Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım-Cömert Tokayev, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un daveti üzerine 29-30 Kasım 2022 tarihlerinde Fransa’yı ziyaret etmiştir. Bu ziyaret, Kazakistan Cumhurbaşkanı’nın yeniden seçilmesinin ardından Avrupa’ya yaptığı ilk resmi ziyaret olması bakımından sembolik öneme sahiptir.
Kazakistan ile Fransa arasında diplomatik ilişkilerin kurulmasının 30. yıldönümünde Cumhurbaşkanları, iki ülke arasındaki siyasi, ticari ve ekonomik işbirliğini memnuniyetle karşıladıklarını belirtmiş ve taraflar arasında 11 Haziran 2008 tarihinde imzalanan “Stratejik Ortaklık Anlaşması”nın geçerliliğini hatırlatarak her düzeyde güvene dayalı ilişkiler geliştirmek istediklerini dile getirmiştir.
Kazakistan, Fransa’nın Orta Asya’daki en önemli ekonomik ortağıdır ve Fransa, Kazakistan ekonomisinin önde gelen yatırımcılarındandır. Taraflar arasındaki ticari ve ekonomik ilişkiler, aktif bir şekilde gelişmekte ve enerji alanında ortak projelerin hayata geçirilmesi planlanmaktadır.
Görüşme sırasında Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, öncelikle Sayın Tokayev’i Kazakistan Cumhurbaşkanı olarak yeniden seçilmesi hasebiyle içten tebrik etmiş, istikrar ve sürdürülebilir kalkınmanın vazgeçilmez koşulları olan hukukun üstünlüğünü, temel özgürlükleri ve sosyal adaletin güçlendirilmesi amacıyla yapılan reformları desteklediğini belirtmiştir. Buna ek olarak Macron, Kazakistan ile Avrupa Birliği (AB) arasındaki Geliştirilmiş Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması çerçevesinde yakın etkileşimi sürdürmeye hazır olduklarını beyan etmiştir. Bu bağlamda liderler, 27 Ekim 2022 tarihinde Kazakistan’ın başkenti Astana’da gerçekleştirilen ilk Orta Asya-AB Zirvesi’ne atıfta bulunmuştur.
Taraflar, küresel ve bölgesel düzeyde barış, güvenlik ve istikrarın güçlendirilmesine katkıda bulunma yönündeki karşılıklı arzularını da teyit etmiştir. Devletlerin egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı da dahil olmak üzere, uluslararası hukuka ve BM Şartı’nın temel ilkelerine olan sarsılmaz bağlılıklarını vurgulamaları da göz ardı edilmemesi gereken bir detaydır.
Mevcut dünya konjonktürü bağlamında Trans-Hazar uluslararası taşımacılık güzergahının geliştirilmesi ve önemli taşımacılık girişimlerinin başlatılması da ciddi bir konu olarak ele alınmıştır. Bu doğrultuda Doğu ile Batı ve Güney ile Kuzey arasında bir tür “tampon pazar” rolü oynamayı hedefleyen Kazakistan, AB ülkelerini koridorların geliştirilmesinde işbirliği yapmaya teşvik etmektedir.[1] Nitekim Sayın Tokayev, AB’nin Küresel Ağ Geçidi Projesi’nin uygulanmasına destek vermektedir.
Fransa’nın Orta Asya ülkeleriyle ticaretinin %90’ı Kazakistan üzerinden yapılmaktadır. Ayrıca Fransa, 2005 yılından beri ülke ekonomisine yatırım yapan en büyük beş yatırımcı devletten biri olmuştur. 2022 yılının ilk dokuz ayında Fransa ile Kazakistan arasındaki ikili ticaret hacmi, 2,5 milyar dolara ulaşmıştır.[2] İki ülkenin enerji, madencilik, hafif sanayi, inşaat, havacılık, mühendislik, sağlık ve gıda alanlarında ortak projeler yürüttüğü bilinmektedir. Halihazırda Kazakistan’da 170’ten fazla Fransız şirketi ve ortak girişim faaliyet göstermektedir. Bu rakamın arttırılması gibi bir hedef söz konusudur. Nitekim Sayın Tokayev, Fransa ziyareti kapsamında Fransız iş dünyası temsilcileriyle de bir araya gelmiştir.
