1 Eylül 2022 tarihinde yaptığı açıklamada Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım-Cömert Tokayev, sonbahar aylarında Cumhurbaşkanlığı erken seçimlerinin yapılmasını önermiştir. Söz konusu teklif, sıradan bir seçim çağrısı olmanın çok daha ötesinde Sayın Tokayev’in liderliğinde yürütülen “Yeni Kazakistan” inşa sürecinin güçlü reformlarla devam ettiğini teyit eden bir gelişme olarak dikkat çekmektedir.
Bilindiği gibi Sayın Tokayev, Kazakistan’da 2022 yılının ilk günlerinde patlak veren “Trajik Ocak Olayları”nı büyük bir demokratik olgunlukla yönetmiş ve bir yandan terörle mücadele noktasında kararlı bir irade ortaya koyarken; diğer taraftan da halkın meşru taleplerini dikkate alarak demokratikleşme ve liberalleşme süreçlerine hız vermiştir. Bu kapsamda Kazakistan, gerçekleştirdiği reformlarla bölgeye örnek olmakta ve “Ulu Bozkır”ın ortasında yükselen bir yıldız gibi parlamaktadır.
Sayın Tokayev’in “Trajik Ocak Olayları”nın ardından odaklandığı temel meselenin merkez ile çevre arasındaki ilişkilerin güçlendirilmesi olduğu söylenebilir. Bu da esasen devlet-millet birlikteliğinin kuvvetlendirilmesi anlamına gelmektedir. Bu amaç doğrultusunda Sayın Tokayev, Kazak halkına müreffeh bir gelecek sunmak maksadıyla gelir dağılımındaki adaletsizliği gidermeye yönelik adımlar atmıştır.
Bu çerçevede Kazakistan’ın en önemli önceliklerinden birinin egemenliğini, bağımsızlığını, toprak bütünlüğünü ve ulusal güvenliğini sürdürülebilir kılmaya hizmet eden dengeye dayalı çok vektörlü/yönlü diplomasi anlayışının ekonomik gelire dönüştürülmesi olduğu söylenebilir. Yani Sayın Tokayev, bölgesel ve küresel barışa hizmet eden yapıcı ve barışçıl dış politika anlayışının ülkeye yatırım çekme gibi bir netice getirmesini planlamaktadır. Bu da Kazakistan’da istihdam oranını arttıracak ve haliyle enflasyonu düşürecektir.
Bu noktada gerek yatırımcı için güvenli bir piyasa ortamının en önemli ön koşulu olması ve gerekse de Kazakistan’daki devlet-millet birlikteliğinin güçlendirilmesi amacıyla demokratikleşme yönünde gerçekleştirilen reformların büyük önem taşıdığı ifade edilebilir. Bu nedenle de Sayın Tokayev, 16 Mart 2022 tarihinde gerçekleştirdiği ulusa sesleniş konuşmasında Cumhurbaşkanı’nın yetkilerinin azaltılması, seçim sisteminin modernize edilmesi, muhalefetin temsil kapasitesinin geliştirilmesi, insan hakları alanında reformlar yapılması ve ülkenin idari ve bölgesel yapılarının yeniden biçimlendirilmesi gibi adımlar atılacağını açıklamıştır.[1]
Anlaşılacağı üzere Sayın Tokayev, 16 Mart 2022 tarihinde toplumsal ahengi arttıracak yol haritasını ortaya koymuştur. Kazakistan Cumhurbaşkanı, reformlar konusundaki samimiyetini de 26 Nisan 2022 tarihinde iktidardaki Amanat Partisi’nin Genel Başkanlığı görevinden çekilerek gözler önüne sermiştir. Bu kararını açıklarken “Cumhurbaşkanının herhangi bir partiyi tercih etmemesini, başka bir deyişle siyasi olarak tarafsız olmasını doğru buluyorum.”[2] diyen Kazak lider, 5 Haziran 2022 tarihinde düzenlenen referandum vesilesiyle önemli anayasa reformlarının yapılmasını da sağlamıştır. Nitekim Yeni Kazakistan inşa sürecinin en önemli adımlarından olan anayasa referandumuyla anayasanın 33 maddesinde 56 değişiklik yapılmış ve demokrasinin güçlendirilmesi sağlanmıştır.[3]
Sayın Tokayev’in geçmişin birikimini reddetmeyen; fakat geleceğin dinamizmine hazırlık yapan yaklaşımıyla modern bir devlet yaratma ideali doğrultusunda hareket ettiğini belirtmek mümkündür. Nitekim anayasa referandumunun Kazak halkından aldığı destek de merkez-çevre ilişkilerinin güçlendirilmesi noktasında devlet ile millet arasında ciddi bir konsensüs oluştuğunu gözler önüne sermiştir.
