11 Aralık 2022 tarihinde Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı’nın Karabağ’da geçici olarak konuşlanmış Rus askeri birliğinin faaliyetleriyle ilgili Moskova yönetimine bir protesto notası vermesinin ardından 12 Aralık 2022 tarihinde Azerbaycanlı aktivistler, Ermenistan’ı Karabağ’a bağlayan ve stratejik önemiyle öne çıkan Şuşa-Laçin yolunda protesto düzenlemiştir.
Azerbaycan’ın verdiği nota, bir grup Azerbaycanlı jeoloji uzmanın Rus barış gücünün Karabağ’daki çevresel durumu izlemesine izin verilmemesinden kaynaklanmıştır. Azerbaycanlı protestocular, Karabağ’daki maden yataklarının yasa dışı bir şekilde sömürüldüğünü ve bunun örtbas edildiğini belirtmektedir.
Ermenistan ise karayolun kapatılmasının Karabağ’ın tamamen ablukaya alınmasına yol açtığını iddia etmektedir. Aynı zamanda Erivan, Karabağ’a yönelik doğalgaz akışının da durdurulduğunu öne sürmektedir. Karabağ’da başlayan gerginliğin ardından 13 Aralık 2022 tarihinde Ermenistan Ulusal Güvenlik Konseyi olağanüstü toplantı düzenlemiştir. Toplantıya konsey üyelerinin yanı sıra Ermenistan Cumhurbaşkanı Vahagn Khachaturyan, Parlamento Başkanı Alen Simonyan, Başbakanlık Ofisi Başkanı Arayik Harutyunyan ve Parlamento Başkanı Hayk Konjoryan’ın katıldığı açıklanmıştır.
Buna ek olarak yaptığı açıklamada Ermenistan Dışişleri Bakanlığı, Moskova, Bakü ve Erivan arasında 2020 yılının Kasım ayında imzalanan üçlü anlaşmanın altıncı maddesinin ihlal edildiğini öne sürmüştür. Söz konusu madde, tarafların Laçin Koridoru boyunca trafik güvenliğini garanti ettiğini söylemektedir.
Bakü yönetimi ise bölgeye doğalgaz akışıyla ilgili iddiaların da doğru olmadığını duyurmuştur. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ayhan Hacizade, “Bu protesto gösterisinin amacı yolu kapatmak değil. Sivil araçlar yolda her iki yönde serbestçe hareket edebilir.” açıklamasında bulunarak bölgenin ablukaya alındığı yönündeki iddiaları yalanlamıştır.[1]
Rusya Savunma Bakanlığı ise karayolunun trafiğe yeniden açılması konusunda Azerbaycan’la görüşmelerde bulunulduğunu belirtmiştir.[2] Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price da “Azerbaycan yetkililerini, koridor boyunca serbest dolaşımı yeniden sağlamaya çağırıyoruz.” ifadelerini kullanmıştır.[3]
Anlaşılacağı üzere Rusya ve ABD, Karabağ’da yeni bir gerginliğin çıkmasını istememektedir. Bu aktörlere göre, bölgede ortaya çıkacak istikrarsızlık, Ermenistan-Azerbaycan görüşmelerini olumsuz etkileyecektir. Bu nedenle Washington ve Moskova, sorunun çözümü noktasında arabuluculuk yapmaya çalışmaktadır. Aynı zamanda bu durum, iki aktör arasında da rekabet olduğunu göstermektedir.
ABD ne Bakü’nün ne de Erivan’ın kendisinden uzaklaşmasını istemektedir. Ancak aynı zamanda Ermenistan’la ilişkilerini geliştirme arzusu içerisindedir. Aslında Nikol Paşinyan’ın başbakanlığı döneminde iki ülke arasındaki ilişkiler daha farklı bir boyut kazanmaya başlamıştır. Rusya ise her ne kadar Paşinyan Hükümeti’yle bir sorun yaşıyor olsa da Erivan’ı tamamen gözden çıkarmamaktadır. Dolayısıyla Rusya, bölgede yaşanabilecek bir çatışmayla yakından ilgilenecektir.
