13 Ağustos 2022 tarihinde Avrupa Birliği (AB), Gürcistan’ın Ortaklık Anlaşması’nı uygulamasına ilişkin yıllık bir rapor yayımlamıştır.[1] Söz konusu belge, Ortaklık Anlaşması’nın uygulanmasında bir miktar ilerlemeden bahsetmekle birlikte, kapsayıcı reformlara devam edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bu rapor, AB-Gürcistan Ortaklık Konseyi’nin 6 Eylül 2022 tarihinde yapılacak bir sonraki toplantısı öncesinde yayımlanmıştır.
Belge, Gürcistan’ın AB üyeliği statüsünü fiilen engelleyen kritik açıklamalara yer vermiştir. Bu kapsamda Gürcü muhalefeti, iktidardaki Gürcü Rüyası Partisi yönetimde olduğu sürece ülkenin Batı’yla entegrasyonu unutması gerektiğini öne sürmüştür. Muhalefet partilerinden 48 milletvekilinin yaptığı yazılı açıklamaya göre, iktidar partisinin Anayasa’nın 78. maddesi uyarınca “ülkenin AB ve Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’ne (NATO) entegrasyonunu sağlaması” gerekmekte; ancak bu yapılmamaktadır. Dolayısıyla iktidarda olan Gürcü Rüyası’na yönelik Gürcistan’ın ulusal çıkarlarını ihlal ettiği yönünde iddialar vardır. Yine bu yaklaşıma göre, hükümetin politikaları nedeniyle Gürcistan, Batılı müttefik ve ortaklarından uzaklaşmakta ve Rusya’yla baş başa kalmaktadır.[2]
AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell ise Gürcistan’ın Covid-19 salgını sonrasında zor durumda olduğunu belirttiği açıklamasında, Tiflis yönetiminin Ukrayna’daki olaylar nedeniyle bölgeye egemen olan gergin siyasi ortama rağmen reform yapmaya çalıştığını söylemiştir. Ancak hukukun üstünlüğü, yönetişim ve insan haklarının kilit alanlarında aksilikler görüldüğünü de dile getirmiştir.[3]
Borrell, “Gürcistan, AB’yle ilişkilerinde yeni bir aşamaya girerken, vatandaşlarının belirtilen hedef ve istekleriyle tutarlı, sorumlu ve vicdani bir yaklaşım benimsemelidir.” şeklindeki sözleriyle sürece dair tavsiyelerde bulunmuştur.[4] Ayrıca Borell, AB’nin uluslararası düzeyde kabul görmüş sınırları içinde Gürcistan’ın egemenliğini ve toprak bütünlüğünü güçlü bir şekilde desteklemeye devam ettiğini vurgulamıştır.[5]
Avrupa Komşuluk Politikası ve Genişleme Müzakerelerinden Sorumlu Üyesi Oliver Varhey ise Gürcistan’ın insan hakları, yargı, yolsuzlukla mücadele ve organize suçlarla mücadele alanlarındaki reform çabalarını destekleme sözü vermiştir. Aynı zamanda Varhey, Tiflis’in siyasi kutuplaşmayı azaltma, hukukun üstünlüğünü güçlendirme, çoğulcu ve bağımsız bir medya ortamı sağlama yükümlülüklerini yerine getirmesi gerektiğini de vurgulamış ve bu durumun, “Gürcistan’ın Avrupa yolundaki hareketi için bir öncelik” olduğunu ifade etmiştir.[6]
Varhey, Gürcistan’ın bu öncelikleri yerine getirmesi halinde, AB’nin ülkeye aday statüsü vereceğini söylemiştir. Buna ek olarak AB’nin Gürcistan’ın bu öncelikleri ele alma çabalarını desteklediğini belirtmiş, ayrıca Doğu Ortaklığı için Ekonomik ve Yatırım Planı aracılığıyla ülkenin ekonomik kalkınmasını ve toparlanmasını desteklemeye devam edeceğini ifade etmiştir.[7]
Diğer taraftan AB’nin Gürcistan konusundaki beklentileri ve uyarıları, muhalefetin de gündeminde yer almıştır. Örneğin Avrupa Komisyonu, yüksek profilli davalarla ilgili sorunları gündeme getirmiştir. Rapor, muhaliflere yönelik tüm cezaları (Ulusal Hareket Başkanı Nika Melia, Lelo Partisi liderleri Mamuka Khazaradze ve Badri Japaridze ve Mtavari (Ana) TV Direktörü Nika Gvaramia) eleştiriye tabi tutmuştur. Ayrıca Eski Gürcistan Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili’nin hapiste olduğuna ilişkin bir video kaydının yayımlanması da tenkit edilmiştir.
