Kuzey Akım; Kuzey Akım I ve Kuzey Akım II olmak üzere iki ayrı boru hattından oluşmaktadır. Kuzey Akım I Boru Hattı, Rusya’nın Vıborg, Kuzey Akım II Boru Hattı ise Rusya’nın Ust-Luga kentinden doğmaktadır. İki boru hattı da paralel olarak Baltık Denizi’nin altından geçerek Almanya’nın Lubmin kentine bağlanmaktadır. Rus, Alman, Hollandalı ve Fransız şirketlerin yer aldığı Nord Stream AG konsorsiyumu tarafından finanse edilen boru hatlarının hisselerinin %51’i Rusya’ya, geri kalanı ise diğer finansörlere; yani Almanya, Hollanda ve Fransa’ya aittir. Kuzey Akım, Ukrayna’yı pas geçerek Rus doğalgazını doğrudan Batı Avrupa’ya ulaştıran tek Rus projesidir.
Kuzey Akım Projesi’nin içerisinde yer alan Kuzey Akım I Boru Hattı, 2011 yılında resmi olarak açılırken; Kuzey Akım II Boru Hattı, ele alındığı tarihten beri tartışma konusu olmuştur. Bu yüzden de çeşitli itirazları beraberinde getirmiştir. Bu ikinci boru hattına özellikle de Amerika Birleşik Devletleri (ABD) güçlü bir şekilde muhalefet etmiştir.
ABD’nin muhalefeti, Ukrayna çerçevesinde şekillenmiştir. Rusya, Kuzey Akım I Projesi’nin hayata geçirildiği tarihten beri Avrupa’ya Ukrayna üzerinden ihraç ettiği doğalgaz miktarını azaltmaya çalışmıştır. Boru hattının açıldığı 2011 yılına kadar Avrupa’ya ihraç edilen Rus doğalgazlarının %80’i Ukrayna üzerinden gerçekleşirken; 2019 senesinde bu miktar, %45’e düşmüştür. İkinci boru hattının açılması durumunda bunın daha da düşeceği öngörülmüştür.
Aynı şekilde bu yüzdesel düşüşün, Ukrayna’nın Rusya’dan elde ettiği transit gelirde de düşüşe yol açacağı düşünülmüştür. Ayrıca Ukrayna’nın Rusya nezdinde azalan jeopolitik ehemmiyeti de önem arz eden bir başka unsur olarak ABD tarafından dile getirilmiştir.
Öte yandan ABD, Avrupa’nın giderek enerji alanında Rusya’ya bağımlı hale gelmesinden de rahatsızlık duymuş ve ikinci boru hattının inşasında pay sahibi olan kişiliklere hem önceki ABD Başkanı Donald Trump hem de mevcut ABD Başkanı Joe Biden döneminde yaptırımlar uygulanmıştır. Söz konusu yaptırımların bazıları ABD Kongresi’nden geçirilmiş bazıları ise Biden’ın kendisi tarafından karara bağlanmıştır.
2021 yılında ikinci boru hattının yapımı tamamlanırken; ABD’nin projeye muhalefetinden rahatsızlık duyulan bir ortamda, 22 Şubat 2022 tarihinde Moskova yönetiminin Ukrayna’ya yönelik müdahalesinin ardından Almanya, hattın açılışını iptal etmiştir. Daha sonra da proje, tamamen rafa kaldırılmıştır.
Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başlamasıyla Avrupa ülkeleri, Rusya’ya karşı yaptırım taahhütlerinde bulunma sürecine girişirken; Kuzey Akım I Boru Hattı’ndan Avrupa’ya gerçekleştirilen doğalgaz ihracatında zaman zaman kesintiler gerçekleşmeye başlamıştır. Rusya kesintilerin gerekçesi olarak “bakım ve teknik sorunları” öne sürmüştür.