Cumhurbaşkanı olduğu ilk günden itibaren “Halkın Sesini Duyan Devlet” modeli çerçevesinde “Devlet, millet içindir.” şiarıyla hareket eden Sayın Tokayev, 1 Eylül 2022 tarihinde yaptığı erken Cumhurbaşkanı seçimi önerisiyle, ülkedeki demokratikleşme süreçleri bakımından yeni bir atılıma kapı aralamıştır. Bu durumun anlaşılabilmesi açısından Tokayev’in kullandığı şu ifadelere dikkat çekmek gerekmektedir:[4]
“Bu sonbaharda cumhurbaşkanlığı erken seçimlerinin yapılmasını öneriyorum… Benim için devletin çıkarları her şeyden önemli. Bu nedenle Cumhurbaşkanlığı görev süremi kısaltarak yeni cumhurbaşkanlığı erken seçimlerine katılmaya hazırım… Cumhurbaşkanlığı görev süresini 7 yıllık bir süreyle sınırlandırmayı öneriyorum. Ancak tekrar seçilmesi yasaklanacak.”
İlk aşamada tarafsız cumhurbaşkanlığı hamlesiyle Kazak halkını bütünleştirecek ve siyasi kutuplaşmaya yol açmayacak bir adım atan Kazak liderin gelinen noktada Cumhurbaşkanı’nın görev süresinin yedi yılla sınırlandırılmasını önermesi, demokratikleşme konusundaki inanmışlığını göstermektedir. Dolayısıyla Sayın Tokayev, adını Kazakistan’ın demokratikleşme tarihine yazdırmaya kararlı gözükmektedir. Nitekim sözleri esnasında devletin çıkarlarının her şeyden daha önemli olduğunu vurgulaması da Kazakistan Cumhurbaşkanı’nın sıradan bir siyasetçi gibi davranmadığını; Kazak halkına müreffeh bir gelecek yaratmak için mücadele eden büyük bir devlet adamı olduğunu ortaya koymaktadır. Bu durumu Tokayev’in mevzubahis açıklama esnasında söylediği şu sözlerden de anlamak mümkündür:[5]
“İlk önce, 7 yıl herhangi bir iddialı programın uygulanması için yeterli bir süre. Öte yandan, cumhurbaşkanlığı görevinin tek dönemle sınırlandırılması, Cumhurbaşkanının milli kalkınmanın stratejik görevlerini çözmeye azami ölçüde odaklanmasını sağlayacaktır.”
Kazak liderin yukarıdaki demeci, iki açıdan önemlidir. Birincisi, yedi yıllık bir süre zarfının iddialı bir siyasi program için yeterli olduğunu belirtmesidir. Bu durum, Cumhurbaşkanı’nın yalnızca bir dönem görev yapacağı ve böylelikle yenilenme ve modernizasyon süreçlerinde devamlılığın sağlanacağı anlamına gelmektedir. Bir diğer ifadeyle Sayın Tokayev, devlet yönetiminde dinamizmin ve halka yeni kazanımlar sunma heyecanının korunmasını hedeflemektedir. Elbette bunun seçimle lider değişikliklerinin yaşanmasını olağanlaştıracağı için büyük bir demokratik devrim anlamına geleceği de söylenebilir.
İkincisi Sayın Tokayev, Cumhurbaşkanı’nın stratejik görevlere odaklanması gerektiğini düşünmektedir. Bu da partiler üstü bir kimliğe; yani güçlü devlet adamlarının yöneteceği bir ülkeye işaret etmektedir. Elbette bunun en önemli neticesi de liyakata dayalı bir düzenin tesis edilmesi ve ülkenin enerjisinin gereksiz politik tartışmalardan uzak tutulması olacaktır.
