5 Ağustos 2023 tarihinde Güney Çin Denizi’nde Filipinler ve Çin sahil güvenlik gemilerinin karşı karşıya gelmesinin ardından bazı Batılı ülkeler, Manila’yı destekleyen ve Pekin’i eleştiren açıklamalar yapmıştır.[1] Fakat Güneydoğu Asya ülkelerinin bu konuda tarafsız kalması dikkat çekmiştir. Halbuki Endonezya, Malezya, Vietnam ve Brunei gibi ülkelerin de Çin’le aynı denizlerde anlaşmazlıkları bulunmaktadır. Görünen o ki bölge devletleri, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Çin arasındaki rekabette tarafsız kalmaya özen göstermektedirler.
Bazı kamuoyu araştırma şirketlerinin yaptığı anketler de Güneydoğu Asya ülkelerinin bu rekabette tarafsız kalmayı tercih ettiklerini ve hatta bazı devletlerin Çin’e karşı olumlu baktığını ortaya koymuştur.[2] Örneğin Pew Research Center, ABD-Çin rekabetine dair 19 farklı ülkeden 25 bin kişinin katıldığı bir anket yapmıştır. Ankette ABD’ye olumlu bakanlar, genellikle Batı’nın kampında görülen Güney Kore, Japonya, Fransa, Avustralya gibi ülkeler olurken; iki Güneydoğu Asya ülkesi olan Singapur ve Malezya’nın Çin’i olumlu baktıkları belirtilmiştir.
Singapur, halihazırda Çin’in ekonomik projelerinden en fazla faydalanan Güneydoğu Asya ülkelerinden biridir. Zira Çin’in Mavi Ekonomi Koridoru’ndaki temel lojistik ikmal noktalarından en stratejik olanları Singapur Limanı ve Malezya’nın Port Klang ve Malakka Limanlarıdır. Bunlar, Çin’den Avrupa, Akdeniz ve Afrika’ya giden gemilerin stratejik geçiş güzergâhında bulunmaktadır. Hatta Güneydoğu Asya’da Çin limanlarıyla en güçlü bağlantıya sahip olan limanların başında Singapur Limanı gelmektedir. Daha sonra ise Filipinler’deki Manila Limanı ve ardından Malezya’nın Port Klang Limanı gelmektedir.[3]
Ekonomik ve daha genel anlamda jeostratejik faktörler nedeniyle Singapur ve Malezya’nın Çin’e daha sıcak baktığını söyleyebiliriz. Güvenlik bakımından bu iki ülke, İngiltere’nin eski sömürgeleri olduğu için Beş Güç Savunma Düzenlemesi (FPDA) içerisinde yer almaktadır. Dolayısıyla İngiltere’nin güvenlik stratejisine daha yakındırlar. Çin ise, blok siyasetine dahil olmayan bu ülkeleri destekleyerek ABD’ye karşı denge yaratmaya çalışmaktadır.
Filipinler, son dönemde ABD-Çin rekabetinde dengeyi bulmakta zorlanmaktadır. Halbuki Filipinler, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’nin denizcilik ayağından en fazla yararlanan ülkelerden biridir. Nitekim Rodrigo Duterte döneminde Filipinler, Çin’le siyasi olarak yakınlaşmış ve bu süreçte ticaret ve yatırım ilişkileri de artmıştır. Genel bir ifadeyle söyleyecek olursak; son 10 yıllık periyotta Güneydoğu Asya ülkeleri, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında yapmış olduğu yatırımlardan büyük faydalar elde etmektedir.
Batılı aktörler, Güneydoğu Asya ülkelerinin Çin’e bakışlarını değiştirmek ve kendi yanlarına çekmek için çaba sarf etmektedirler. Filipinler’den sonra diğer bölge devletlerinin de ABD’nin baskısı altına gireceği söylenebilir. ABD Başkanı Joe Biden’ın gelecekte Vietnam’ı ziyaret etmeyi planlaması, bunun göstergesidir. Aynı şekilde Avustralya Başkanı Anthony Albanese, önümüzdeki ay Filipinler’i ziyaret edebileceğini açıklamıştır.[4] Bu adımlar, Filipinler başta olmak üzere bölge devletlerinin ABD-Çin rekabeti noktasında büyük bir baskı altında olduğunu göstermektedir. Bilhassa ABD, Japonya ve Avustralya’nın bölge devletleriyle yakın ilişkiler kurarak onları Çin karşıtı bir eksene dahil etmeye çalıştıkları söylenebilir.