Avrupa ise Rus doğalgazına alternatif oluşturabilecek tedarikçi ve tedarik rotası arama çalışmalarına başlamıştır. Avrupa’nın bu girişimleri, Rusya ile Avrupa Birliği (AB) arasında gerginlik yaşanmasına sebebiyet vermiştir. Moskova yönetimi, uzun kesintilerden AB’yi sorumlu tutarak gaz hatlarının bakım giderlerini AB’nin; yani doğalgaz tedarikinin hedefi konumundaki tarafın karşılaması gerektiğini dile getirmeye başlamıştır.[1]
Aynı günlerde Rusya, Avrupa’ya Kuzey Akım üzerinden gerçekleştirilen doğalgaz ihracatının süresiz olarak durdurduğunu duyurmuştur.[2] İhracatın tamamen durmasıyla neticelenen bu kesintiler, doğal olarak Avrupa’da enerji fiyatlarında bir artış meydana getirmiş ve AB, ufukta bir enerji krizi gözükürken daha fazla maliyet üstlenmek istemeyerek Rusya’nın çağrılarını yanıtsız bırakmıştır. Bu ortamda Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin böyle bir ortamda Kuzey Akım II Boru Hattı’nı açmaya hazır olduğunu dile getirerek Avrupa’yı iyice sıkıştırmıştır.[3]
Kısa bir süre sonra Danimarka menşeili bir F-16’nın Kuzey Akım II Hattı’nda gaz kaçağı, Kuzey Akım I Hattı’nda ise basınç kaybı tespit ettiği haberi basına yansımıştır. Hatların işletmesinden sorumlu konsorsiyum Nord Stream AG, arızaların sebebinin henüz tespit edilemediğini ve arızaların giderilmesinin ne kadar süreceğini belirtmenin mevcut durumda mümkün olmadığını ifade etmiştir.[4]
Putin’in Kuzey Akım II Boru Hattı hakkındaki açıklamaları Avrupa’da şüphelere yol açmışken; böyle bir arızanın meydana gelmesi, çeşitli komplo teorilerinin tartışılmasına yol açmıştır. Danimarka kaçağın “kazara meydana geldiğini” söylemenin zor olduğunu duyurmuş, Polonya da ortada bir “sabotaj” olduğunu ileri sürmüştür. Akabinde İsveçli sismologlar gaz kaçağından önce hatlarda iki patlama gerçekleştiğini duyurmuştur.[5]
Bu süreçte Ukrayna, Rusya’yı Kuzey Akım’a saldırı gerçekleştirmekle itham etmiş, AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen de iddiaların kanıtlanması halinde birliğin Rusya’ya en sert şekilde cevap vereceğini ifade etmiştir. ABD ise “sabotaj ihtimalinden” bahsederek müttefiki AB’nin altyapılarını koruma sözü vermiştir. Buna karşılık Kremlin, Kuzey Akım sızıntılarından Rusya’yı sorumlu tutmayı “aptalca” ve “saçma” olduğunu belirtmiştir.
Kremlin kendisine yöneltilen suçları reddederken; sabotaj ihtimalinin Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi tarafından ele alınmasını önermiştir.[6] Bunu müteakiben Rusya, sabotaj suçlamalarının rotasını değiştirerek olası bir sabotajdan en fazla ABD’nin istifade edeceğini dile getirmiştir.[7] Böylelikle taraflar arasında karşılıklı suçlamalar başlamıştır. Biden ise Rus ithamlarını değerlendirirken Rusya’nın Batı’yı korkutamayacağını vurgulamıştır.[8]
Olayın kaynağını araştırma süreci de teori üretme süreci kadar çetrefilli olmuştur. Rusya, Batı’nın gerçekleştireceği herhangi bir araştırmada kendisinin yer almaması durumunda araştırmanın doğasının sakatlanacağını vurgulamış; sızıntıların kaynağını tespit edebilmek için kendi bağımsız araştırmalarını başlatacağını duyurmuştur.
Öte yandan Almanya gibi Batı ülkeleri de Rusya’nın metodunu benimseyerek bağımsız araştırmalara başlamıştır. Bu süreçte iki taraf da boru hatlarında “tahrip maddesi izleri” tespit ettiğini doğrularken; Moskova, “sabotajın” sorumlusu olarak ABD’yi işaret etmiş ve uluslararası soruşturma çağrısında bulunmuştur ve BM Güvenlik Konseyi’ni tekrar göreve çağırmıştır.[9] Washington ise Rusya’nın yalan haber yaymaya devam ettiğini belirterek savunmaya geçmiştir.