Tüm bunlara ek olarak Kazakistan Cumhurbaşkanı’nın erken seçim çağrısı, ülkedeki reform süreçlerinin devam edeceğinin de habercisidir. Zira Kazak lider, 2023 sensinde devletin tüm siyasi kurumlarının yenileneceğini hatırlatarak “Yeni strateji kapsamında kilit devlet kurumlarının kapsamlı bir şekilde güncellenmesi gerekiyor.”[6] demiştir. Bu da reformların devam edeceği anlamını taşımaktadır.
Esasen Sayın Tokayev’in arzusunun ülkedeki sorunlarla yüzleşmek ve bu meselelere çözüm bulmak olduğu söylenebilir. Nitekim Kazakistan Cumhurbaşkanı “Reform sürecini korumak, tüm siyasi sorunları, rafa kaldırmadan çözmek son derece önemlidir.”[7] diyerek bu yaklaşımını açıkça göstermiştir. Bu da Kazak devletinin ülkenin birçok problemini aşabilecek kararlılığa sahip olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Sonuç olarak Kazakistan, bağımsızlığının ilk otuz yılını; egemenliğini, bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü sürdürülebilir kılmaya dönük adımlarla geçirmiştir. Artık bağımsız Kazakistan’ın kuruluş aşaması tamamlanmış ve ülkenin yükselme dönemi başlamıştır. Bu da modernleşme süreçlerini ve demokratikleşme atılımlarını beraberinde getirmektedir. Bu anlamda Sayın Tokayev, Yeni Kazakistan inşa sürecini başarıyla yürütmekte ve buna yönelik hazırlanan güçlü reformları hayata geçirmektedir. Reformların temel önceliği ise Kazak halkına müreffeh bir gelecek yaratmak ve bu bağlamda ülkedeki merkez-çevre ilişkisini güçlendirmektir. Sayın Tokayev’in attığı adımlar da buna hizmet etmektedir. Söz konusu reformların yeni aşamasını ise Cumhurbaşkanı’nın görev süresinin yedi yılla sınırlandırıldığı bir düzenlemenin yapılması ve erken Cumhurbaşkanı seçimi düzenlenmesi oluşturmaktadır. Bu durum ise Sayın Tokayev’in ülkenin çıkarlarını, kendi beklentilerinin çok üzerinde tutan büyük bir devlet adamı olduğunu göstermektedir. Bu reformlar ise Yeni Kazakistan’ı yalnızca kalkınan bir ülke haline getirmemekte; aynı zamanda tüm bölge için bir rol model konumuna taşımaktadır.
[1] Mehmet Seyfettin Erol, “Yeni Kazakistan: Yenilenme ve Modernizasyon Yolu”, ANKASAM, https://www.ankasam.org/yeni-kazakistan-yenilenme-ve-modernizasyon-yolu/, (Erişim Tarihi: 01.09.2022).
[2] “Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev, İktidar Partisi Amanat’ın Genel Başkanlığından Çekildi”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kazakistan-cumhurbaskani-tokayev-iktidar-partisi-amanatin-genel-baskanligindan-cekildi/2573574, (Erişim Tarihi: 01.09.2022).
[3] “Токаев объявил о проведении референдума по поправкам в Конституцию”, Forbes KZ, https://forbes.kz/process/tokaev_obyyavil_o_provedenii_referenduma_v_kazahstane_po_popravkam_v_konstitutsiyu/, (Erişim Tarihi: 01.09.2022).
[4] “Kazakistan Cumhurbaşkanı’ndan Kritik Hamle: Erken Seçim Kararı Aldı”, Milli Gazete, https://www.milligazete.com.tr/haber/11903013/kazakistan-cumhurbaskanindan-kritik-hamle-erken-secim-karari-aldi, (Erişim Tarihi: 01.09.2022).
[5] “Kazakistan’da 2023’te Devletin Tüm Siyasi Kilit Kurumları Yenilenecek”, Star, https://www.star.com.tr/dunya/kazakistanda-2023te-devletin-tum-siyasi-kilit-kurumlari-yenilenecek-haber-1734175/, (Erişim Tarihi: 02.09.2022).
[6] Aynı yer.
[7] Aynı yer.
