İngiltere Dışişleri Bakanı James Cleverly, Çin’le ilişkilerini yeniden istikrara kavuşturmak adına 30-31 Ağustos 2023 tarihleri arasında Pekin’e ziyarette bulunmuştur. Bu gezi, İngiliz üst düzey bir diplomatın beş yıldan aradan sonra Çin’e yaptığı ilk gezidir. Fakat Cleverly’nin bu ziyarette insan haklarıyla ilgili mesajlar vermesi, Pekin nezdinde ciddi bir rahatsızlık yaratmıştır. Dışişleri Bakanı Cleverly’le yaptığı ikili temasların ardından “diyalog ve işbirliğine” vurgu yapan Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, “Ülkesinin her zaman Britanya’nın büyük güç statüsüne ve benzersiz rolüne önem verdiğini” söylemiştir.[1]
Dışişleri Bakanı Cleverly’nin Pekin ziyareti, İngiltere’nin Çin’le ilişkilerde yeni bir sayfa açma çabası olarak yorumlanabilir. Son iki yıldır İngiltere’nin Çin’le ilişkileri büyük iniş çıkışlar yaşamıştır. Hatırlatmak gerekirse İngiltere Başbakanı Rishi Sunak, göreve gelmeden önce Çin’le ilişkilerde “Altın Çağı” sürdürmekten bahsetmiş ve ikili ilişkilerde daha ılımlı, ihtiyatlı ve dengeli bir politika izleyeceğinin mesajlarını vermişti. Başbakan Rishi, Çin’le sürekli büyüyen ekonomik bağların sürdürülmesinden yana olduğunu göstermişti.[2] Truss Hükümeti, Çin’i “tehdit” olarak nitelendirirken yeni Başbakan Rishi, Çin’i ilk aşamada “sistemik bir meydan okuma” olarak kategorize etmiş ve ardındansa “tehdit” olduğunu söylemek durumunda kalmıştır.[3] Bundan kısa süre sonra ise “Altın Çağın” bittiğini açıklamıştır.[4]
Çin’e karşı mücadele fikri, aslında İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) kolektif kararıydı ve Rishi’nin bu politikaya aykırı bir çizgi izlemesi beklenemezdi. Başbakan Rishi, kişisel olarak Çin’e karşı iyimserlik havası içerisinde olmasına rağmen göreve geldikten sonra İngiliz devletinin çıkarları öne çıkmıştır. Genel itibariyle söyleyecek olursak Rishi Hükümeti, İngiliz devletinin ulusal çıkarları doğrultusunda Çin’le mücadeleye koyulmuştur.
Bu mücadele fikrine rağmen Başbakan Rishi, Çin’in küresel ilişkilerdeki rolünün kabul edilmesi gerektiğini savunmuş, Soğuk Savaş retoriğinden uzak kalınmasını ve Pekin’le angajmanın (diyaloğun) her zaman sürdürülmesi gerektiğini ileri sürmüştür.[5] Diğer yandan ise Başbakan Rishi, partinin muhafazakâr kanadından ve ABD’den gelen baskılar sonucunda Çin’e karşı daha mücadeleci bir duruş sergilemeye çalışmıştır.
Konuyla ilgili Avam Kamarası Dışişleri Komitesi, yayımlamış olduğu 87 sayfalık raporda, İngiltere’nin Çin’e karşı “koordineli ve bütüncül bir hükümet yaklaşımı yayınlaması gerektiğini” belirtmiştir.[6] Ayrıca Çin, söz konusu belgede “İngiltere’nin çıkarlarına yönelik bir tehdit” olarak nitelendirilmiştir. Rapor, bunun yanı sıra Tayvan’ın kendi kaderini tayin hakkı olduğuna dikkat çekmekte ve İngiltere’nin müttefiklerle savunma odaklı işbirliği geliştirilmesi çağrısı yapmaktadır.
Savunma odaklı bu stratejiye rağmen İngiltere’nin diplomasiye de ihtiyacı vardır. Zira, küresel güç dengelerinin sağlanmasında Çin’in rolü büyüktür. Cleverly’nin Pekin ziyareti de İngiltere’nin bu önemi fark ettiğinin göstergesi olarak yorumlanabilir. İngiltere, küresel siyasette Çin’in yükselişini durdurmak için yalnızca savuna politikalarının yetersiz olacağını görmektedir. İngiltere, Çin’le diyalog kurmanın en iyi çözüm olacağının farkına varmış durumdadır.
