Balkan coğrafyası, özellikle de Soğuk Savaş döneminin sona ermesinden itibaren küresel ve bölgesel güçlerin mücadelesine sahne olmuştur. Son dönemde Rusya’nın Ukrayna’da uyguladığı yayılmacı politikası, bölgedeki fay hatlarını yeniden tetikleyerek yeni bir kamplaşmanın kapılarını aralamıştır. Söz konusu coğrafya, Çin’in Kuşak-Yol Projesi bağlamında önemli bir jeopolitik konuma sahiptir. Bu nedenle Çin’in bölgeye olan ilgisi, artarak devam etmiştir. Ayrıca Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Joe Biden yönetimiyle daha küresel ve kurumsal bir görünüm sergilemesinin Balkan coğrafyasına da birtakım yansımaları olmuştur. Bu durum, Avrupa Birliği (AB) için zor olsa da bazı fırsatları beraberinde getirmektedir. Dolayısıyla salgın sürecinde ABD, Rusya ve Çin’in durumu, birliğin genişlemesi için alan açmıştır. Bu bağlamda Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) kapsamında Biden yönetimi ve AB’nin Balkan coğrafyasında genişlemesi için ortak politikalar izlenmesi konusunda uygun zemin oluşmuştur. Avrupa entegrasyonu, ABD tarafından kanalize edildiğinde veya korunduğunda başaralı şekilde sonuçlanmıştır. Bu sebeple Biden yönetiminin Batı Balkan ülkelerini gündemde tutma mücadelesi birliğin genişlemesi için son derece önemlidir.[1]
Bu duruma paralel olarak Kuzey Makedonya’nın birliğe tam üyeliği, birlik için önemli bir fırsattır. Böylece birliğin salgın sürecinde zedelenen küresel imajı restore edilebilecektir. Ancak Kuzey Makedonya’daki istikrarsız yapı, bu konuda bazı soru işaretlerini akıllara getirmektedir. Bahse konu olan ülke, jeostratejik açından Balkanların kalbinde yer alması nedeniyle bölgesel ve küresel bakımdan son derece önemli bir konumda yer almaktadır. Bu nedenle Kuzey Makedonya’nın AB üyeliği, Balkanlardaki dengeleri değiştirebilecek ve diğer aday ülkelere referans verilebilecek niteliktedir. Dolayısıyla Kuzey Makedonya’da kısa süre önce gerçekleşen hükümet değişikliği, bu süreç için birtakım risk ve fırsatları beraberinde getirmektedir.
Kuzey Makedonya Parlamentosu’nda Mevcut Dağılım
Mevcut hükümet; yani Makedonya Sosyal Demokratlar Birliği (SDSM), 15 Temmuz 2020 tarihinde yapılan parlamento seçimlerinde güven tazelerken muadilleri kan kaybetmiştir. Resmî sonuçlara göre, SDSM liderliğindeki “Yapabiliriz İttifakı”, 327.408 oyla (%35,89) 46 milletvekiline sahip olmuştur. Makedonya İç Devrimci Örgütü-Makedonya Ulusal Demokratik Birliği (VMRO-DPMNE) liderliğindeki diğer bir Makedon partisi, “Ayağa Kalk Makedonya İttifakı” ile 315.344 oy alarak (%34.57) parlamentoda 44 sandalye kazanmıştır. Ülkedeki en büyük Arnavut partisi olan Demokratik Birlik Bütünleşme Birliği (BDI) ise 104.587 oyla (%11,48), 15 milletvekili kazanmıştır. Arnavutlar İçin İttifak ve Alternativa partilerinin ittifakı da 81.620 oy (%8,95), 12 milletvekiliyle temsil edilmiştir. Sol (Levica) Parti 37.426 oy (%4,1) alarak 2 mebus ve Arnavut Demokrat Partisi (PDSH) de 13 bin 930 oy (%1.53) alarak 1 milletvekili bulundurma hakkı kazanmıştır.
