Asya coğrafyasında farklı bölgelerin aktörleri arasındaki yakınlaşma, son birkaç yılda dikkat çekici boyuta ulaşmıştır. Bu durumda söz konusu ülkelerin iç dinamiklerinde yaşanan değişimler ile bölgesel ve küresel gelişmelerin getirdiği yeni denklemler rol oynamaktadır. Bu kapsamda gelişen ve güçlenen, karşılıklı yarar sağlayan etkileşimlerden biri de Hindistan ile Kazakistan arasında yaşanmaktadır.
Diplomatik münasebetlerin kurulmasının 30. yılını kutlayan Astana ve Yeni Delhi, sürekli genişleyen bir işbirliği dinamiğine sahiptir. Kazakistan, Hindistan’ın Orta Asya’daki en büyük ticaret ortağı konumundadır. Son birkaç yılda da taraflar arasındaki ilişkilerde kayda değer gelişmeler yaşanmıştır.[1]
Bilindiği üzere Hindistan, Kazakistan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülkelerden biri olmuş ve diplomatik ilişkiler kurmakta gecikmemiştir. Yıllar içinde ilişkilerini ve ortaklıklarını geliştiren iki ülke, birbirlerine büyük önem vermektedir. Her iki ülke de ekonomik kalkınma ve bölgesel istikrar noktasında ortak görüşlere, amaçlara ve çıkarlara sahiptir.
Bunun yanı sıra Hindistan için Kazakistan; sahip olduğu enerjiyle ve doğal kaynaklarıyla öne çıkmaktadır. Dünyanın en büyük uranyum üreticisi olan Kazakistan, Hindistan’ın da en önemli tedarikçisi konumundadır. Ülke, Hindistan’ın uranyum ihtiyacının yaklaşık %80’ini karşılamaktadır.[2] 2015 yılında 5.000 metrik ton uranyum tedarikini içeren bir anlaşma imzalayan Astana ve Yeni Delhi, 2019 senesinde nükleer anlaşmalarını 2020-2024 dönemi için yenilemiştir.[3] Ayrıca petrol üretimi konusunda da zengin olan Kazakistan, Hindistan için alternatif kaynak niteliğindedir.
Kazakistan’ı önemli kılan ikinci temel unsur ise ülkenin sahip olduğu jeostratejik konumdur. Rusya ile Asya arasında yer alması ve Çin’le sınırdaş olması, ülkenin stratejik önemini arttırmaktadır. Hindistan da ülkenin bu konumunu önemsemektedir. Bu noktada Kuzey-Güney Koridoru’nun da ikili arasındaki bağlarda önemli bir rol oynadığı söylenebilir.
Hatırlanacağı gibi, 2009 yılında imzalanan Stratejik İşbirliği Anlaşması, ilişkilerin geliştirilmesinde bir kilometre taşı olmuştur. İlerleyen yıllarda ortaklıklarını geliştiren Astana ve Yeni Delhi, birçok alanda işbirliği mekanizması kurmuştur. Bununla birlikte Hindistan Başbakanı Narendra Modi’nin 2017 yılında ŞİÖ Zirvesi ve EXPO 2017’nin açılışı için Kazakistan’a yaptığı ziyaret de ilişkilere ivme kazandırmıştır.[4]
Son yıllarda da iki ülke arasında üst düzey ziyaretler öne çıkmaktadır. 2021 yılının Ekim ayında Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım Cömert Tokayev, Asya’da İşbirliği ve Güven Arttırıcı Önlemler Konferansı’nın (CICA) 6. Dışişleri Bakanları Toplantısı’na katılmak üzere Kazakistan’a gelen Hindistan Dışişleri Bakanı Subrahmanyam Jaishankar’ı ağırlamıştır.[5]
Taraflar arasındaki ekonomik ilişkiler, diplomasi odaklı işbirliği hızla gelişmektedir. ŞİÖ Dönem Başkanlığı’nı yürüten Hindistan’ın ev sahipliği yapacağı ŞİÖ Zirvesi de ikili münasebetlerin güçlendirilmesinde katkı sağlayacaktır. Hindistan, ŞİÖ Dönem Başkanlığı’nın sağladığı fırsatı, daha fazla etkileşim ve ortaklıkların arttırılması açısından kullanacaktır.
Ticari ilişkilerin de geliştiği görülmektedir. 2020 yılı itibarıyla Kazakistan’da yaklaşık 700 Hint şirketi kayıtlıdır. Üstelik Hint firmalarının Kazakistan’a yönelik ilgisi devam etmektedir. Ticari bağları güçlendirmek ve yatırım işbirliğini arttırmak maksadıyla da iki ülke arasında Ortak İş Konseyi kurulmuştur.[6] İkili ticaret hacmi de artış göstermektedir. 2022 yılında ikili ticaret hacmi, 2,5 milyar dolara ulaşmıştır. 2021 senesinde Kazakistan, Hindistan’a 473 milyon dolarlık; Hindistan ise Kazakistan’a 207 milyon dolarlık ihracat yapmıştır.[7]
İşbirliğinin gelişiminde etkili olan bir platform da Hint-Kazak Hükümetlerararası Komisyonu’dur. Aynı zamanda Hindistan’da bulunan ve Mumbai, Chennai ve Gandhinagar’da faaliyet gösteren Fahri Kazak Konsoloslukları da ilişkileri olumlu etkilemektedir.
