri en normal devletin Brezilya olduğu öne sürülebilir. Bu yüzden de 2022 yılının yılın son çeyreğinde Brezilya genel seçimlerini kazanan Luiz Inácio Lula da Silva’nın Batı’yla iyi ilişkiler geliştirmesi beklenmiştir. Nitekim 2023 senesinin ilk çeyreğinde kendisine düzenlenen darbe girişiminde Batı devletleri, Lula’ya destek mesajları vermiştir. Fakat Lula, Rusya-Ukrayna Savaşı’nda tarafsız bir tavır ortaya koymaktadır. Öyle ki; Lavrov tarafından Brezilya’ya gerçekleştirilen ziyaret, Lula’nın Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’le görüşmesinden çok kısa bir süre sonra gerçekleştirilmektedir.
Hatırlanacağı üzere Lula, Şi’yle yaptığı görüşmenin ardından taraflar arasındaki krizde tek çözümün müzakere ve diyalog olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca Lula, Batılı aktörlerin aksine Moskova yönetimine müzakereler için herhangi bir koşul sunmaktan da imtina etmiştir.[2] Dolayısıyla Brezilya’nın politikalarının Batı’yla çatışmaya başladığı ve Batı’nın Lula’dan umduğu desteği bulamadığı öne sürülebilir. Bu kapsamda Brezilya, hem Rusya-Çin ekseniyle hem de Batı’yla ilişkilerini normal seviyede sürdürme hedefi gütmektedir.
Öte yandan Rusya, uzun zamandır uluslararası ilişkilerin Batı merkezli olarak icra edilmesine karşı çıktığını net bir biçimde ifade etmektedir. Dolayısıyla uluslararası arenadaki temel hedeflerinden birini, bu alanda Batı hegemonyasını kırma olarak belirlemiştir. Buna binaen yapılacak görüşmelerin hedeflerinden biri şeklinde ifade edilen uluslararası hukuk kurumlarını güçlendirme, Rusya’nın bu kurumları Batı ekseninden çıkarma gayesine atıfta bulunmaktadır, denilebilir.
Anlaşılacağı üzere Moskova yönetimi için Batı karşıtı Latin Amerika ülkeleriyle geliştirilecek bağlar ve Brezilya gibi Batı ve Rusya-Çin ekseni arasında denge politikası yürüten ülkelerle geliştirilecek münasebetler, Ukrayna’daki savaşa dair destek arayışında olan Kremlin açısından oldukça mühimdir.
Rusya için Latin Amerika, Rusya gibi güçlerin dikte ettiği etki alanları oluşturma yolunda fırsatlar sunan bir coğrafyadır. Bununla Moskova, bölge başkentleriyle ikili işbirliklerini de geliştirme arzusu içerisindedir.
Lavrov tarafından Venezuela’ya yapılacak ziyaretin önemi ise iki ülkenin de Batı’nın yaptırımlarına maruz kalmasından kaynaklanmaktadır. Bilindiği gibi, enerji üreticisi olan Rusya ve Venezuela, Batı’nın kendilerine uyguladıkları yaptırımlardan ötürü enerji ihracatında birtakım güçlükler yaşamaktadır. Birbirlerini stratejik ortak olarak tanımlayan iki ülke, enerji kaynaklarını ihraç edebilecekleri yeni marketler arama saikiyle işbirliklerini güçlendirme ve derinleştirme çabası içerisindedir.
Lavrov’un diğer durağı ise Rusya’nın stratejik ortakları arasında yer alan Küba’dır. Burada dikkat çekici bir anekdot bulunmaktadır. Çünkü Rusya Dışişleri Bakanı’nın Küba’ya gerçekleştirdiği ziyaret, Küba devlet başkanlığı seçimlerinin yapılacağı tarihe denk gelmektedir. Ülkesi son 30 yılın en büyük ekonomik krizi içerisinde bulunan mevcut Küba Devlet Başkanı Miguel Diaz-Canel, ikinci kez başkan seçilmeyi ummaktadır. Dolayısıyla ekonomik krizi aşma yolunda Diaz-Canel, 2022 yılının son çeyreğinde Rusya’yı ziyaret etmiş ve çeşitli petrol tedarik anlaşmaları imzalamıştır. Küba, 1962 yılından beri Amerika Birleşik Devletleri (ABD) tarafından ambargoya tabi tutulurken; Rusya da bu üleyle olan stratejik ortaklık ilişkisini geliştirme arayışındadır.