SDSM liderliğindeki “Yapabiliriz İttifakı”nda Türk Hareket Partisi (THP) ve Türk Demokrat Partisi (TDP) de yer almış ve bu seçimlerde birer milletvekili kazanmışlardır. Yeni kurulan kabinede SDSM 11, BDI 6, BESA Hareketi ve Liberal Demokrat Parti 1 bakanlıkla temsil edilmiştir. Başbakan Zoran Zaev liderliğindeki yeni kabine meclisten güvenoyu almayı başarmıştır.[2]
Yerel Seçimler ve Kurulan Yeni Kabine
İkinci turu 31 Ekim 2021 tarihinde yapılan yerel seçimler, Zoran Zaev öncülüğündeki iktidar açısından büyük bir yenilgiyle sonuçlanmıştır. Muhalefetteki VMRO-DPMNE koalisyonu elindeki belediye sayısını 5’ten, başkent Üsküp de dahil olmak üzere 42’ye çıkartırken iktidar partisi adayları ise elinde bulundurduğu 57 belediyenin mühim bir kısmını kaybederek sadece 16 belediye kazanabilmiştir. Zaev, yerel seçimlerde aldığı ağır mağlubiyetin ardından hem başbakanlıktan hem de SDSM parti başkanlığından istifa ettiğini duyurmuştur. VMRO-DPMNE Önderi Hristiyan Mitskoski, mevcut hükümetin meşruiyetini kaybettiğini ve acil bir şekilde erken seçime gidilmesi gerektiğini belirtmiştir.[3] Zaev’in istifası ise VMRO-DPMNE liderliğindeki muhalefetin güven oylaması için yaptığı baskıdan kurtulan kırılgan iktidar çoğunluğunda istikrarsız bir duruma yol açmıştır.[4]
Parlamentoda yapılan müzakereler sonucunda o zamana kadar muhalif kanatta olan Alternativa’nın 4 milletvekili, mevcut hükümete verdiği destekle güven oylamasında parlamentoda çoğunluk olmasında ve psikolojik üstünlüğün mevcut iktidara geçmesinde rol oynamıştır.[5] Zaev’in resmi olarak SDSM başkanlığından istifa etmesinden sonra hükümetin Alternativa’yla yaptığı müzakerelerde kritik rol oynayan Dimitar Kovachevski, 12 Aralık 2021 tarihinde parti içi seçimlerini kazanmıştır. Akabinde ise Zaev’in yerini alarak 17 Ocak 2022 tarihinde yemin etmiştir.[6] Kuzey Makedonya Meclisi’nde 108 milletvekilinin katıldığı oturumda 62 evet, 46 hayır oyu kullanılmış ve Makedonya Sosyal Demokratlar Birliği (SDSM) Genel Başkanı Kovaçevski tarafından kurulan yeni hükümet onaylanmıştır.[7] Kurulan yeni hükümet; SDSM, Liberal Demokratik Partisi (LDP), Arnavut kökenli Demokratik Bütünleşme Birliği (BDİ) ve Alternativa’dan oluşmaktadır.[8]
Yeni Hükümette Arnavutların Rolü
SDSM ve VMRO-DPMNE liderliğindeki iki koalisyon, Kuzey Makedonya’daki siyasi tabloda öne çıkmaktadır. İktidarı elinde bulunduran Sosyal Demokratlar Birliği, AB ve NATO ekseninde bir siyasi çizgi benimserken; muhalefetteki VMRO-DPMNE koalisyonu ise Rusya’ya yakın bir politika izlemektedir.
Resmi rakamlara göre Kuzey Makedonya nüfusunun %65’i Makedonlardan, %25’i ise Arnavutlardan oluşmaktadır.[9] Ancak Arnavutların Kuzey Makedonya siyasetindeki etkisi, toplam nüfus içindeki oranlarının çok daha ötesindedir. Ülke siyasetindeki bu iki ittifakın iktidara gelmesi, Arnavut partileriyle kurdukları koalisyona bağlıdır. Bir diğer ifadeyle Kuzey Makedonya siyasetindeki altın hisse, Arnavut partilerinin elindedir. Arnavut partilerinin ABD’yle yakın bağları vardır ve bu partiler, söz konusu ilişkiyi gizlememektedir.[10]
Arnavut partilerinin meclisteki güvenoyu yoklamasında iktidara sağladığı avantajın getirilerini yeni kurulan kabinede fazlasıyla almıştır. Kabinede bulunan 20 bakanın 10 tanesi Arnavut kökenlidir. Dışişleri, Ekonomi ve Diaspora Bakanlıkları gibi stratejik öneme sahip bakanlıkların Arnavut kökenlilere verilmesi, Kuzey Makedonya’nın geleceğinin şekillenmesinde etkili olacaktır. Hükümette yer alan Arnavut bakanların ağırlığına ek olarak yapılan koalisyon protokolüne göre Başbakan Kovaçevski, hükümetin görev süresinin bitmesine 100 gün kala başbakanlığı BDİ’den bir milletvekiline devredecektir. Böylece BDİ’nin 2020 seçimlerindeki “İlk Arnavut Başbakan” sloganı da hayata geçmiş olacaktır. Arnavut cephesinden yapılan analizler doğrultusunda yeni kurulan hükümette Arnavutların aldığı pozisyonla birlikte devlet kurumlarında Arnavutlar, Makedonlara nazaran daha fazla mevkiye sahip olacaktır.