Ulusal Hareket’in liderlerinden Roman Gotsiridze’ye göre rapor, AB’nin bugüne kadar Gürcistan’a yönelttiği en ağır eleştirileri içermektedir. Gotsiridze’ye göre, yakın gelecekte durum değişmezse; yani Tiflis AB’nin isteklerini yerine getirmezse, Gürcistan sadece AB üyeliği için aday statüsünü kaybetmekle kalmayacak; aynı zamanda Avrupa’yla vizesiz rejimini de kaybedecektir. Bu bağlamda Gotsiridze, eskiden daha az olan siyasi mahkumların sayısının şimdilerde arttığını dile getirmiştir.
Lelo Partisi lideri Mamuka Khazaradze de raporla ilgili olumsuz açıklamalarda bulunan kişiler arasındadır. Khazaradze, iktidar değişmediği sürece Gürcistan’ın AB’den “aday ülke” statüsü alamayacağına ve ülkedeki Rus etkisinin artacağına inandığını söylemiştir.[8]
Gürcistan Dışişleri Bakanı İlya Darçiaşvili ise AB’nin Gürcistan’ın Ortaklık Anlaşması’nı uygulanmasına ilişkin raporuyla ilgili yaptığı yorumda, AB’yle ilişkilerde çok yakında somut sonuçlar elde edileceğini öne sürmüştür.[9]
Aslında Darçiaşvili’nin yaklaşımının haklılık payı vardır. Zira 23 Haziran 2022 tarihinde AB Konseyi, “belirlenen öncelikler yerine getirilir getirilmez” Gürcistan’a “aday üye” statüsü vermeye hazır olduğunu açıklamıştır. 17 Haziran 20222 tarihinde de Avrupa Komisyonu, Gürcistan’ın “aday ülke” statüsü almasına ilişkin 12 tavsiye yayımlamış ve bu tavsiyelerin uygulanması için altı aylık bir zaman vermiştir. 13 Temmuz 2022 tarihinde ise Avrupa Komisyonu Başkanı Michael Rupp, Gürcistan’da “aday ülke” olabilmek için gereken reformların değerlendirilmesinin 2023 senesinin önce yapılmayacağını söylemiştir.[10]
Halihazırda Gürcistan’ın önünde iki seçenek bulunmaktadır. Bunlardan ilki, AB’nin önerilerini kabul edip ülke içinde reformlar gerçekleştirerek birlikten ciddi destek almak ve devamında adaylık elde etmektir. İkinci olasılık ise ülke içi siyasi rekabeti diğer yöntemlerle devam ettirerek belirsizlikle karşı karşıya kalmaktır.
AB’nin taleplerini yerine getirmek, Tiflis yönetiminin Batı kurumlarıyla olan entegrasyon sürecini sürdürmek istediğini gösterecektir. Aynı zamanda bu durum, değişen uluslararası konjonktürde Gürcistan’ın kendi tercihini yapması anlamına gelecektir. Bu da Tiflis’in bölgede izlediği tarafsızlık politikasından uzaklaşarak Avrupa’yla yakınlaşması ve Avrupa’nın bölgedeki politikalarıyla örtüşen bir siyaset yürütmesi demektir.
AB’nin beklentilerinin yerine getirilmesi, ülke içindeki siyasi durumu da etkileyecektir. Bu kapsamda siyasi tutukluların serbest bırakılması gibi gelişmeler yaşanabilir. Elbette böylesi bir senaryo, muhalefetin daha özgüvenli hissetmesine yol açabilir.
