Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nde (GKRY) 2023 yılının Şubat ayında gerçekleşen Cumhurbaşkanlığı seçimlerini eski Dışişleri Bakanı Nikos Christodoulides kazanmıştır. Söz konusu seçim, GKRY’nin dış politikasına yansımaları bakımından da önem arz etmektedir. 26 Şubat 2023 tarihinde Christodoulides ve İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, taraflar arasındaki ilişkinin stratejik öneme sahip olduğunu belirtmiştir. Ayrıca iki lider; ekonomi, savunma, enerji ve turizm gibi alanlardaki bağların daha fazla güçlenmesine odaklanmıştır. Mevzubahis görüşmenin ardından İsrail, 27 Şubat 2023 tarihinde yaptığı duyuruda Yunanistan, GKRY ve İsrail liderlerinin yer alacağı bir zirvenin 2023 senesinin sonlarına doğru düzenlenmesinin planlandığını ifade etmiştir.[1]
Anlaşılacağı üzere, son dönemde GKRY ile İsrail arasındaki ilişkiler, stratejik seviyeye çıkmıştır. Bu durumda taraflar arasındaki enerji işbirliği oldukça önemli bir role sahiptir. GKRY, İsrail ve Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’de savunmanın yanı sıra enerji konusunda da birlikte hareket ettiği söylenebilir.
Öte yandan GKRY, İsrail ve Yunanistan arasındaki enerji işbirliğini simgeleyen Euroasia Ara Bağlantı Projesi, taraflar arasındaki bağların derinleşmesi noktasında büyük önem arz etmektedir.
Söz konusu proje, dünyanın en uzun denizaltı elektrik kablosu olarak nitelendirilmektedir. Projenin İsrail’den GKRY’ye 310 km ve oradan da Yunanistan’a 898 km; yani toplam 1208 km boyunca elektrik şebekeleri arasında bağlantı sağlaması beklenmektedir. Bu kapsamda projenin inşaatının 2025 yılında tamamlanması planlanmaktadır. 2022 senesinin Ekim ayında ise EuroAsia Ara Bağlantısı’nın GKRY-Girit kısmının inşaat çalışmalarına başlanılmıştır.[2]
Bu bağlamda GKRY, İsrail ve Yunanistan tarafından hayata geçirilmeye çalışılan Euroasia Ara Bağlantı Projesi, taraflar arasındaki işbirliğinin sağlam temeller üzerine inşa edildiğini göstermesi bakımından dikkat çekicidir. Bu üç aktör, bahse konu olan proje sayesinde birbirlerine doğalgaz ihraç edebilecektir. Dünyadaki mevcut savaş konjonktürü ve enerji güvenliğinin çeşitlendirilmesinin öneminin daha da arttığı göz önünde bulundurulduğunda, mevzubahis proje sayesinde taraflar arasındaki ilişkilerin daha üst seviyelere çıkacağı ifade edilebilir.
Projenin önemli özelliklerinden biri de finansmanının AB tarafından sağlanmasıdır. Brüksel’in bu projeyi desteklenmesindeki temel neden, birliğin enerji güvenliğine katkı sağlayacağını düşünmesidir. Zira Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, projenin AB’nin enerji bağımlılığından kurtulmasına yardım edeceğini belirtmiş ve zamanla yenilebilir enerjilerden elektrifikasyon sağlanacağını söylemiştir. Ayrıca Leyen, İsrail’in yenilenebilir enerji üretmek için bol miktarda doğal kaynağa sahip olduğunu ve GKRY ile Yunanistan’ın da enerji arzının güvence altına alınması konusunda önemli aktörler olarak ön plana çıktığını dile getirmiştir.[3]
Diğer taraftan proje, GKRY tarafından kendi enerji izolasyonunu sona erdirecek bir adım olarak nitelendirilmektedir. İsrail ise bahsi geçen projeyi, ülkenin acil durumlarda Avrupa elektrik şebekelerinden elektrik almasını sağlayacak bir fırsat şeklinde yorumlamaktadır.[4] Dolayısıyla projenin tarafları enerji alanında birbirlerine bağımlı kılacak sonuçlar yaratabileceği öne sürülebilir. Buna ek olarak enerji alanında artan işbirliğinin siyasi gelişmelere de yansıyacağı öngörülebilir.
