Kuzey Makedonya Anayasası’na Bulgarların dahil edilmesi, özellikle Kuzey Makedonya’nın Bulgaristan’la olan gerilimli ilişkileri ve Avrupa Birliği (AB) üyelik süreci bakımından sık sık dile getirilen bir meseledir.
AB üyeliğini kendisine önemli bir dış politika hedefi olarak belirleyen Kuzey Makedonya için üyelik yolunda çözmesi gereken devletlerarası sorunlardan kaynaklanan engeller bulunmaktadır. Bilindiği gibi Üsküp yönetimi, Yunanistan ile “Makedonya” isminden kaynaklı anlaşmazlığı 17 Haziran 2018 tarihinde imzalanan Prespa Anlaşması vesilesiyle çözüme kavuşturmuştur.[1] Ancak AB üyeliğine kabul aşamasında veto etme imkanına sahip diğer bir devlet olan Bulgaristan ile Kuzey Makedonya arasındaki sorunların devam ettiği görülmektedir.
Bulgaristan ile Kuzey Makedonya arasında 2017 yılında imzalanan Dostluk, İyi Komşuluk ve İşbirliği Antlaşması da somut bir sonuç getirmemiştir. Dahası söz konusu antlaşmanın yükümlülüklerine uyulmadığı gerekçesiyle karşılıklı suçlamalarda bulunulmuştur.
Bununla birlikte Bulgaristan, Kuzey Makedonya tarafından Bulgar azınlığın tanınmasının anayasaya dahil edilmesi talebinde bulunmaktadır. Bu bağlamda Fransa, 2022 yılında taraflara Bulgaristan’ın vetosunu kaldırmasını sağlayacak bir öneri sunmuştur. Söz konusu öneride hem Kuzey Makedonya’nın iç politikasında hem de Bulgaristan’la ilişkilerinde tartışmalı bir hale gelen Bulgar azınlığa ilişkin anlaşmazlığın çözülmesi amaçlanmıştır. Ancak Kuzey Makedonyalı yetkililerinin bu öneriyi kabul edilemez olarak nitelendirmeleri üzerine teklif, bazı itirazlar da dikkate alınarak revize edilmiş ve yeniden sunulmuştur.[2]
Ardından Kuzey Makedonya, bu planı kabul etmiş ve böylece 19 Temmuz 2022 tarihinde AB’yle katılım müzakerelerinin açılış aşamasına gelinmiştir.[3] AB yolunda önemli bir adım daha atmış olan Kuzey Makedonya Hükümeti için bu gelişmenin zorlu bir süreci beraberinde getirdiği söylenebilir. Böylece Kuzey Makedonya Hükümeti hem etnik Makedonlar ile muhafazakar milliyetçi siyasetçilerin tepkilerine hem de Bulgaristan’ın kararın uygulanmasına yönelik baskılarına maruz kalmaktadır.
Hükümetin ilgili anayasa değişikliklerini başarıyla gerçekleştirebilmesinin önünde birtakım engellerin bulunduğu görülmektedir. Kuzey Makedonya Cumhuriyeti Anayasası’nın 131. maddesi, anayasa değişiklikleri için sağlanması gereken koşulları şu şekilde belirtmektedir:
“Anayasada değişiklik başlatma kararı, meclis tarafından toplam temsilci sayısının üçte ikisinin çoğunluğuyla alınır. Anayasa değişiklik taslağı, meclis tarafından toplam temsilci sayısının oy çokluğuyla onaylanır ve daha sonra kamuoyu tartışmasına sunulur. ‘Anayasa değişikliği kararı, meclis tarafından, temsilciler tam sayısının üçte iki çoğunluğuyla alınır.’ Anayasa değişikliği, meclis tarafından ilan edilir.”[4]
Kuzey Makedonya Cumhuriyeti Meclisi toplam 120 üyeye sahiptir. Anayasa değişikliklerine yönelik ilgili maddenin koşullarına göre, değişiklik kararının kabulü için meclis tam sayısının üçte iki çoğunluğuna denk gelen 80 milletvekilinin onay vermesi gerekmektedir.
