İsrail ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin (GKRY) enerji bakanlıkları, enerji sektöründe olası işbirliğini hedefleyen görüşmeler yürütmektedir. S&P Global’in raporuna göre; iki ülke, İsrail’den Kıbrıs’a boru hattı aracılığıyla doğal gaz tedarik edilmesine yönelik 1,5 milyar dolarlık bir sözleşmeyi sonlandırmaya yakındır. Bu anlaşma, İsrail gazının Avrupa’ya yapılacak ilk satışı anlamına gelmektedir.[i]
İsrail’in özellikle 7 Ekim öncesinde doğalgaz altyapısı konusunda rekor üretimlerinin yaşanması aslında ihracat kapasitesinin bölgenin dışına çıkacağının ilk sinyalleriydi. Söz konusu anlaşmada gazın Karish ve Tanin platformlarından gelmesi beklenmektedir. Karish sahasından gaz üretimi, İsrail’in iç piyasasına tedarik edilmek üzere yılda 8 milyar metreküp (Bcm/y) kapasiteli bir yüzer üretim, depolama ve boşaltma (FPSO) birimi olan Energean Power aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Karish’ten gelen gaz, Lübnan sınırına yakın olan kuzeydeki kara alanına ulaşmaktadır.
Avrupa’da gaz tüketimi artmaktadır ve Avrupa gaz fiyatları yaklaşık 40 €/MWh seviyelerinde işlem görmektedir. Platts, S&P Global Commodity Insights’ın bir iştiraki olarak 11 Ekim’de Hollanda TTF ay-ahead fiyatını 39,55 €/MWh olarak değerlendirerek fiyatlandırma konusunda istisna gösterse bile konut tüketim endeksinin stabil hale gelmemesi fiyatları hala etkilemektedir.[ii] Söz konusu AB politikaları ile Akdeniz üye ülkelerinin ciddi tedarik zincirine katılması, sıvılaştırılmış doğalgaza (LNG) olan bağımlılığı arttırsa bile enerji arz-talep eğrisinin en büyük dengesi olarak görülmektedir.
7 Ekim 2023 tarihinde Hamas tarafından İsrail’e yapılan saldırıların ardından Tel Aviv Hükümeti, güvenlik önlemi olarak Tamar platformunun kapatılmasına karar vermiştir. Operasyonlar bir ay sonra yeniden başlamıştır. Günümüzde İsrail, Mısır ve Ürdün’e ihracat yaparak büyük bir gaz üreticisi haline gelmiştir. Ülkenin üretimi, İsrail Enerji Bakanlığı tarafından mayıs ayında yayınlanan verilere göre, 2023 yılında 24,7 milyar metreküple rekor seviyeye ulaşmıştır.
Ekim 2022 tarihinde üretime başlayan Karish gaz sahası, Ocak-Haziran döneminde 2,77 milyar metreküp üreterek geçen yılın aynı dönemindeki 1,97 milyar metreküp üretiminden artış kaydetmiştir. Ülkenin diğer iki gaz sahası ise 2019 yılından beri faaliyet gösteren Leviathan ve 2013 yılında faaliyete başlayan Tamar sahalarıdır.[iii]
İsrail, son yıllarda doğal gaz üretiminde önemli bir güç haline gelmiştir. Keşfedilen büyük doğal gaz rezervleri, ülkenin enerji bağımsızlığını artırmasına ve komşu ülkelere ihracata başlamasına olanak tanımıştır. İsrail’in en büyük doğal gaz sahaları arasında Leviathan, Tamar ve Karish yer almaktadır. Leviathan, yaklaşık 620 milyar metreküp rezerviyle ülkenin en büyük sahasıdır. Tamar sahasının rezervi yaklaşık 280 milyar metreküp civarındadır. Daha yeni üretime başlayan Karish sahasının rezervi ise 40 milyar metreküp civarındadır.
İsrail’in toplam yıllık doğal gaz üretim kapasitesi 24,7 milyar metreküpe ulaşmıştır ve bu üretim, 2023 yılında rekor seviyeye çıkmıştır. Karish sahası, 2023 yılının ilk yarısında 2,77 milyar metreküp gaz üretmiş ve bir önceki yıla göre %40 oranında bir artış göstermiştir. Leviathan sahası yıllık yaklaşık 12 milyar metreküp, Tamar sahası ise 10-11 milyar metreküp doğal gaz üretim kapasitesine sahiptir.[iv]
İsrail, doğal gaz ihracatını öncelikle komşu ülkelere yapmaktadır. Mısır ve Ürdün, İsrail’in en büyük doğal gaz müşterileridir. 2023 yılı itibarıyla İsrail’in gaz ihracatı bir önceki yıla göre %50 oranında artış göstermiştir. Mısır, İsrail’den aldığı gazı LNG üretimi için kullanırken, Ürdün, İsrail gazını elektrik üretiminde değerlendirmektedir. Ayrıca İsrail’in Avrupa’ya ilk gaz ihracatını yapacağı Kıbrıs’la 1,5 milyar dolarlık bir anlaşmanın son aşamalarında olduğu bildirilmektedir. Bu anlaşma, 10 yıl sürecek ve Karish sahasından Kıbrıs’a boru hattıyla gaz taşınmasını sağlayacaktır.[v]
İsrail’in iç pazarda doğal gaz tüketimi de hızla artmaktadır. Doğal gaz, ülkede elektrik üretiminin %70’inden fazlasını karşılayan en önemli kaynak haline gelmiştir. Karish sahasındaki gaz, Energean Power FPSO adlı yüzer üretim platformunda işlenmekte olup bu platform yılda 8 milyar metreküp üretim kapasitesine sahiptir.