Rus Dışişleri Bakanı’nın bölge ziyaretinin bir başka durağı olan Nikaragua, Kremlin yönetimi açısından Latin Amerika coğrafyasındaki en önemli jeopolitik merkezlerden biridir. ABD için Nikaragua, Güney Amerika kıtasına kara üzerinden ulaşımda transit ülke konumundadır. Bu sebeple de Lavrov tarafından Nikaragua’ya gerçekleştirilen ziyaret, ABD Başkanı Joe Biden’ın Kiev ziyaretine tarafından gerçekleştirilen ziyarete bir yanıt niteliğindedir. Ayrıca tüm bu sebeplerle Nikaragua Devlet Başkanı Daniel Ortega, Kremlin’in en kritik müttefiklerden biri olarak tanınmaktadır.
Nitekim Rusya, 2021 yılında gerçekleşen Nikaragua genel seçimlerinin sonucunu meşru sayarak Ortega’nın yönetimini tanıyan az sayıdaki ülkelerden biridir. Benzer biçimde Ortega da Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini destekleyen ender liderlerdendir.[3] Ortega’nın bu tutumu, Nikaragua’nın uluslararası alanda giderek izole olmasında ve yeni müttefikler aramasına yol açmakta ve bu da Nikaragua’nın Rusya’yla olan münasebetlerinin derinleşmesini beraberinde getirmektedir.
Diğer taraftan Rusya açısından Brezilya, diğer ülkelerden farklı bir konumdadır. Zira BRICS ülkeleri arasında yer alan Brezilya, dünyanın yükselen ekonomilerindendir. Bu konumu hasebiyle Brezilya, ABD’nin hegemon güç konumunda olduğu Batı merkezli dünya düzenine meydan okuyan ülkelerdendir. Bu meydan okumayı da Çin ve Rusya’yla geliştirdiği ilişkiler vesilesiyle gerçekleştirmektedir. Bu kapsamda, iki ülke arasında önem teşkil eden hususlardan biri de ticareti dolar dışında bir başka para birimiyle gerçekleştirmektir. Rusya ve Brezilya, ABD’nin uluslararası sistemde hegemonyasını devam ettirebilmesini ve bunun bir sonucu olarak kendi değerleri ile örtüşmeyen rejimlere yaptırımlar uygulayabilmesini; ekonominin dolarizasyonuna bağlamakta ve bu yüzden de dedolarizasyon arayışlarına yönelmektedir. Öte yandan Rusya, uzun vadede çıkarları örtüşen Brezilya’dan Rusya-Ukrayna Savaşı’nda müşterek çıkarlara zarar verecek bir girişimde bulunmamasını istemektedir. Zira Brezilya’nın tarafsız tutumunu sürdürmesi ve Batı’yla işbirliği yoluna gitmemesi, Rusya’nın önem atfettiği hususların başında gelmektedir.
Neticede Rusya, Ukrayna’daki savaşın da etkisiyle dünyadan izole edilmek istenirken; Latin Amerika’daki müttefikleri üzerinden yalnız olmadığı mesajını vermeye çalışmaktadır. Bu kapsamda zaten BRICS’te yer alan Lula liderliğindeki Brezilya, geleneksel müttefikler Küba ve Venezuela ile Ortega’nın uyguladığı politikalarla ilişkilerin her geçen gün daha da derinleştiği Nikaragua, Moskova yönetiminin bölgedeki başlıca partnerleri olarak nitelendirilebilir. Lavrov’un ziyareti de bunu ortaya koyması bakımından oldukça mühimdir.
[1] “Canciller ruso inicia este lunes una gira por Brasil, Venezuela, Nicaragua y Cuba”, Prensa, https://www.prensa.com/impresa/mundo/canciller-ruso-inicia-este-lunes-una-gira-por-brasil-venezuela-nicaragua-y-cuba/, (Erişim Tarihi: 17.04.2023).
[2] “Lula reafirma su apoyo ante Xi: “Brasil quiere que la relación con China trascienda más allá de lo comercial”, Prensa, https://elpais.com/internacional/2023-04-14/lula-reafirma-su-apoyo-ante-xi-brasil-quiere-que-la-relacion-con-china-trascienda-mas-alla-de-lo-comercial.html, (Erişim Tarihi: 14.04.2023).
[3] ““Estamos con usted”, le dice Ortega a Putin en ocasión de su cumpleaños 70”, Swiss Info, https://www.swissinfo.ch/spa/ucrania-guerra_-estamos-con-usted—le-dice-ortega-a-putin-en-ocasión-de-su-cumpleaños-70/47960598, (Erişim Tarihi: 06.10.2022).