Fakat Güneydoğu Asya ülkelerinin Çin’e karşı açık cephe almasını sağlamak oldukça zordur. Nitekim Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN), ne ABD ne de Çin’in kampında yer alan ve bu anlamda tarafsızlık ilkesine bağlı bir kuruluştur. Uzun yıllardır Çin, ASEAN ülkeleriyle birlikte Güney Çin Denizi’nde davranış kurallarını belirleyen bir bildirge ilan etmeye çalışmaktadır. 2002 yılında Çin, bu örgütle Taraflar Arası Davranış Kuralları (DOC) üzerinde anlaşmaya varmış olmasına rağmen, bunu bir adım öteye taşıyarak Davranış Duralları Bildirgesi (COC) ilan etmeyi başaramamıştır.[5] Bölgedeki gerginlik yükseldiği için Pekin, bu anlaşmayı bir an önce imzalamaya çalışmaktadır.
Japonya’nın Güneydoğu Asya devletleriyle bağlarını geliştirme çabası da dikkat çekmektedir. Tokyo, bölge devletlerinin her biriyle savunma alanında işbirliği yapmaya çalışmaktadır. Bu bağlamda Japonya’nın özellikle Tayland, Filipinler, Vietnam ve Endonezya’yla savunma işbirliği ön plana çıkmaktadır. ABD ve müttefikleri Japonya ve Avustralya, uzun vadede Güneydoğu Asya ülkelerini Batılı ittifaklara dahil etmeye çalışmaktadırlar.
Sonuç olarak ABD-Çin rekabeti, küresel güç dengelerini sarsmaya devam ederken Güney Asya jeopolitiği de bu depremden ciddi şekilde etkilenmektedir. Çin ise bölge ülkelerinin “satranç taşları” olarak kullanılmaması gerektiği uyarısında bulunmaktadır.[6] Çin Dışişleri Bakanlığı, Güneydoğu Asya ülkelerinin ABD’nin etkisinde kalmaması için yoğun diplomasi trafiği yürütmektedir. Bu bağlamda Çin, ASEAN ülkelerini, ABD liderliğindeki güvenlik ve ticaret bloklarına karşı çıkmaya çağırmaktadır. Herhangi bir bloğa dahil olmak istemeyen Güneydoğu Asya devletleri, yakın gelecekte çok kutupluluk ekseninde yeni bir açılım yapabilir.
[1] @duandang, “Noticeably Missing, However, Are Statements from The ASEAN Member States!”, Twitter, 9 Ağustos 2023, https://twitter.com/duandang/status/1688885530254319616?s=20, (Erişim Tarihi: 09.08.2023).
[2] “Why do Singapore and Malaysia have a more favourable view of China than the US?”, SCMP, https://www.scmp.com/week-asia/politics/article/3186192/why-do-singapore-and-malaysia-have-more-favourable-view-china-us, (Erişim Tarihi: 15.08.2023).
[3] “The World’s Busiest Ports”, Visiul Capitalist, https://www.visualcapitalist.com/worlds-busiest-ports/, (Erişim Tarihi: 24.07.2022).
[4] “Australia PM Albanese To Visit Philippines with Focus On Maritime Security”, Reuters, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/australia-pm-albanese-visit-philippines-with-focus-maritime-security-2023-08-11/, (Erişim Tarihi: 24.07.2022).
[5] “China, ASEAN To Hold South China Sea Code of Conduct Talks This Month”, RFA, https://www.rfa.org/english/news/china/asean-southchinasea-05162022091755.html, (Erişim Tarihi: 21.05.2022).
[6] “China Says SE Asia Nations Should Avoid Becoming ‘Chess Pieces’”, Mizzima, https://www.mizzima.com/article/china-says-se-asia-nations-should-avoid-becoming-chess-pieces, (Erişim Tarihi: 15.08.2023).