Moskova yönetimini ilgilendiren ikinci konu ise Karabağ’daki barış gücünün durumudur. Rusya’nın resmi misyonu, bölgedeki Ermeni nüfusun güvenliğini sağlamak ve Azerbaycan ile Ermenistan arasında yaşanabilecek çatışmalarının önüne geçmektir.
Tüm bunlara rağmen Karabağ Sorunu’nun çözümsüz kalması ve kalıcı barış anlaşmasının imzalanamaması, bölgenin kime ait olduğuna dair tartışmalara yol açmaktadır. Azerbaycan, İkinci Karabağ Savaşı’nın kazananı olarak bölgedeki egemenliğini yeniden tesis etme hakkını kazanmıştır. Ancak Rusya, bunun zamana yayılmasını istemiş ve bölgeye geçici barış gücü yerleştirmiştir.
Bu bağlamda Bakü yönetimi, Karabağ üzerindeki egemenliğin kendisine ait olduğunu düşünmekte ve bu nedenle de bölgenin yer altı kaynaklarının da kendisi tarafından işletilmesi gerektiğine inanmaktadır. Moskova ise Azerbaycan’ın Karabağ konusundaki egemenlik talebini “muğlak bir tanım” olarak görmekte ve siyasi çözüm sağlanmadan bölgenin Azerbaycan’ın hakimiyetine giremeyeceğini düşünmektedir. Ermenistan ise Azerbaycan’ın Karabağ’daki egemenliğine karşıdır.
Azerbaycan’ı rahatsız eden bir başka konu da Ermenistan’ın Azerbaycan’ı dengelemek için dış destek arayışına yönelmesi ve bu süreçte Rusya’nın Ermenistan’la yeni bir ilişki biçimi geliştirmeye karar vermesidir. 9 Aralık 2022 tarihinde Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Şangay İşbirliği Örgütü ve Bağımsız Devletler Topluluğu üyelerinin katıldığı bir toplantıda Ermenistan Savunma Bakanı Suren Papikyan’la bir araya gelmiştir. Toplantıda Şoygu şunları söylemiştir:[4]
“Ermenistan, Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’ndeki müttefikimiz ve Transkafkasya’daki kilit stratejik ortağımızdır. Bölgede istikrarı korumakla yakından ilgileniyoruz ve bunun için her türlü çabayı gösteriyoruz. İkili işbirliğinin geliştirilmesine ve Ermenistan Silahlı Kuvvetleri’nin potansiyelinin arttırılmasına özel önem veriyoruz”
Sonuç olarak Azerbaycan’a göre Rusya, yeniden Ermenistan’ı desteklemeye ve ordusunu güçlendirmeye başlamaktadır. Bu da Karabağ Sorunu’nun çözümünü olanaksız hale getirebilir. Çünkü Ermenistan güçlenirse, Karabağ üzerinde hak iddia etmeye yeniden başlayacaktır. Karabağ’da yaşananların Bakü’nün bölgedeki gelişmelerden duyduğu rahatsızlığının bir yansıması olduğu söylenebilir.
[1] “В МИД Азербайджана заявили о готовности пропускать гражданские машины”, Krasnaya Vesna, https://rossaprimavera.ru/news/3d1d8e3f, (Erişim Tarihi: 15.12.2022).
[2] “МО заявило о диалоге с Баку по разблокировке дороги Степанакерт-Горис”, Ria Novosti, https://ria.ru/20221213/dialog-1838452079.html, (Erişim Tarihi: 15.12.2022).
[3] @statedeptspox, “Closure of the Lachin Corridor has severe humanitarian implications and sets back the peace process. We call on the government of Azerbaijan to restore free movement through the corridor. The way forward is through negotiations.”, Twitter, https://twitter.com/StateDeptSpox/status/1602752717734105089, (Erişim Tarihi: 15.12.2022).
[4] “Шойгу заявил, что Армения является ключевым стратегическим партнером России в Закавказье”, Ria Novosti, https://tass.ru/armiya-i-opk/16549693, (Erişim Tarihi: 15.12.2022).