Hükümetin özellikle de AB üyeliği yolunda ilerleme motivasyonuyla gerçekleştirmeyi istediği bu değişikliklere ülke içerisinde azımsanamayacak bir muhalefetin bulunduğu görülmektedir. Bu minvalde muhafazakar Makedon milliyetçisi İç Makedon Devrimci Örgütü-Makedonya’nın Ulusal Birliği Demokratik Partisi’nin (VMRO-DPMNE) Bulgar azınlığın tanınması kapsamında Anayasa’ya dahil edilmesine karşı çıktığı görülmektedir. Söz konusu durum, hükümet tarafından kabul edilen anayasa değişikliklerinin gerçekleştirilmesi konusunda zorluk yaratmaktadır. 2020 yılında yapılan parlamento seçimleri neticesinde VMRO-DPMNE, 44 sandalyeyle meclis içerisinde ana muhalefet partisi konumunda bulunmaktadır.[5] Bu ise hükümetin anayasa değişiklikleri hususunda gerekli sayıyı elde etmesi için her koşulda VMRO-DPMNE vekillerini ikna etmesi gerektiği anlamına gelmektedir.
Buna karşılık VMRO-DPMNE, Fransız önerisinin sunulmasından bu yana Bulgarların anayasaya dahil edilmesine yönelik muhalefetini sürdürmektedir. Parti, son olarak 2023 yılının Şubat ayında hükümetin anayasa değişikliği için ikna çabaları kapsamındaki müzakere çağrısını reddetmiştir.[6] VMRO-DPMNE’nin bu çağrıya cevaben “vatandaşlar tarafından onaylanmayan bir şeyi tartışmak için yetkiye sahip olmadığını”[7] söylemesi dikkat çekicidir. Nitekim Üsküp Siyasi Araştırmalar Enstitüsü’nün yaptığı bir ankette katılımcı etnik Makedonların %72,8’i Fransız önerisine olumsuz cevap vermiştir.[8] Fakat bu anketin dışında, AB üyeliği motivasyonuyla anayasa değişikliklerini destekleyen bir kesim de bulunmaktadır.
Söz konusu durum, konuya ilişkin ülke genelindeki fikir ayrılıklarının bulunduğunu göstermektedir. Tüm bunların yanı sıra iç politikada anayasa değişikliklerinin kabulünde uzayan sürecin ilişkilerde gerilimin yükseldiği Bulgaristan’ın baskısına neden olduğu söylenebilir.
Sonuç olarak Kuzey Makedonya’da AB üyeliği motivasyonuyla Bulgarların anayasaya dahil edilmesi girişiminin önündeki zorluklar giderilememiştir. Gerek 2022 yılında gerekse de 2023 yılının ilk aylarında ülke kamuoyunun tepkisi ve Kuzey Makedonya Cumhuriyeti Meclisi’nde yaşananlar, bu sorunun devam edeceğini göstermektedir. Ayrıca bu durumun Bulgaristan ile Kuzey Makedonya arasındaki münasebetlerin iyileştirilmesi açısından da ciddi bir engel yarattığı söylenebilir.
[1] “North Macedonia, Greece: Rewriting History After Prespa”, Balkan Insight, https://balkaninsight.com/2020/06/17/north-macedonia-greece-rewriting-history-after-prespa/, (Erişim Tarihi: 24.02.2023).
[2] “Government of North Macedonia Receives A New French Proposal”, European Western Balkans, https://europeanwesternbalkans.com/2022/06/30/government-of-north-macedonia-receives-a-new-french-proposal/, (Erişim Tarihi: 24.02.2023).
[3] “Intergovernmental Conference on the Accession of North Macedonia”, Delegation of the European Union to North Macedonia, https://www.eeas.europa.eu/delegations/north-macedonia/intergovernmental-conference-accession-north-macedonia_en?s=229, (Erişim Tarihi: 24.02.2023).
[4] “The Constitution of the Republic of North Macedonia”, Assembly Republic of North Macedonia, https://www.sobranie.mk/the-constitution-of-the-republic-of-macedonia-ns_article-constitution-of-the-republic-of-north-macedonia.nspx, (Erişim Tarihi: 24.02.2023).
[5] “EM North Macedonia: Review of the 2020 parliamentary elections in North Macedonia”, European Movement, https://europeanmovement.eu/member_update/em-north-macedonia-review-of-the-2020-parliamentary-elections-in-north-macedonia/, (Erişim Tarihi: 24.02.2023).
[6] “Власта повикува на дебата за уставните измени, опозицијата подготвена да разговара само за предвремени избори”, A1on, https://a1on.mk/macedonia/vlasta-povikuva-na-debata-za-ustavnite-izmeni-opozicijata-podgotvena-da-razgovara-samo-za-predvremeni-izbori/, (Erişim Tarihi: 24.02.2023).
[7] Aynı yer.
[8] “72,8 отсто од Македонците се против францускиот предлог, вели анкета на ИПИС” MKD.mk, https://m.mkd.mk/makedonija/politika/728-otsto-od-makedoncite-se-protiv-francuskiot-predlog-veli-anketa-na-ipis, (Erişim Tarihi: 24.02.2023).