Tüm bunlara ek olarak son dönemde Yunanistan’ın deniz altı kablo projeleriyle, çeşitli ülkelerle ortaklıklar gerçekleştirmeye çalıştığı görülmektedir. Atina yönetimi; Tel Aviv dışında Riyad ve Kahire’yle de benzer projeleri hayata geçirme konusunda anlaşmıştır. Dolayısıyla Yunanistan’ın son yıllarda Ortadoğu ülkeleriyle olan münasebetlerinde deniz altı kablosu projelerinin ön plana çıktığı söylenebilir. Dolayısıyla Yunanistan, enerji konusunda kendisini transit nokta olarak sunmaya çalışan bir politika uygulamaktadır.
Öte yandan İsrail’le olan proje, GKRY’nin de bir aktör olarak yer almasından ötürü diğer girişimlerden ayrılmaktadır. Yunanistan; İsrail ve Mısır gibi Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerle ilişkisini geliştirirken; GKRY’yi de denklemin içine katmaya özen göstermektedir.
Ayrıca İsrail, GKRY ve Yunanistan arasında enerji bağlamında gelişen ilişkilerin, siyasi ve güvenlik alanlarına da yansıdığı bilinmektedir. 2022 yılının Temmuz ayında Yunanistan’da patlak veren ve Başbakan Kriakos Miçotakis’i zor durumda bırakan dinleme skandalı, buna örnek verilebilir. Hatırlanacağı üzere, Panhelenik Sosyalist Hareket (PASOK) Genel Başkanı Nikos Androulakis’in gizli dinlemeye maruz kalmasının ardından Yunanistan İstihbarat Teşkilatı Başkanı Panagiotis Kontoleon istifa etmiştir. Bu gizli dinlemenin İsrailli casus yazılımı “predator” kullanılarak yapılması, Tel Aviv ile Atina arasında istihbarat boyutunda sıkı işbirliği bulunduğunu gün yüzüne çıkarmıştır.[5]
Kısaca özetlemek gerekirse; GKRY-İsrail-Yunanistan hattında enerji alanındaki işbirliğinin farklı boyutlara taşındığı gözlemlenmektedir. Çünkü enerji anlaşmaları, uzun süreli anlaşmalardır ve bir bakıma jeopolitik tercihleri yansıtmaktadır. Bu durum, taraflar arasındaki münasebetlerin çok boyutlu bir biçimde şekillenmesine kapı aralamaktadır.
Sonuç olarak söz konusu projenin tarafların Doğu Akdeniz’deki işbirliklerini daha da perçinleyeceği ifade edilebilir. Dolayısıyla bu durum, Yunanistan-GKRY ikilisinin Doğu Akdeniz ve güvenlik politikalarına İsrail’i daha fazla eklemlemesine yol açabilir.
[1] “Greece, Cyprus, Israel Plan Trilateral Leaders’ Summit”, JNS, https://www.jns.org/greece-cyprus-israel-plan-trilateral-leaders-summit/, (Erişim Tarihi: 02.03.2023).
[2] “World’s Longest Submarine Power Cable to Connect Greek, Cypriot and Israeli Power Grids”, Greek City Times, https://greekcitytimes.com/2022/10/11/worlds-longest-cable-greek-cypriot-israeli/, (Erişim Tarihi: 02.03.2023).
[3] “Nadja Skopljak, Von der Leyen: Euroasia Interconnector to Help Free EU from Energy Dependence”, Offshore Energy, https://www.offshore-energy.biz/von-der-leyen-euroasia-interconnector-to-help-free-eu-from-energy-dependence/, (Erişim Tarihi: 02.03.2023).
[4] “Submarine Cable Euroasia Interconnector to be Finished by 2024”, Balkan Green Energy News, https://balkangreenenergynews.com/submarine-cable-euroasia-interconnector-to-be-finished-by-2024/, (Erişim Tarihi: 02.03.2023).
[5] “Agnes Szucs, EU Commission Monitors Closely Developments on Greek Wiretapping Scandal”, Anadolu Agency, https://www.aa.com.tr/en/europe/eu-commission-monitors-closely-developments-on-greek-wiretapping-scandal/2669219, (Erişim Tarihi: 02.03.2023).