Gürcistan’ın iç siyasetinde olduğu gibi dış politikasında da Rusya faktörünün göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Moskova yönetimi, uzun zamandır Gürcistan’da kendisine yakın aktörlerin güçlenmesini istemektedir. Her ne kadar muhalefet, iktidarı Rusya yanlısı olmakla suçlasa da hükümetin stratejik konularda Rusya’nın beklentilerine uygun bir biçimde hareket etmediği görülmektedir. Örneğin Kremlin, Tiflis’ten Abhazya ve Güney Osetya’yla diyalog başlatmasını ve bu amaçla 3+3 görüşmelerine katılmasını beklemektedir. Ancak Gürcistan, Rusya’nın bu talebini geri çevirmektedir.Gürcistan’ın Rusya’yla olumlu yönde attığı adımlardan biri ise ticari yasakların kaldırılması ve bazı kalemlerde sınır ticaretinin yapılması olmuştur. Gürcistan’ın karşılaştığı ekonomik durum da göz önünde bulundurulduğunda, söz konusu adımın ülkenin çıkarına uygun olduğu iddia edilebilir.
Gürcistan’ın bir diğer hamlesi ise Ukrayna Krizi’nden kaynaklı olarak Rusya’ya uygulanan yaptırım kararlarına katılmaması olmuştur. Kiev tarafından bu karar, olumsuz bir şekilde karşılanmışsa da Tiflis, söz konusu kararını ulusal çıkarları doğrultusunda aldığını dile getirmektedir.
Sonuç olarak Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik müdahalesi, Kafkasya’daki jeopolitik ortamı değiştirmektedir. Doğu-Batı ulaşım hatlarında merkezi konumda bulunan Gürcistan’ın bu süreçte tercih yapmaya hazırlandığı söylenebilir. En temelde Gürcistan’ın politikası, Orta Hat’ta bir transit ülke olarak Asya ile Avrupa’yı bağlamaktır. Nitekim Rusya-Ukrayna Savaşı’nın ardından Avrupa’nın Kafkasya’ya yönelik ilgisi artmaya başlamıştır. Bu süreçte Gürcistan’dan çeşitli reformların hayata geçirilmesi beklemektedir. Bunun karşılığında da AB, Gürcistan’a “aday ülke” statüsü vadetmektedir.
[1] “Georgia: EU Annual Report Notes Some Progress in Association Agreement Implementation, While Highlighting the Need for Further Inclusive Reforms”, eeas.europa.eu, https://www.eeas.europa.eu/eeas/georgia-eu-annual-report-notes-some-progress-association-agreement-implementation-while_en?s=221, (Erişim Tarihi: 16.08.2022).
[2] “48 депутатов парламента Грузии осудили власти за критику США и Европы”, Sova, https://sova.news/2022/08/04/48-deputatov-parlamenta-gruzii-osudili-vlasti-za-kritiku-ssha-i-evropy/,(Erişim Tarihi: 16.08.2022).
[3] “ЕС опубликовал ежегодный отчет по Грузии: появились проблемы, угрожающие демократии”, Sova, https://sova.news/2022/08/13/es-opublikoval-ezhegodnyj-otchet-po-gruzii-poyavilis-problemy-ugrozhayushhie-demokratii/, (Erişim Tarihi: 16.08.2022).
[4] Aynı yer.
[5] Aynı yer.
[6] “ЕС опубликовал ежегодный отчет по Грузии: появились проблемы, угрожающие демократии”, Sova, https://sova.news/2022/08/13/es-opublikoval-ezhegodnyj-otchet-po-gruzii-poyavilis-problemy-ugrozhayushhie-demokratii/, (Erişim Tarihi: 16.08.2022)
[7] Aynı yer.
[8] “Хазарадзе: В условиях «Грузинской мечты» Грузия не сможет получить статус кандидата”, Gruziya Online, https://www.apsny.ge/2022/pol/1660497346.php, (Erişim Tarihi: 16.08.2022).
[9] “Глава МИД Грузии пообещал «скорые ощутимые результаты» в отношениях с ЕС”, Sova, https://sova.news/2022/08/14/glava-mid-gruzii-poobeshhal-skorye-oshhutimye-rezultaty-v-otnosheniyah-s-es/, (Erişim Tarihi: 16.08.2022)
[10] “Еврокомиссия отложила вопрос предоставления Грузии статуса кандидата в ЕС”, Gazeta.Ru, https://www.gazeta.ru/politics/news/2022/07/13/18120962.shtml, (Erişim Tarihi: 16.08.2022).