Yeni Hükümet ve Dış Politika
Arnavutlar, yeni kabinede aldıkları pozisyon ve ABD’yle geçmişe dayanan iyi ilişkileri sayesinde Kuzey Makedonya dış politikasında söz sahibi olacaktır. Ancak yeni kurulan hükümette Arnavutluk devletinin ne kadar etkili olduğu muammadır. Zaev’in istifasından sonra henüz yeni başbakan belli değilken; Arnavutluk Cumhurbaşkanı İlir Meta’nın Kuzey Makedonya ziyaretinde Kovaçevski’yle görüşmesi, yeni kabinenin kurulmasında ne derece etkili olduğu belirsizliğini korumaktadır. Yapılan görüşmelerde Kovaçevski, “Kuzey Makedonya ve Arnavutluk her şeyi yaptı, sıra AB’de.” şeklinde demeç vererek adeta Başbakan olduktan sonra izleyeceği politikaları özetlemiştir.[11] Arnavutluk ile Kuzey Makedonya’nın AB sürecindeki kader ortaklığına dikkat çeken Kuvaçevski, iktidara gelmeden ilk bölgesel müttefikliğinin temellerini atmıştır.
Şüphesiz mevcut hükümet için dış politikayla ilgili en önemli sorun, Bulgaristan’la olan ilişkilerdir. Sofya, AB’ye tam üyelik için Kuzey Makedonya’nın yerine getirmesi gereken yaklaşık 20 şart öne sürmüştür. Kuzey Makedonya’daki yeni hükümet, aktif bir dış politika izleyerek ülkelerinin en önemli dış politika meselesi olan Bulgaristan’la ilişkileri düzeltmek için adım atmıştır. Her iki taraftan gelen iyi niyetli demeçler, taraflar arasındaki buzları eritmeye başlamıştır. Bulgaristan Başbakanı Kiril Petkov’un Üsküp ziyaretinde iki ülke altyapı, kültür, ekonomi, eğitim ve ticaret gibi çeşitli alanlarda çalışma grupları oluşturma konusunda anlaşmıştır.[12]
Söz konusu ziyaretin yapıldığı sırada BNT’ye konuşan Kuzey Makedonya Dışişleri Bakanı Bujar Osmani, iki yıl aradan sonra Sofya’ya büyükelçi atayacaklarını duyurmuş ve şu açıklamayı yapmıştır:[13]
“Artık Yugoslavya dâhilinde AB’ye katılmak istiyoruz. İlişkimizi bu yönde geliştirmek istiyoruz. Yugoslavya’nın Bulgaristan’a yönelik tutumundan miras kalan tüm meseleler Kuzey Makedonya’ya devredilmemelidir”
Kuzey Makedonya’daki en büyük Arnavut partisi DUI’nin lideri Ali Ahmeti ise Bulgaristan Başbakanı Petkov’un Bulgar ulusunu anayasanın başlangıcına dâhil etmeyi de içeren taleplerinin kabul edilmesi çağrısında bulunmuştur. SDSM’nin liderliğindeki koalisyon hükümetindeki nüfuzu giderek artan DUI’nin lideri Ahmeti, açıklamayı Petkov’la görüşmesinin ardından gerçekleştirmiştir.[14] İki ülkenin yakınlaşması sonucunda hükümetler, ortak toplantı yapmıştır. Avrupa entegrasyonunun önemine vurgu yapılan toplantıda, taraflar arasında kısa sürede gerçekleşen üst düzey diplomasi trafiğine dikkat çekilmiş ve bu gelişmeler, ilişkilerin geleceği için ümit verici bulunmuştur.[15]
Kuzey Makedonya’nın Avrupa’ya entegrasyonunun önündeki en büyük engel olan Bulgaristan’la ilişkilerdeki yumuşamanın yanı sıra Ukrayna Krizi’nin patlak vermesiyle NATO’yla ilişkileri de eşzamanlı olarak hız kazanmıştır. Kuzey Makedonya Başbakanı Kovaçevski, Brüksel’e iki günlük ziyaret gerçekleştirmiştir. Burada ilk olarak NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’le görüşmüştür. Dışişleri Bakanı Bujar Osmani ve Savunma Bakanı Slavyanka Petrovska’nın da katıldığı toplantıda Kovaçevski, Brüksel’deki NATO karargahında, Kuzey Makedonya’nın ittifak üyesi olma yolundaki stratejik hedefini vurgulamış ve ittifaka askeri entegrasyon sağlamak amacıyla ordunun modernizasyon sürecine devam ettiklerini belirtmiştir.Toplantıda, Kuzey Makedonya’nın NATO üyeliğinin Batı Balkanlardaki bölgesel istikrara katkı sağladığı, komşu ülkelerle ve özellikle ittifak içindeki müttefiklerle işbirliğinde büyük ilerleme kaydedildiği vurgulanmıştır. Kovaçevski, NATO Genel Sekreteri Stoltenberg’le yaptığı görüşmede, Ukrayna Krizi’nin diplomasi yoluyla çözülmesi gerektiğini de sözlerine eklemiştir.[1]
