21 Kasım 2022 tarihinde Kosova’nın araç plakalarıyla ilgili kararından vazgeçmemesi üzerine gerginliğin daha fazla tırmanmaması için Avrupa Birliği’nin (AB) arabuluculuğunda Brüksel’de acil çözüm odaklı görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Ancak bu görüşmelerden olumlu sonuç çıkmayınca uluslararası arenada tedirginlik artmıştır. Nitekim Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO), Brüksel görüşmeleri sonrasında taraflara sakin kalmaları çağrısında bulunarak Kosova’nın kuzeyinde tam teyakkuz halinde olduklarını açıklamıştır.
AB’nin önerisinin reddedildiği Brüksel görüşmeleriyle birlikte acil çözüm için devreye Amerika Birleşik Devletleri (ABD) girmiştir. Bu bağlamda Kosova Hükümeti, araç plakalarıyla ilgili üç aşamalı uygulama planının ikinci aşamasını (Kosova Cumhuriyeti (RKS) plakası olmayan araç sahiplerine para cezası verilmesi) ABD’nin talebi üzerine kırk sekiz saatliğine ertelemiştir.
Priştine Hükümeti’nin ABD’nin talebini kabul etmesiyle Kosova-Sırbistan hattında yoğun bir diplomasi trafiği yaşanmıştır. Zira Kosova Başbakanı Albin Kurti “azami çabayı gösteriyoruz ve 48 saat içinde bir anlaşmaya varmak için mümkün olan tüm uluslararası ve yerel desteğe ihtiyacımız var” demiştir.[1]
Öte yandan Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic de ayrıntı vermeden Priştine’yle müzakerelerin devam ettiğini belirtmiştir.[2] Öyle ki; iki ülke, 24 Kasım 2022 tarihinde plaka krizindeki gerginliği düşürmek için uzlaşıya varmıştır. Bu anlaşmaya göre Sırbistan, Kosova şehirlerini simgeleyen araç plakalarını vermeyi kabul ederken; Kosova da araçlara yeniden ruhsat verilmesini durdurma kararı almıştır.[3] Sıcak gelişmelerin yaşandığı bölgede krizin tırmanmaması için bir teyakkuz haline geçilmiş ve söz konusu sorunun diyalog yoluyla çözülmesi için büyük bir çaba sarf edilmiştir.
Diğer taraftan Kurti, Kosova ve Sırbistan’ın 2023 yılının ilkbaharından önce ilişkileri normalleştirmek için nihai bir anlaşmaya varacağını ifade etmiştir.[4] Vucic ise uluslararası aktörlerin görüşmelerde Priştine’den yana olduğunu öne sürmüş ve Kosovalı Sırpların, plaka cezalarına ek olarak ikinci şart olan Sırp Belediyeler Birliliği kurulmadan Kosova kurumlarına geri dönmeyeceğini dile getirmiştir.[5]
İki ülke liderinin anlaşma sonrasında yaptığı açıklamalara bakıldığında, tarafların tam manasıyla tatmin olmadığı görülmektedir. Zira araç plakaları konusunda uzlaşının sağlanması, AB ve ABD’nin baskısıyla mecburen yapılmış bir anlaşma olarak değerlendirilmektedir. Yani iki ülkenin ilişkilerinin normalleştirilmesi için söz konusu anlaşma önemli bir yol açsa da kesin bir uzlaşıya varılması zor görünmektedir. Dolayısıyla mevcut tablo, Priştine ve Belgrad’ın normalleşme süreci için uzun bir yolun kat edilmesi gerektiğini göstermektedir.
Bu noktada belirtmek gerekir ki; Kosova-Sırbistan gerginliğinde AB’nin zayıf bir performans gösterdiği düşünülmektedir. Nitekim aylardır üzerinde durulan farklı çözüm önerilerine tarafların olumlu yaklaşmadıkları görülmüş ve müzakerelerden somut bir netice çıkmamıştır. Böylelikle AB’nin bu süreçteki rolünü ABD’ye kaptırdığı konuşulmaya başlanmıştır. Zira Washington yönetiminin girişiminin krizin tırmanmaması konusunda sonuç vermiş, iki ülkeyi anlaşmaya götüren girişimle, Kosova’nın kuzeyinde yaşanabilecek protestoların önüne geçilmiştir. Nitekim Vucic, Kosovalı Sırp liderlerle görüşerek sakin olmaları gerektiğini söylemiştir. Hiç kuşkusuz bu açıklama, oldukça önemli bir gelişme olarak kayda geçmiştir.