Kısa bir hatırlatma yapmak gerekirse birçok Avrupalı lider ve hatta Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Joe Biden, 2023 yılının Kasım ayıda Bali’de düzenlenen G20 Zirvesi’nde Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’le görüşme fırsatı bulmuşken; İngiltere Başbakanı Rishi Sunak, Şi’den randevu talep etmesine rağmen onunla görüşmeyi başaramamıştır. Pekin Hükümeti, Şi’nin programının sıkışıklığı nedeniyle Rishi Sunak’la görüşemeyeceğini açıklamıştır.[7] Buna rağmen Şi, bu zirvede büyük ülke liderlerinin yanı sıra Meksika, Arjantin, Senegal, Hollanda, Güney Afrika ve Endonezya liderleriyle de görüşmüştür. Rishi Hükümeti’nin o dönemde Çin’i tehdit olarak nitelendirmeye başlaması ve Tayvan’a destek çağrısında bulunması, Pekin’in diplomasi yollarını kapamasına neden olmuştu.
Cleverly’nin Pekin ziyaretiyle birlikte İngiltere-Çin ilişkilerindeki bu bozulmanın bir nebze olsun telafi edildiği tahmin edilmektedir. Pekin’in iyi niyetine rağmen Cleverly’nin Pekin’de insan hakları çağrısı yapmaya devam etmesi, ikili ilişkilerdeki güvensizliğin devamı olarak görülmektedir. Daha da önemlisi İngiltere, Çin’e giderek ve onun ev sahipliğinde kendisini eleştirerek aslında büyük güç olduğunu göstermeye çalışmaktadır. Wang Yi, bu statüyü kabul ettiğini bildirerek yine de diyaloğu sürdürme çağrısı yapmaktadır.
Her şeye rağmen Cleverly’nin ziyareti, Çin-İngiltere ilişkilerinde karşılıklı anlayışın ve kademeli olarak normale dönüşün başlangıcı olabilir. Yine de İngiltere’nin Çin stratejisinin henüz belirsiz olduğunu söylemek mümkündür. Londra’nın bütüncül bir hükümet programı geliştiremediği ve Pekin’le baş etme yönteminde Washington’la tam bir koordinasyon sağlayamadığı görülmektedir.
Genel bir tablo çizecek olursak Rishi Hükümeti’nin Çin politikası, ilk aşamada sertleşmiş ve ardından yumuşama eğilimine girmiştir. Başbakan Rishi, bazen ABD baskısı altında sert bir üslup benimsemiş ve bazense diyaloğun yollarını aramıştır. Görünen o ki ABD’nin Çin’le ilişkileri, İngiltere’ninkine kıyasla daha iyidir. Washington, Pekin’le diyaloğunu sürdürmeyi başarırken Londra, nasıl bir strateji izleyeceği konusunda kararsızdır. Çin ise İngiltere siyasetinde daha istikrarlı bir duruş sergilemektedir. İngiltere, Soğuk Savaş mantalitesinden uzak durduğu takdirde Çin, her zaman işbirliği ve diyaloğa açıktır.
[1] “Britain’s Top Diplomat Cleverly Visits China to Stabilise Frayed Ties”, Aljazeera, https://www.aljazeera.com/news/2023/8/30/britains-top-diplomat-cleverly-visits-china-to-stabilise-badly-frayed-ties, (Erişim Tarihi: 07.09.2023).
[2] “Where Does Each Potential Prime Minister Stand on China?”, Beijing Britain, https://beijingtobritain.substack.com/p/where-does-each-potential-prime-minister, (Erişim Tarihi: 07.09.2023).
[3] “UK PM hopeful Sunak: China ‘number one threat’ to Britain, world”, Aljazeera, https://www.aljazeera.com/news/2022/7/25/uk-pm-hopeful-sunak-china-number-one-threat-to-britain-world, (Erişim Tarihi: 07.09.2023).
[4] “Sunak Ends ‘Golden Era’ With China”, Euroactiv, https://www.euractiv.com/section/politics/news/sunak-ends-golden-era-with-china/, (Erişim Tarihi: 07.09.2023).
[5] Aynı yer.
[6] “Britain’s Top Diplomat Cleverly Visits China to Stabilise Frayed Ties”, a.g.e., (Erişim Tarihi: 07.09.2023).
[7] “China’s President Xi Jinping ‘Snubbed’ Meeting with Rishi Sunak at G20 Summit ‘Over Britain’s Support for Taiwan”, Daily Mail, https://www.dailymail.co.uk/news/article-11442161/Chinas-president-Xi-Jinping-snubs-meeting-Rishi-Sunak-G20-summit.html, (Erişim Tarihi: 07.09.2023).