Gerek yatırım gerekse de siyasi ilişkiler noktasında Hindistan ile Kazakistan arasında uyumlu bir süreç yaşanmaktadır. Yeni Delhi’nin Astana’ya verdiği önem, Trajik Ocak Olayları sırasındaki tutumunda da kendini göstermiştir.
Hindistan-Kazakistan işbirliğinin bir göstergesi de savunma işbirliğidir. “KazInd Tatbikatları” olarak bilinen ve son olarak 14-28 Aralık 2022 tarihlerinde altıncısı yapılan tatbikatlar,[8] savunma alanındaki işbirliğini ilerletmektedir. Bu noktada ŞİÖ çerçevesindeki ortaklığın da etkili olduğu ve askeri ilişkileri beslediği söylenebilir. Bölgesel Terörle Mücadele Yapısı’nın (RATS) da bu konuda önemli bir rol oynadığını ifade etmek mümkündür.
Öte yandan Kazakistan’da yaklaşık 7.800 Hint vatandaşı bulunmaktadır. Bu da iki ülke arasındaki kültürel bağların gelişimine katkıda bulunmaktadır. Kültürel ilişkileri geliştiren bir adım da 2022 yılının Haziran ayında Yeni Delhi’de Kazak şair ve düşünür Abai Kunanbayev’in ve aynı senenin Ekim ayında da Astana’da Hindistan’ın önemli siyasi şahsiyetlerinden Mahatma Gandhi’nin büstlerinin yerleştirilmesidir.[10] Dolayısıyla yalnızca siyasi ya da ticari ortaklık kurulmamakta; ilişkilerin derinleştirilmesi için çok boyutlu politika izlenmektedir.
Çok boyutlu işbirliğinin bir diğer örneğini de tarafların, 16 Şubat 2023 tarihinde tıp, farmakoloji, tarım, bilgi teknolojisi, uzay ve enerji alanlarında ikili işbirliğini çeşitlendirme konusunda imzaladıkları anlaşma oluşturmaktadır. Dışişleri Bakan Yardımcısı Kanat Tumysh ile Dışişleri Bakanlığı Sekreteri (Batı) Sanjay Verma arasında 13-14 Şubat 2023 tarihlerinde Yeni Delhi’de sekizinci siyasi istişare turu düzenlenmiş ve bahse konu anlaşmalar da görüşmeler sonrasında imzalanmıştır.[11]
Sonuç olarak her alanda geliştirilen işbirlikleriyle Yeni Delhi, Astana’nın Asya’daki en önemli stratejik ortaklarından biri haline gelmiştir. Taraflar arasında her alanda işbirliğini güçlendirmeye yönelik adımlar atılmaktadır. Mevcut sektörlerde gelişmeler yaşanırken; yeni ortaklıklar da kurulmaktadır. Bu kapsamda Hindistan ve Kazakistan’ın ilerleyen dönemlerde işbirliği noktasında siber güvenlik, askeri-teknik işbirliği ve terörle mücadele konularına odaklanması mümkündür. Bu çerçevede ilişkileri geliştirecek yeni mekanizmaların teşkil edileceği öngörülebilir.
[1] “India’s Ties with Kazakhstan are of Mutual Benefit”, Times of Oman, https://timesofoman.com/article/129073-indias-ties-with-kazakhstan-are-of-mutual-benefit, (Erişim Tarihi: 05.04.2023).
[2] Aynı yer.
[3] “India-Kazakhstan Sign Memorandum of Understanding”, GK Today, https://www.gktoday.in/topic/india-kazakhstan-sign-memorandum-of-understanding/, (Erişim Tarihi: 05.04.2023).
[4] “Kazakhstan and India Move Toward New Horizons of Cooperation”, Astana Times, https://astanatimes.com/2019/07/kazakhstan-and-india-move-toward-new-horizons-of-cooperation/, (Erişim Tarihi: 05.04.2023).
[5] “Kazakhstan President Receives External Minister Subrahmanyam Jaishankar of India”, Akorda, https://www.akorda.kz/en/kazakhstan-president-receives-foreign-minister-subrahmanyam-jaishankar-of-india-1291641, (Erişim Tarihi: 05.04.2023).
[6] “India-Kazakhstan Emerging Ties: A Look Back at 30 Years of Strategic Cooperation”, News on Air, https://newsonair.com/2022/01/24/india-kazakhstan-emerging-ties-a-look-back-at-30-years-of-strategic-cooperation/, (Erişim Tarihi: 05.04.2023).
[7] “India-Kazakhstan”, OEC, https://oec.world/en/profile/bilateral-country/ind/partner/kaz, (Erişim Tarihi: 05.04.2023).
[8] “KazInd 2022: India and Kazakhstan Carry Out Joint Military Drill in Meghalaya”, Economic Times, https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/kazind-2022-india-kazakhstan-carry-out-joint-military-drill-in-meghalaya/videoshow/96534794.cms, (Erişim Tarihi: 05.04.2023).
[9] “Kyrgyzstan’s Deputy Minister Visits India to Explore Bilateral Tourism Opportunities”, TTJ, https://traveltradejournal.com/kyrgyzstans-deputy-minister-visits-india-to-explore-bilateral-tourism-opportunities/, (Erişim Tarihi: 05.04.2023).
[10] “Kazakhstan, India Explore Ways to Strengthen Bilateral Cooperation”, Astana Times, https://astanatimes.com/2023/02/kazakhstan-india-explore-ways-to-strengthen-bilateral-cooperation/, (Erişim Tarihi: 05.04.2023).
[11] Aynı yer.
