Soğuk Savaş’ın sona ermesi ve onu takip eden süreçte Yugoslavya’nın dağılması, Balkan coğrafyasını kırılgan bir yapıya bürümüş, küresel güç mücadelesinin yaşandığı bir satranç tahtası haline getirmiştir. Bugün gelinen noktada bu kırılgan yapıyı koruyan Balkanlar, devam eden Rusya-Ukrayna Savaşı’yla beraber tekrar riskli bir coğrafya haline gelmiştir. Özellikle de bölge ülkelerinin istikrarsız yapısı ve bu ülkeler arasındaki etnik ve dini boyutlara ulaşan çekişmeler, bölgesel ve küresel düzeyde bir tehdit alanı oluşturmaktadır. Kuzey Makedonya da istikrarsız yapıdaki bu ülkelerden biridir.
1991 yılında Yugoslavya’dan ayrılarak bağımsızlığını ilan etmesinden bu yana birçok sınamayla karşı karşıya kalan Kuzey Makedonya, sürdürülebilir bir istikrar ve refah ortamından uzaktır. Yunanistan ve Bulgaristan’la yaşanan ihtilaflar, ülke içindeki etnik unsurlar arasındaki gerilimler, ekonomik alanda sürdürülebilir bir ivmenin yakalanamaması ve baş gösteren yolsuzluklar öne çıkan sorunlar olarak kabul edilmektedir.[1]
Başta Avrupa-Atlantik kurumlarıyla olan uyum ve bütünleşme süreci olmak üzere uluslararası kurumlardaki konumunu sağlamlaştırmayı öncelik edinen Kuzey Makedonya, 2020 yılında Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) üyesi olmuştur. Avrupa Birliği’yle (AB) ilişkilerde ise tıpkı diğer Balkan ülkelerinde olduğu gibi uzun bir süreçten bahsetmek mümkündür. 2004 yılında üyelik başvurusu yapan Kuzey Makedonya, 2005 senesinde aday ülke statüsünü elde etmiştir.[2] Ancak hala AB üyeliğinden uzaktır.
Söz konusu durumun yaşanmasında şüphesiz komşu ülkelerle yaşanan sıkıntılar ve ülke siyasetindeki istikrarsızlık etkili olmuştur. Bu sorunlardan biri olan Yunanistan’la yaşanan isim krizinin 2018 senesinde çözülmesiyle Kuzey Makedonya’nın AB yolundaki engellerinden biri kalkmıştır. Diğer bir engel ise Bulgaristan’la yaşanan anlaşmazlıktır. Bu meselenin temelinde ise iki taraf arasında tarihi ve dilsel konulardan kaynaklanan ihtilaf yatmaktadır.
Rusya-Ukrayna Savaşı’nın Balkanlar üzerinde oluşturduğu risk nedeniyle AB, bölgeye yönelik girişimlerine hız vermiştir. Bu doğrultuda Kuzey Makedonya’yla olan ilişkilere de ivme kazandırılması hedeflenmektedir. Fransa, Kuzey Makedonya ve Bulgaristan arasında yaşanan sorunların çözüme kavuşturulması adına taraflara bir teklif sunulmuştur. Sofya, öneriyi kabul ederken Kuzey Makedonya siyaseti ikiye bölünmüştür. Buradaki temel sorun ise bu öneriyle Makedonların asimile edileceği iddialarının gündeme gelmesidir.[3]
Tüm tepkilere rağmen bahsi geçen öneri, Kuzey Makedonya Parlamentosu’nda 2022 yılının Temmuz ayında kabul edilmiştir. Ancak bu noktada muhalefetin oylama sırasında meclisi terk ettiğini ve halk arasında tepkilerin yükseldiğini belirtmekte fayda vardır.[4] Her ne kadar bu gelişme AB’yle ilişkilere bir ivme kazandırsa da gerilim mevcudiyetini korumakta ve beraberinde birtakım riskler barındırmaktadır. Bu bağlamda AB üyeliği uğruna Makedon halkının görüşlerinin görmezden gelindiği iddia edilmektedir.[5]
AB’yle üyelik müzakerelerine devam eden Kuzey Makedonya, 2023 yılına birçok zorlukla girmiştir. Bilhassa yukarıda ifade edilen sorunlar, bunların başında gelmektedir. Öncelikle iç politikada yaşanan problemler, Kuzey Makedonya’nın bölgedeki istikrarsızlık noktalarından biri olmasına sebebiyet vermektedir. Özellikle de ülkede yaygınlaşan yolsuzluklar, siyasi kurumların kapsayıcılıktan uzak olması ve bu kurumların yozlaşması gibi problemler, ekonomik alanı da olumsuz etkilemektedir. Özellikle enflasyon ve enerji alanında karşılaşılan riskler, bir istikrarsızlık unsuru olarak değerlendirilmektedir.
Öte yandan dış politika ve güvenlik alanında var olan risklerin mevcut konjonktürde daha da derinleştiği görülmektedir. Son birkaç yıldır ülke içerisinde birçok bomba ihbarı ve siber saldırı yaşanmaktadır. Rusya tehdidinin ön plana çıkması ise NATO üyesi Kuzey Makedonya’da endişe yaratmıştır.[6]
Her ne kadar istihbarat örgütü noktasında kurumsal ve anayasal düzenlemelere gidilse de bu düzenlemelerin kapsayıcılığının ve sürdürülebilirliğinin sınırlı olduğu da bilinmektedir. Bunlara ek olarak tıpkı diğer Balkan ülkelerinin çoğunda olduğu gibi, etnik anlaşmazlıklar da istikrarsızlık yaratmaktadır.