İsrail’in doğal gaz üretimindeki bu artış, onu bölgesel bir enerji oyuncusu haline getirmiştir. Avrupa’nın enerji güvenliğini sağlama çabaları, İsrail’in doğal gazını stratejik bir kaynak haline getirmektedir. Ayrıca İsrail, Doğu Akdeniz Gaz Forumu’nun (EMGF) kurucu üyelerinden biri olarak bölgedeki enerji işbirliğini artırmayı hedeflemektedir.[vi] İsrail ve GKRY arasındaki enerji işbirliği, bölgede Türkiye’yle 2010 başlarında siyasi sürtüşmelerine alternatif olarak başlatılmıştır. Özellikle 2010 başlarında ekonomik ve ticari işbirliğine sahip iki aktör, İsrail-Türkiye sürtüşmeleri sonrasında stratejik işbirliğine yönelmişlerdir.
İsrail ve GKRY arasındaki enerji işbirliği, Doğu Akdeniz’deki doğal gaz rezervlerinin keşfiyle 2010’ların başında başlamıştır. Bu dönemde her iki ülkenin de büyük doğal gaz sahaları keşfetmesi, enerji alanındaki yakınlaşmalarını hızlandırmıştır. İsrail, 2009 ve 2010 yıllarında Tamar ve Leviathan sahalarını keşfetmiş, bu keşifler ülkenin enerji bağımsızlığını artırırken bölgedeki enerji pazarında önemli bir aktör haline gelmesine olanak tanımıştır. Aynı zamanda GKRY, 2011 yılında Afrodit sahasını bulmuş ve bu sahada önemli miktarda doğal gaz rezervi olduğu belirlenmiştir. Bu gelişmeler, iki ülkenin enerji alanında ortak projeler geliştirmesi için uygun bir zemin hazırlamıştır.
2012 ve 2013 yıllarında İsrail ve GKRY arasında enerji işbirliğini resmileştiren anlaşmalar imzalanmıştır. Bu anlaşmalar deniz sınırlarını belirleyerek enerji kaynaklarının birlikte geliştirilmesi üzerine odaklanmıştır. 2017 yılında ise İsrail, GKRY, Yunanistan ve İtalya arasında Doğu Akdeniz’den Avrupa’ya doğal gaz taşımayı amaçlayan EastMed Boru Hattı Projesi üzerinde mutabakata varılmıştır. Bu proje, bölgedeki gaz kaynaklarının Avrupa enerji pazarına taşınmasını amaçlamaktadır ve İsrail ile GKRY’nin enerji işbirliğini daha da güçlendirmiştir.
Enerji kaynaklarının Avrupa’ya taşınması, Avrupa’nın enerji arz güvenliği açısından da kritik bir role sahiptir. Rusya-Ukrayna Savaşı sonrası Avrupa’nın Rus gazına olan bağımlılığını azaltma çabaları, İsrail ve GKRY’nin bu işbirliğini daha stratejik hale getirmiştir.
[i] “Israel and Cyprus in talks for natural gas supply”, KNEWS, https://knews.kathimerini.com.cy/en/news/israel-and-cyprus-in-talks-for-natural-gas-supply, (Erişim Tarihi: 15.10.2024).
[ii] “Israel in Talks with Cyprus on ‘Possible Cooperation’ in Energy”, EnergyNews, https://energynews.pro/en/israel-in-talks-with-cyprus-on-possible-cooperation-in-energy/, (Erişim Tarihi: 15.10.2024).
[iii] “Israel and Cyprus in talks over potential gas supply deal”, en.philenews, https://in-cyprus.philenews.com/insider/israel-and-cyprus-in-talks-over-potential-gas-supply-deal/, (Erişim Tarihi: 15.10.2024).
[iv] “Israel in talks with Cyprus on ‘possible cooperation’ in energy”, S&P Global, https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/market-insights/latest-news/natural-gas/101424-israel-in-talks-with-cyprus-on-possible-cooperation-in-energy, (Erişim Tarihi: 15.10.2024).
[v] “Israeli Ministry of Energy data, confirming the natural gas production and export figures for 2023”, Energy Sea, https://www.energy-sea.gov.il/home/oil-natural-gas-e-p-in-israel/, (Erişim Tarihi: 15.10.2024).
[vi] “Energean company statements and production reports, providing details on the Karish field’s production capacities and export plans”, Energean, https://www.energean.com/media/5794/2023-annual-report.pdf, (Erişim Tarihi: 15.10.2024).