Sonuç
Kuzey Makedonya’da yapılan yerel seçimler, mevcut iktidar açısından ağır bir yenilgiyle sonuçlanmıştır. İktidar kanadı, başta Üsküp, Ohri ve Manastır gibi büyük şehirler olmak üzere elindeki pek çok belediyeyi muhalefete kaptırmıştır. Kuzey Makedonya’da mevcut iktidarlara karşı muhalefetin yerel yönetimler üzerinden şekillenme eğilimi, 2022 yılının Nisan ayında Sırbistan’da gerçekleşecek seçimler için örnek teşkil edebilir. Tıpkı Kuzey Makedonya’da olduğu gibi metropollerde bulunan muhalif seçmenin birleşmesiyle Sırbistan’daki mevcut iktidarın yerel yönetimlerde ağır bir darbe alması kuvvetli bir olasılıktır. Kuzey Makedonya’daki yerel seçimler mevcut başbakanın istifa etmesiyle sonuçlansa da parti, Arnavutların desteğiyle iktidarını korumuştur.
Kuzey Makedonya siyasetinde mevcut hükümete yapılan bu desteği, ABD’den bağımsız yorumlamak hayatın doğal akışına aykırıdır. Ancak söz konusu durumun ne kadar süre daha bu şekilde devam edeceği merak konusudur. Nitekim yapılan kamuoyu yoklamalarında muhalefette bulunan Rusya yanlısı VMRO-DPMNE ittifakı önde gözükmektedir.[16] Ayrıca mevcut hükümetin özellikle Balkanlarda etkisini oldukça hissettiren enerji krizinin üstesinden nasıl geleceği merak konusudur. Ukrayna Krizi’nin patlak verdiği mevcut konjonktürde, Kuzey Makedonya’nın doğalgaz bakımından Rusya’ya %100 bağımlı bir ülke olduğunu da unutmamak gerekmektedir.[17]
Rusya-Ukrayna gerilimi her geçen gün etkisini artırırken söz konusu kriz, gün geçtikçe Balkan coğrafyası üzerinde bir yük olmaya başlamıştır. Balkanlar, ABD/NATO ve Rusya arasında yeni güç mücadelelerine sahne olmaya yakındır. Balkanlarda devam eden askeri hareketlilik, ABD’nin Arnavutluk ve Kosova’ya askeri sevkiyatı, İngiltere’nin Bosna Hersek’teki askeri varlığını artırma girişimleri, Batı ile Rusya arasında yeni bir güvenlik ikilemine işaret etmektedir.
Kuzey Makedonya ile Bulgaristan arasındaki görüşmeleri de bu çerçevede ele almak gerekmektedir. Kuzey Makedonya, Balkanların kalbindeki bir ülke olarak coğrafi konumu ve kozmopolit yapısıyla mevzubahis krizden en fazla etkilenecek ülkelerin başında gelmektedir. Nitekim Rusya’nın Balkanlardaki politikalarına karşı bir cephe oluşturulması gündeme gelebilir. Sırbistan’da yapılacak olan seçimlerin ardından Rusya’nın bu ülkeye konuşlandırmayı planladığı İskender-M füzelerine karşı, Rusya ile ABD arasında oluşan güvenlik ikileminin yeni üssü Kuzey Makedonya olarak dikkat çekebilir. Bu durumda başta Kuzey Makedonya olmak üzere bölgedeki diğer aday ülkelerin de AB üyelik süreçlerinin güvenlik kaygıları nedeniyle hızlanabileceği öngörülebilir.
[1] J. Europe Surotchak, “The Great Powers, and Their Challenges”, Journal of International Relations and Sustainable Development, 14, 2019, s. 134–143.
[2] A-Abdula F Fazlagikj, “Kuzey Makedonya’da Erken Genel Seçimin Sonuçları Açıklandı”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kuzey-makedonyada-erken-genel-secimin-sonuclari-aciklandi/1913214, (Erişim Tarihi: 10.02.2022).
