Orta Asya ülkelerinin artan uluslararası diyalogları, küresel düzeyde dikkat çekmektedir. Avrupalı aktörlerin ve Asya coğrafyasının radarında olan bölge, Körfez ülkelerinin de yakından ilgilendiği bir alandır. Bu kapsamda Katar Emiri Şeyh Tamim bin Hamad Al Thani’nin 5 Haziran 2023 tarihinde Orta Asya turuna çıkması oldukça mühimdir. 5-8 Haziran 2023 tarihlerini kapsayan ziyaretinde Şeyh Tamim, bölge liderleriyle bir araya gelerek önemli ortaklıklara imza atmıştır.[1]
Orta Asya turuna Özbekistan’dan başlayan Emir, sırasıyla Kırgızistan, Kazakistan ve Tacikistan’ı ziyaret etmiştir. Emir’in bu kapsamlı turu, genelde Orta Asya-Körfez ve özelde ise Katar-Orta Asya ilişkilerinde önemli bir dönüm noktası niteliğindedir. Karşılıklı olarak işbirliğini güçlendirme ve derinleştirme adımları atılması, taraflar açısından kazan-kazan birlikteliği oluşturmaktadır.
Katar, son dönemlerde uluslararası konumunu ve prestijini oldukça yükseltmiştir. Bilhassa Afgan Sorunu kapsamında oynadığı rol, Doha’yı etkin bir uluslararası aktör olarak öne çıkarmıştır. Bununla birlikte inşaat ve altyapı konusunda sahip olduğu imkan ve yeterlilik, Orta Asya ülkeleriyle yaptığı ekonomik ortaklıklarda Doha’ya avantaj sağlamaktadır. Bu sebeple bölge ülkeleri açısından önemili ve stratejik bir partner olarak görüldüğü söylenebilir.
Öte yandan Orta Asya ülkeleri de yatırım fırsatı sağlayan, işbirliğinin geliştirilebileceği potansiyele sahip aktörlerdir. Dolayısıyla bu ziyaretler sonrasında karşılıklı yatırım olanakları da geliştirilecektir. Ortak tarihi kültür ve medeniyet de taraflar arasındaki yakınlığın pekiştirilmesinde olumlu katkı sağlamaktadır.
Özbekistan ziyareti sırasında Şeyh Tamim, üst düzey yetkililerle işbirliğini ve ilişkileri güçlendirmenin yollarını ele alan temaslarda bulunmuştur. Katar-Özbekistan münasebetleri son zamanlarda çeşitli düzeylerde kurulan işbirlikleriyle daha verimli bir hal almıştır. Tarafların karşılıklı olarak bu işbirliği dinmaiğini arttırmak istediği, attıkları adımlardan da anlaşılmaktadır. Örneğin ikili arasındaki üçüncü tur siyasi istişarelerle bağlantılı olarak birkaç hafta önce Taşkent’te Katar Büyükelçiliği açılmıştır.[2]
İkili bağların geliştirilmeye devam edeceği de görülmektedir. Nitekim Özbekistan Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev, Şeyh Tamim’le görüştükten sonra yaptığı açıklamada Katar’ı “gelecek vadeden ortak” olarak gördüğünü açıklamıştır.
Taraflar arasında enerji, gaz kimya endüstrisi, tarım, altyapı, lojistik, turizm ve diğer sektörlerde değeri 12 milyar doları aşan büyük yatırım projelerinin uygulanmasında önde gelen Katar şirketlerinin katılımı konusunda anlaşmaya varılmıştır. Doha ve Taşkent, çeşitli alanlarda 15 mutabakat zaptı imzalamıştır. Aynı zamanda 2023 yılının Eylül ayında bir Katar-Özbekistan Yatırım Forumu düzenlenmesi de gündeme gelmiştir.[3]
Bölgeler arası entegrasyon kapsamında da iki ülke liderinin Orta Asya’yı Körfez’e bağlayan ulaşım ve lojistik koridorların önemine vurgu yaptığı bilinmektedir. Bununla birlikte Afganistan konusuna da değinen taraflar, ülkeye yönelik pragmatik bir politika oluşturma konusunda anlaşmıştır.[4]
Özbekistan’ın ardından Kırgızistan’a giden Şeyh Tamim, Kırgız Cumhurbaşkanı Sayın Sadır Caparov’la da önemli bir görüşme gerçekleştirmiştir. Yaptığı konuşmada Sayın Caparov, Katar Emiri’nin Kırgızistan’a gerçekleştirdiği ziyaretin sadece iki ülke arasındaki işbirliği açısından değil; bir bütün olarak Arap Dünyası’yla ilişkiler açısından da büyük tarihi öneme sahip olduğunu vurgulamıştır. İki ülke, işbirliğini kapsamlı ortaklık düzeyine çıkarma niyetindedir. Ayrıca Şeyh Tamim’in Arap Dünyası’ndan Kırgızistan’ı ziyaret eden ilk lider olduğunu da vurgulayan Sayın Caparov, 25 yıldır devam eden ilişkilerin ivmesinin artacağına işaret etmiştir.[5] Bu kapsamda taraflar arasındaki ortaklıkların artacağı ve ilerleyen dönemlerde yeni işbirliği süreçlerinin ortaya çıkacağı öngörülebilir.