Ayrıca görüşme sırasında taraflar, eğitim ve kültür alanlarında iki ülke arasındaki bağların güçlendirilmesi konusunda görüş alışverişinde bulunmuş ve uluslararası gündemdeki güncel konuları ve Orta Asya’daki temel meseleleri ele almıştır. Buna ek olarak 2024 yılında Astana ve Almatı’da iki Fransız okulunun açılması-geliştirilmesi, Abay-Vern Programı kapsamındaki bursların sayısının arttırılması ve “Bolaşak Programı” kapsamındaki Fransız yükseköğretim kurumlarının listesinin genişletilmesi yoluyla öğrenci hareketliliğinin arttırılması desteklenmiştir.
İklim değişikliği tartışmaları bağlamında Kazakistan’da 1.2 GW’lık kapasiteye sahip rüzgâr enerjisi santrali inşa edilmesine yönelik büyük ölçekli bir projenin hayata geçirilmesi ihtiyacına dikkat çekilmiştir. Bu proje, iklim değişikliğiyle mücadelede ikili işbirliğin güçlendirilmesini simgelemektedir.
Sayın Tokayev’in Fransa’ya gerçekleştirdiği resmi ziyaret sonucunda çeşitli belgeler imzalamıştır. Bilindiği üzere Kazakistan, Fransa’nın başlıca Uranyum ve ham petrol tedarikçilerindendir. İki ülke, nadir toprak elementleri de dâhil olmak üzere kritik hammaddeler alanında işbirliğini geliştirme konusunda mutabık kalmıştır.
DahasıKazakistan Enerji Bakanlığı ile Fransa Enerji Bakanlığı arasında atomun barışçıl kullanımında işbirliğine ilişkin memorandum ve Kazakistan’da bir nükleer enerji santralinin hayata geçirilmesine ilişkin bir protokol imzalanmıştır. Bunlara ek olarak yenilenebilir enerji kaynakları, yeşil hidrojen üretimi, su yönetimi, demiryolu taşımacılığı ve tarımsal ticaret alanlarında çeşitli belgeler imzalanmıştır.[3]
Mevcut jeopolitik koşullarda Kazakistan, Fransa da dahil olmak üzere Batılı ülkelerle ilişkilerin geliştirilmesini önemsemektedir. Kazakistan, elverişli coğrafi konumu ve Orta Asya’nın önde gelen ülkesi olması nedeniyle Avrupa’nın ilgisini çekmektedir. Buna ek olarak Rusya’ya uygulanan ekonomik yaptırımlardan olumsuz etkilenen; ancak Rusya’dan çekilen Avrupalı şirketlerin yatırım yapmalarını başarmış olan Kazakistan, AB’yle Genişletilmiş Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması imzalayan ilk Orta Asya devletidir.[4]
Sonuç olarak bu ziyaret özelde Kazakistan-Fransa ve genelde ise Orta Asya-AB işbirliğinin önemini gözler önüne sermiştir. Stratejik ortaklık ruhu çerçevesinde ekonomi, yatırım, eğitim, sağlık, bilim ve kültür gibi alanlarda ikili ilişkileri geliştirme konusunda mutabık kalan taraflar, bunun aralarındaki stratejik ortaklığı güçlendirmek ve ilişkileri daha da ileri bir seviyeye taşımak için güçlü bir irade ortaya koymuştur. Bu nedenle de taraflar arasındaki münasebetlerin genişlemeye ve derinleşmeye devam edeceği öngörülebilir.
[1] Sabir Askeroğlu, “AB’nin “Orta Asya Açılımı” ve Kazakistan’la İlişkileri”, ANKASAM, https://www.ankasam.org/abnin-orta-asya-acilimi-ve-kazakistanla-iliskileri/, (Erişim Tarihi: 01.12.2022).
[2] “Токаев: «90% торговли Франции с Центральной Азией приходится на Казахстан»”, Kursiv Media,
https://kz.kursiv.media/2022-11-29/tokaev-90-torgovli-francii-s-centralnoj-aziej-prihoditsya-na-kazahstan/, (Erişim Tarihi: 01.12.2022).
[3] “В рамках визита президента Казахстана во Францию подписан ряд документов”, Kazakhstan Today, https://www.kt.kz/rus/state/nachalis_dvustoronnie_peregovory_glav_kazahstana_i_frantsii_1377943616.html, (Erişim Tarihi: 01.12.2022).
[4] Askeroğlu, a.g.m.