Mevcut ihtilaf, Rusya ile ABD arasında karşılıklı suçlamalarla devam ederken; Alman basını, yaptığı araştırmaların ardından saldırının iki Ukraynalıya ait Polonya merkezli bir şirketten kiralanan bir yattan gerçekleştirildiğini iddia etmiştir. Bu iddiayı ABD makamları tarafından erişilen istihbarat bilgileri de doğrulamıştır.[10] Kiev yönetimi ise Kuzey Akım sabotajıyla hiçbir bağlantılarının olmadığını açıklamıştır.[11]
Neticede Kuzey Akım’daki sabotajın sebebi, uluslararası kuruluşlarca henüz kesin olarak tespit edilememiştir. Bununla birlikte hem Rus hem de Batı ülkeleri tarafından yapılan araştırmalar, ortada bir patlama olduğuna işaret etmektedir. Patlamanın mahiyeti ise “tahrip maddesi tetikli” şeklinde tasvir edilmektedir. Uluslararası kuruluşlar, araştırmalarına devam ederken; olayda yer aldığı iddia edilen aktörlerin sayısı gittikçe artmakta ve Rusya-Ukrayna Savaşı’nda “Kuzey Akım Cephesi” olarak nitelendirilebilecek yeni bir cephe açılmaktadır.
[1] “Rusia culpa a la UE de la paralización de los envíos de gas por el gasoducto Nord Stream 1”, Europa News, https://www.europapress.es/internacional/noticia-rusia-culpa-ue-paralizacion-envios-gas-gasoducto-nord-stream-20220904165013.html, (Erişim Tarihi: 04.07.2022).
[2] “Rusia corta el gas a Europa de forma indefinida: el peor escenario para el invierno se hace realidad”, Xataka, https://www.xataka.com/energia/rusia-corta-gas-a-europa-forma-indefinida-peor-escenario-para-invierno-se-hace-realidad, (Erişim Tarihi: 05.07.2022).
[3] “Putin asegura que Rusia “está lista” para abrir el Nord Stream 2”, Grupo Multimedio, https://grupormultimedio.com/putin-asegura-que-rusia-esta-lista-para-abrir-el-nord-stream-2-id1046689/, (Erişim Tarihi: 08.07.2022).
[4] “La operadora del Nord Stream dice que los recientes daños en los gasoductos “no tienen precedentes””, Europa Press, https://www.europapress.es/internacional/noticia-operadora-nord-stream-dice-recientes-danos-gasoductos-no-tienen-precedentes-20220927114841.html, (Erişim Tarihi: 27.07.2022).
[5] “Suecia detectó dos explosiones submarinas antes de que se produjeran las fugas de Nord Stream 1 y 2””, Euro News, https://es.euronews.com/2022/09/27/suecia-detecto-dos-explosiones-submarinas-antes-de-que-se-produjeran-las-fugas-de-nord-str, (Erişim Tarihi: 27.07.2022).
[6] “Rusia Pedirá Reunión Del Consejo De Seguridad De La ONU Por Fugas En Nord Stream”, Barrons, https://www.barrons.com/news/spanish/rusia-pedira-reunion-del-consejo-de-seguridad-de-la-onu-por-fugas-en-nord-stream-01664374207, (Erişim Tarihi: 28.07.2022).
[7] “Rusia insinúa que Estados Unidos se beneficia del sabotaje al Nord Stream”, Euro News, https://www.europapress.es/internacional/noticia-rusia-insinua-estados-unidos-beneficia-sabotaje-nord-stream-20220929071027.html, (Erişim Tarihi: 29.07.2022).
[8] “Biden dice que Putin no intimidará a los aliados y asegura que Moscú difunde mentiras sobre el Nord Stream”, Cope, https://www.cope.es/actualidad/internacional/noticias/biden-dice-que-putin-intimidara-los-aliados-asegura-que-moscu-difunde-mentiras-sobre-nord-stream-20221001_2319288, (Erişim Tarihi: 01.08.2022).
[9] “Rusia pide una investigación internacional para determinar si EEUU colocó explosivos en Nord Stream”, Noti America, https://www.notimerica.com/politica/noticia-eeuu-europa-rusia-pide-investigacion-internacional-determinar-si-eeuu-coloco-explosivos-nord-stream-20230209072219.html, (Erişim Tarihi: 09.02.2023).
[10] “Informes de EEUU apuntan a que un grupo proucraniano saboteó el Nord Stream, según el ‘NYT’”, Voz Populi, https://www.vozpopuli.com/internacional/informes-inteligencia-vinculan-grupo-afin-a-ucrania-sabotaje-del-nord-stream-segun-el-nyt.html, (Erişim Tarihi: 08.03.2023).
[11] “Ucrania rechaza estar involucrada en el sabotaje del Nord Stream”, Europa Press, https://www.europapress.es/internacional/noticia-ucrania-rechaza-estar-involucrada-sabotaje-nord-stream-20230307223649.html, (Erişim Tarihi: 07.03.2023).