Tüm bu sıkıntılar genç nüfusun ülkeden; hatta bölgeden göç etmesine neden olmaktadır.[7] Diğer bir ifadeyle yoğun beyin göçü veren ülke konumuna gelen Kuzey Makedonya, durumun böyle devam etmesi halinde nitelikli nüfustan da olacaktır. Bu bağlamda AB üyeliği, Kuzey Makedonya için mühim bir önceliktir. Fakat bu sürecin somut sonuçlar verebilmesi için ülkenin kendi içerisindeki dönüşümü ve reform sürecini sağlaması beklenmektedir. Şüphesiz çözüme kavuşturulması gerekenlerin başında ekonomi ve enerji alanlarında yaşanan bunalım ve ülkenin iç siyasetindeki sıkıntılar gelmektedir.
Diğer taraftan Kuzey Makedonya için son dönemde önemli gelişmeler söz konusudur. Bunların başında Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Dönem Başkanlığı’nın Kuzey Makedonya’ya devredilmesi gelmektedir.[8] Zira Kuzey Makedonya, bu fırsatı iyi değerlendirirse, karşı karşıya kaldığı birçok probleme çözüm bulma noktasında mesafe kat edebilir.
Benzer bir şekilde Bulgaristan’la ilişkilerdeki yakınlaşma, enerji alanında işbirliği olarak meyvesini vermiştir. 2023 yılının Ocak ayında yürürlüğe giren anlaşmayla Bulgaristan’dan Kuzey Makedonya’ya yapılan gaz sevkiyatının arttırılmasına karar verilmiştir.[9] Böylelikle enerji konusunda Rusya’ya olan bağımlılıkta azalma yaşanmıştır. Daha da önemlisi, bölgesel işbirliği mekanizmalarının işlediği görülmüştür.
Sonuç olarak Kuzey Makedonya’yı 2023 yılında zorlu bir süreç beklemektedir. Komşularla yaşanan sorunların, ekonomik bunalımın ve siyasi istikrarsızlığın ülkenin başını ağrıtmaya devam edeceğini söylemek mümkündür. Ancak AB’yle yürütülen üyelik müzakerelerinin devam etmesi önemli fırsatları da barındırmaktadır.
[1] Julia Wang, “Challenges to Self-Determination: North Macedonia’s Difficult Journey to Joining International Organ”, Berkeley Journal of International Law, https://www.berkeleyjournalofinternationallaw.com/post/challenges-to-self-determination-north-macedonia-s-difficult-journey-to-joining-international-organ, (Erişim Tarihi: 05.01.2023).
[2] “North Macedonia Country Report 2022”, BTI Transformation Index, https://bti-project.org/en/reports/country-report/MKD#pos17, (Erişim Tarihi: 05.01.2023).
[3] “S. Makedonija u 2022: Deblokada puta ka EU i unutrašnje tenzije”, Al Jazeera Balkans, https://balkans.aljazeera.net/videos/2022/12/29/s-makedonija-u-2022-deblokada-puta-ka-eu-i-unutrasnje-tenzije, (Erişim Tarihi: 05.01.2023).
[4] Марија Митевска, “Собранието ги усвои заклучоците за францускиот предлог, ВМРО-ДПМНЕ не гласаше”, Radio Slobodna Evropa, https://www.slobodnaevropa.mk/a/31946313.html, (Erişim Tarihi: 05.01.2023).
[5] Јасминка Павловска, “Вистински лидер е оној што го чувствува пулсот на граѓаните”, Nova Makedonija, https://novamakedonija.com.mk/pecateno-izdanie/vistinski-lider-e-onoj-shto-go-chuvstvuva-pulsot-na-gragjanite/, (Erişim Tarihi: 05.01.2023).
[6] Сашо Таневски, “Проблемите детектирани, решенијата (не)познати”, Nova Makedonija, https://novamakedonija.com.mk/makedonija/politika/problemite-detektirani-reshenijata-nepoznati/, (Erişim Tarihi: 05.01.2023).
[7] Пајке Хаанс, ““Одливот на мозоци” – причина и последица од економските маки на Балканот” , Nova Makedonija, https://novamakedonija.com.mk/mislenja/kolumni/odlivot-na-mozoci-prichina-i-posledica-od-ekonomskite-maki-na-balkanot/, (Erişim Tarihi: 05.01.2023).
[8] “Sjeverna Makedonija preuzima jednogodišnje predsjedavanje OSCE-om”, Al Jazeera Balkans, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/1/1/sjeverna-makedonija-preuzima-jednogodisnje-predsjedavanje-osce-om, (Erişim Tarihi: 05.01.2023).
[9] “Bugarski plin za S. Makedoniju, smanjena ovisnost o Rusiji”, Al Jazeera Balkans, https://balkans.aljazeera.net/videos/2023/1/4/bugarski-plin-za-s-makedoniju-smanjena-ovisnost-o-rusiji, (Erişim Tarihi: 05.01.2023).