Yaşanan gelişmelerden hareketle, iki ülke arasındaki gerginlik, en azından bir süreliğine azalmış gibi görünmektedir. Ancak alınan kararların geçici bir çözüm getirdiği düşünülmektedir. Taraflar, ilişkilerin normalleşmesi için söz verse de birtakım ihtilafların devam edeceği öngörülebilir. Zira Sırbistan, Kosova’dan Sırp Belediyeler Birliği’nin kurulmasını talep ederken; Kosova ise buna sert bir şekilde karşı çıkmaktadır. Aslında Belgrad yönetimi, söz konusu birliğin kurulması için önemli bir fırsat yakalamıştır. Çünkü AB ve ABD’nin bu konudaki yaklaşımının Sırbistan’la örtüştüğü ve bunun için geçmişte Priştine Hükümeti’ne baskı yaptığı bilinmektedir. Dolayısıyla Belgrad, Kosova’nın Sırp Belediyeler Birliği gibi anlaşmadan doğan sorumluluklarını yerine getirmediği konusunda AB ve ABD’den Priştine’ye yönelik baskıyı arttırmasını isteyebilir.
Bununla birlikte AB, üyelik hedeflerini kullanarak çatışmaların çıkmaması için her iki ülkeye de ceza niteliğinde “sopa” gösterebilir. Örneğin AB Dönem Başkanı Çekya, Daimî Temsilciler Komitesi’ne Kosova’ya vize muafiyeti verilmesine ilişkin kararın gündemden kaldırıldığını iletmiştir.[6] AB’nin kararının Kosova’nın kuzeyinde yaşanan gerilim sebebiyle alındığı öğrenilmiştir. Bu nedenle de vize muafiyeti ile diyalog sürecini ayrı ayrı değerlendiren AB’nin ilk kez diyalog sürecinden etkilenerek karar vermesi, daha fazla sorun çıkarmamaları konusunda taraflara verilen bir mesaj niteliği taşımaktadır.
Sonuç olarak Kosova ile Sırbistan’ın 24 Kasım 2022 tarihinde araç plakaları konusunda yaptığı anlaşma, bölgede tırmanan gerilimi düşürmüştür. Lakin iki ülke arasındaki ilişkilerin normalleşmesi için gerçekleştirilen diyalog sürecinde anlaşmazlıkların yaşanmaya devam edeceği öne sürülebilir.
[1] “Kurti: Every International Support Needed for Agreement within 48 Hours”, N1, https://rs.n1info.com/english/news/kurti-every-international-support-needed-for-agreement-within-48-hours/, (Erişim Tarihi: 28.11.2022).
[2] “Vučić najavio nastavak pregovora s Kosovom, no bez dodatnih detalja”, Al Jazeera Balkans, https://balkans.aljazeera.net/videos/2022/11/22/vucic-najavio-nastavak-pregovora-s-kosovom-no-bez-dodatnih-detalja, (Erişim Tarihi: 28.11.2022).
[3] “Kosovo and Serbia Reach Deal on Licence Plate Dispute-Borrell”, Euronews, https://www.euronews.com/my-europe/2022/11/24/kosovo-and-serbia-reach-deal-on-licence-plate-dispute-borrell, (Erişim Tarihi: 28.11.2022).
[4] “Kosovo PM: Agreement on Normalization with Serbia Before Spring 2023”, N1, https://rs.n1info.com/english/news/kosovo-pm-agreement-on-normalization-with-serbia-before-spring-2023/, (Erişim Tarihi: 28.11.2022).
[5] “Vucic, Kosova ile Varılan Anlaşmayı Değerlendirdi”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/sirbistan/vucic-kosova-ile-varilan-anlasmayi-degerlendirdi-h5074.html, (Erişim Tarihi: 28.11.2022).
[6] “AB’den Kosova’ya Ceza: Vize Muafiyeti Kararı Gündemden Kaldırıldı”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/kosova/ab-den-kosova-ya-ceza-vize-muafiyeti-karari-gundemden-kaldirildi-h5061.html, (Erişim Tarihi: 28.11.2022).