Emir’in ziyareti, Kırgızistan-Katar ilişkilerinde kültür merkezlerinin kurulması ve işletilmesine ilişkin anlaşmanın ve iki hükümet arasında spor alanında işbirliğine ilişkin muhtıraların imzalanmasını da beraberinde getirmiştir. Çeşitli bakanlıklar arasında koordinasyon ve işbirliği sağlanması, gümrük mevzuatları, tarım, hukuk ve merkez bankası faaliyetleri gibi birçok alanda da mutabakat zaptı imzalanmıştır.[6]
Katar Emiri, 7 Haziran 2023 tarihinde de Kazakistan’a giderek Astana Uluslararası Forumu’na katılmıştır. Hatırlanacağı üzere Emir, 2022 yılında da Kazakistan’ın başkenti Astana’da Asya’da İşbirliği ve Güven Arttırıcı Önlemler Konferansı’na (CICA) katılmıştır.[7] Aynı zamanda Katar’ın Kazakistan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk Arap ülkeleri arasında yer aldığı bilinmektedir. Bu açıdan ikili münasebetlerin köklü bir geçmişinin bulunduğu ve gelişime açık olduğu söylenebilir.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım Cömert Tokayev, Katar Devleti Emiri Şeyh Tamim’le yaptığı görüşmede, Kazakistan’ın Katar’a 250 milyon dolar değerinde yaklaşık 60 tür ürünlük ihracatını arttırmaya hazır olduğunu duyurmuştur. Bilindiği gibi Kazakistan, Katarlı yatırımcıları ülkeye çekmeye dönük bir politika uygulamaktadır. Aynı zamanda çeşitli alanlardaki ortaklıkların da güçlendirilmesi amaçlanmaktadır. Şeyh Tamim’in ziyaretiyle, bu konulardaki gelişmelerin de hızlanacağı ifade edilebilir.
Emir’in son durağı ise Duşanbe olmuştur. Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman’la biraraya gelen Şeyh Tamim, Duşanbe’deki en büyük caminin açılışını yapmıştır.[8] 1994 yılından itibaren yakın ilişkilere sahip olan Doha ile Duşanbe arasındaki bağların bu ziyaretle taçlanması beklenmektedir.
Orta Asya’nın küresel düzeyde proaktif bir politika çerçevesinde işbirliklerini geliştirdiği bir dönem yaşanmaktadır. Aynı zamanda bölge ülkerine yönelik muazzam bir ilgi söz konusudur. Orta Asya devletleri de bu durumu kendi ulusal çıkarları kapsamında avantaja çevirerek çok boyutlu ilişkilerini güçlendirmektedir. Katar’la kurulan münasebetlerin derinleştirilmesi de karşılıklı kazanca dayanan ve yeni kapılar açan bir dönüm noktası olarak nitelendirilebilir.
Neticede Şeyh Tamim’in ziyareti yalnızca Katar’ın ikili ilişkileri değil; aynı zamanda Orta Asya-Körfez ya da Orta Asya-Ortadoğu bağlarını da geliştirecektir. Ayrıca Arap devletlerinin Orta Asya’daki yatırımların çeşitleneceği öngörüsünde de bulunulabilir.
[1] “Qatar: Amir to Begin Central Asia Tour on Monday”, Zawya, https://www.zawya.com/en/economy/gcc/qatar-amir-to-begin-central-asia-tour-on-monday-m93zls8y, (Erişim Tarihi: 08.06.2023).
[2] “Minister of State for Foreign Affairs Opens Premises of Qatari Embassy in Uzbekistan”, MFA, https://www.mofa.gov.qa/en/all-mofa-news/details/1444/10/17/minister-of-state-for-foreign-affairs-opens-premises-of-qatari-embassy-in-uzbekistan, (Erişim Tarihi: 08.06.2023).
[3] “Uzbekistan Considers Qatar ‘Promising Partner’: President Mirziyoyev”, AA, https://www.aa.com.tr/en/world/uzbekistan-considers-qatar-promising-partner-president-mirziyoyev/2916034, (Erişim Tarihi: 08.06.2023).
[4] Aynı yer.
[5] “Kyrgyzstan and Qatar Intend to Raise Cooperation to Level of Comprehensive Partnership”, Kabar, http://en.kabar.kg/news/kyrgyzstan-and-qatar-intend-to-raise-cooperation-to-level-of-comprehensive-partnership/, (Erişim Tarihi: 08.06.2023).
[6] “Amir and President of Kyrgyzstan Witness Signing of Agreements”, The Peninsula, https://thepeninsulaqatar.com/article/07/06/2023/amir-and-president-of-kyrgyzstan-witness-signing-of-agreements, (Erişim Tarihi: 08.06.2023).
[7] “Kazakhstan Ready to Increase Exports to Qatar in 60 Commodity Items Worth $250 Million”, Astana Times, https://astanatimes.com/2023/06/kazakhstan-ready-to-increase-exports-to-qatar-in-60-commodity-items-worth-250-million/, (Erişim Tarihi: 08.06.2023).
[8] “Qatar’s Emir Arrives in Dushanbe”, Asia Plus, https://asiaplustj.info/en/news/tajikistan/politics/20230608/qatars-emir-arrives-in-dushanbe, (Erişim Tarihi: 08.06.2023).