[3] “Kuzey Makedonya’da Belirsizlik Hâkim”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/kuzey-makedonya/kuzey-makedonyada-belirsizlik-hakim-h1535.html, (Erişim Tarihi: 05.02.2022).
[4] Sinisa Jakov Marusic, “North Macedonia Govt Survives Threat, Hints at Boosting Majority”, Balkan Insight https://balkaninsight.com/2021/11/12/north-macedonia-govt-survives-threat-hints-at-boosting-majority/, (Erişim Tarihi: 01.02.2022).
[5] Sinisa Jakov Marusic, “North Macedonia Govt Solidifies Majority, Adding New Coalition Partner”, Balkan Insight, https://balkaninsight.com/2021/12/06/north-macedonia-govt-solidifies-majority-adding-new-coalition-partner/, (Erişim Tarihi: 01.02.2022).
[6] Nektaria Stamouli, “Dimitar Kovachevski On Course To Become North Macedonia’s New Prime Minister”, Politico, https://www.politico.eu/article/kovachevski-north-macedonia-new-prime-minister/, (Erişim Tarihi: 03.02.2022).
[7] “Kuzey Makedonya’da Yeni Hükümet Kuruldu”, Balkannwes https://www.balkannews.com.tr/kuzey-makedonya/kuzey-makedonyada-yeni-hukumet-kuruldu-h2146.html, (Erişim Tarihi: 06.02.2022).
[8] “Kuzey Makedonya’da Yeni Hükümet Güvenoyu Aldı”, Yeniçağ, https://www.yenicaggazetesi.com.tr/kuzey-makedonyada-yeni-hukumet-guvenoyu-aldi-500673h.htm, (Erişim Tarihi: 10.02.2022).
[9] “Republic Of North Macedonia Population: Demographic Situation, Languages And Religions”, EACEA, https://eacea.ec.europa.eu/national-policies/eurydice/republic-north-macedonia/population-demographic-situation-languages-and-religions_en, (Erişim Tarihi: 05.02.2022)
[10] @Yusuf Emin, “Kuzey Makedonya Seçim Özel-4.Bölüm (2. Kısım)”, Youtube, https://www.youtube.com/watch?v=d97vrlIrxFE&ab_channel=YusufEmin, (Erişim Tarihi: 01.02.2022).
[11] “Kovaçevski: “Kuzey Makedonya ve Arnavutluk Her Şeyi Yaptı, Sıra AB’de”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/kuzey-makedonya/kovacevski-kuzey-makedonya-ve-arnavutluk-her-seyi-yapti-sira-h2118.html, (Erişim Tarihi: 11.02.2022).
[12] “Kuzey Makedonya ve Bulgaristan, Çalışma Grupları Kuracak”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/kuzey-makedonya/kuzey-makedonya-ve-bulgaristan-calisma-gruplari-kuracak-h2172.html, (Erişim Tarihi: 10.02.2022).
[13] “Republic of North Macedonia’s Foreign Minister Bujar Osmani in an exclusive interview for BNT”, Bulgarian National Television, https://bnt.bg/news/republic-of-north-macedonia%E2%80%99s-foreign-minister-bujar-osmani-in-an-exclusive-interview-for-bnt-302291news.html, (Erişim Tarihi: 10.02.2022).
[14] “Arnavut Lider, Bulgarların Kuzey Makedonya Anayasası’nda Tanınması Çağrısında Bulundu”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/balkanlar/arnavut-lider-bulgarlarin-kuzey-makedonya-anayasasi-nda-taninmasi-h2208.html, (Erişim Tarihi: 11.02.2022).
[15] “Kuzey Makedonya ve Bulgaristan Hükümetler Arası Toplantı Düzenledi”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/balkanlar/kuzey-makedonya-ve-bulgaristan-hukumetler-arasi-toplanti-duzenledi-h2230.html, (Erişi Tarihi: 10.02.2022).
[16] “Kuzey Makedonya’da Anket: VMRO-DPMNE Zirvede”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/kuzey-makedonya/kuzey-makedonyada-anket-vmro-dpmne-zirvede-h1713.html, (Erişim Tarihi: 11.02.2022).
[17] Sloboden Pecat, “ACER: Kuzey Makedonya, BH ve Moldova En Çok Rus Gazına Bağımlı”, Slobodenpecat, https://www.slobodenpecat.mk/tr/acer-severna-makedonija-bih-i-moldavija-najzavisni-od-ruskiot-gas/, (Erişim Tarihi: 12.02.2022).
