Güney Amerika’da uzun süredir devam eden toprak anlaşmazlığı, 2023 yılında krize dönüşerek bölgesel gerilimi artırmış durumdadır. Venezuela’nın sınırları içerisinde bulunan Essequibo’ya ilişkin referandum sonuçları, uluslararası düzeyde endişe yaratmıştır.
Guyana-Venezuela toprak anlaşmazlığı, kökenlerini 1777 yılına dayandıran tarihsel ve ‘dondurulmuş’ bir sorundur.[i] İspanyol yönetimi tarafından Essequibo Nehri’nin doğal sınır olarak belirlenmesinin ardından İngiliz hakimiyetiyle birlikte bölgedeki anlaşmazlıklar kendisini göstermiştir. İngiltere’nin 19. yüzyılda bölgeyi ele geçirmesiyle birlikte bölge üzerindeki egemenlik iddiaları giderek artmıştır. 19. yüzyılın ortalarında İngiliz sömürge döneminde bölgedeki zengin doğal kaynakların ve stratejik konumun değeri arttıkça, iki ülke arasındaki çatışma daha belirginleşmiştir.
1899 yılında Paris’te gerçekleşen bir tahkim mahkemesi, bu anlaşmazlığı çözmek için bir karar almıştır. Mahkeme, Venezuela’nın Essequibo bölgesi üzerinde egemenlik veya fiili kontrol sağlamaya yönelik herhangi bir eylemden kaçınmasını ve mahkemede daha fazla anlaşmazlığa veya çözümü zorlaştırmaya yönelik herhangi bir adım atmamasını uygun görmüştür.[ii] Ancak Venezuela bu kararı hala sorgulayarak Essequibo bölgesini kendi toprakları olarak görmekte ısrar etmiştir. Essequibo bölgesinin stratejik önemi, özellikle 2010’larda keşfedilen zengin petrol rezervleriyle daha da artmıştır. Bu durum bölgedeki ülkelerin bu zengin kaynağa erişim ve kontrol konusundaki rekabetini körüklemiştir.
Petrol rezervlerinin keşfi, Guyana-Venezuela toprak anlaşmazlığını bir enerji rekabetine dönüştürmüştür. Her iki ülke de Essequibo bölgesinin kontrolünü ele geçirmeyi ve sahip oldukları petrol rezervlerini artırmayı hedeflemiştir. Bu durum bölgenin stratejik önemini artırmış ve anlaşmazlığı çözmek için uluslararası müdahalenin gerekliliğini ortaya koymuştur.
Bu sorunun çözümü için uluslararası düzeyde yapılan müdahaleler ve alınan kararlar, bölgedeki dengeleri etkilemeye devam etmektedir. Essequibo bölgesindeki zengin petrol rezervleri, bölgesel jeopolitik çekişmenin odak noktası haline gelmiştir. Bu önemli enerji kaynağının keşfi, özellikle 2010’ların başında Guyana’nın bölgede petrol sondajına izin vermesiyle birlikte daha büyük tartışmalara neden olmuştur. Başka bir ifadeyle Guyana’nın petrol sondajına izin vermesi, bölge ülkeleri arasında enerji kaynaklarına erişim mücadelesini tetiklemiştir.
Venezuela’nın Essequibo bölgesindeki iddialarını güçlendirmek amacıyla düzenlediği referandum, uluslararası endişeleri beraberinde getirmiştir. Referandumda Venezuela halkının %95’inin bu iddiayı desteklemesi, bölgesel gerilimi daha da artırmıştır. Ancak, düşük katılım oranı ve uluslararası düzeyde bağlayıcılığın olmaması, referandumun etkisinin sınırlı olduğunu göstermiştir.[iii]
Guyana’ya destek veren ülkeler arasında öne çıkan İngiltere, Brezilya ve ABD, bölgedeki gerilimin yayılmasına sebep olmuşlardır. İngiltere’nin Guyana’ya askeri destek gönderme kararı, bölgedeki tansiyonu yükseltmiştir. Bu karar, Guyana Devlet Başkanı Irfaan Ali’yle yapılan görüşmenin ardından açıklanmıştır. Venezuela, İngiltere’nin müdahalesini sert bir dille eleştirerek toprak sorununa “sinsice” müdahale olarak nitelemiştir. [iv]
Saint Vincent ve Grenadinler’de yapılan toplantıda alınan kararlar, bölgedeki liderlerin güç kullanmama ve gerilimi azaltma konusundaki taahhütlerini içermektedir. Ancak, buna rağmen Venezuela’nın Essequibo bölgesindeki iddialarını güçlendirmek adına aldığı adımlar ve referandum sonuçları, bölgedeki belirsizliği sürdürmektedir. Bu durum, enerji kaynaklarına erişim mücadelesinin bölgedeki jeopolitik dinamikleri nasıl etkileyeceği konusunda gelecekteki belirsizlikleri beraberinde getirmektedir. Guyana’nın sınırlı askeri gücüne karşın Venezuela’nın bölgedeki büyük askeri varlığı, Essequibo bölgesindeki toprak anlaşmazlığını daha karmaşık bir hale getirmektedir. Guyana, İngiliz Milletler Topluluğu üyesi olarak bu süreçte İngiltere’yi de arkasına almış durumdadır.
Uluslararası Adalet Divanı’nın 2024 başlarında yapılacak duruşması, taraflar arasındaki gelişmeleri şekillendirecek kritik bir dönemeçtir. Mahkeme kararları, bu anlaşmazlığın çözümünde belirleyici olabilir. Venezuela’nın Essequibo bölgesindeki petrol arama çabaları ise bölgedeki gerilimi artırmaya devam edebilir. Bu durum, enerji kaynaklarına duyulan küresel talep göz önüne alındığında uluslararası toplumun daha fazla müdahalede bulunmasına neden olacaktır. Komşu ülkelerin tutumları da belirleyici olabilir. Guyana’ya destek veren ülkeler, özellikle İngiltere, Brezilya ve ABD’nin bölge politikaları, anlaşmazlığın seyrini etkileyebilir. Bu ülkelerin, diplomatik çözümlerin güçlendirilmesi ve taraflar arasında diyalogun teşvik edilmesi yönündeki çabaları, bölgesel istikrarın sağlanmasına katkıda bulunabilir. Sonuç olarak Essequibo bölgesindeki toprak anlaşmazlığı, bölgesel istikrara yönelik ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Bu karmaşık durumun çözümü için diplomatik çabaların ve uluslararası işbirliğinin önemi büyük bir öneme sahiptir.
[i] “Sevimli Çatışma: Venezuela, Guyana’dan Toprak İstiyor”, Independent, https://www.indyturk.com/node/319916/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/sevimli-%C3%A7at%C4%B1%C5%9Fma-venezuela-guyanadan-toprak-istiyor, (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[ii] International Court of Justice. (1899) Case: Arbitral Award of 3 October 1899 (Guyana v. Venezuela) ICJ-CIJ. https://www.icj-cij.org/case/171, (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[iii] “Venezuella, Hak İddia Ettiği Topraklar İçin Referandum Yaptı: Guyana’nın Üçte İkisini İstiyorlar”, Medyascope, https://medyascope.tv/2023/12/04/venezuella-hak-iddia-ettigi-topraklar-icin-referandum-yapti-guyananin-ucte-ikisini-istiyorlar/, (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[iv] “Venezuela, Guyana’nın Bir Kısım Toprağını İstiyor”, BBC News, https://www.bbc.com/turkce/articles/c6p1nxd68dmo, (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
