28-29 Haziran 2019 tarihlerinde Japonya’nın ev sahipliğinde Osaka’da düzenlenen G20 Zirvesi beklenmedik gelişmelere sahne olmuştur. Yapılan ikili müzakereler, siyasi ve ekonomik konsensusun sağlanmasında geleneksel diplomasi kurallarından farklı olarak kişisel ilişkilerin de etkili bir araç olabileceğini göstermiştir. Ancak söz konusu müzakerelerde elde edilen sonuçların başarılı bir şekilde sürdürülmesi ayrı bir meseledir. Zira herhangi bir uzlaşının sağlanmasına zemin hazırlayan şartların geçici veya kalıcı nitelikte olması, sonraki süreci ciddi anlamda etkileyecektir. Dolayısıyla uluslararası sistemdeki değişimlerle birlikte siyasi ve ekonomik çıkar uyuşmazlıklarının giderek arttığı ve çatışma riskinin yükseldiği bir dönemde gerçekleşen G20 Zirvesi, sonuçları itibariyle yeni bir dönemin sinyallerini vermektedir.
Dünya liderlerinin bir araya geldiği G20 Zirvesi’nde iklim değişikliği ve ticaret savaşlarından İran’la ilgili duruma kadar pek çok konu masaya yatırılmıştır. G20 Zirvesi öncesi analistlerin genel görüşü, müzakerelerin olumlu sonuçlanmayacağı yönündeydi. Çünkü Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanı Donald Trump, G20 Zirvesi’nin düzenlendiği Japonya’nın Osaka kentine gitmeden önce Twitter hesabından yaptığı paylaşımlarda ABD’nin müttefiklerine yönelik sert eleştirilerde bulunmuştu. Yaptığı açıklamalarda Trump, ABD-Japonya Savunma Antlaşması üzerinden G20 Zirvesi’ne ev sahipliği yapmakta olan Japonya’yı eleştirmiş, Hindistan’ın ticaret politikasına tepki göstermiş ve Almanya’yı NATO çerçevesindeki savunma taahhütlerini yerine getirmemekle suçlamıştı.
Trump’ın davranışları G20 Zirvesi’nin sonuçlarına ilişkin olumsuz görüşlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. ABD açısından G20 Zirvesi, birçok analist tarafından tipik bir “Trump dış gezisi” olarak nitelendirilmiştir. Çünkü Trump’ın eleştirilerle dolu sert duruşu, her zaman olduğu gibi ABD’nin ortaklarından ayrılma eğiliminde olduğunu göstermiştir. G20 Zirvesi’nden bir gün önce Fox Business Network’e telefonla bağlanan Trump, Almanya’nın NATO’nun savunma harcamalarına yeterli katkıda bulunmadığını iddia ederek onu “ihmalkarlık” yapmakla suçlamıştır. Japonya’yla yapılan askeri anlaşmayı eleştirmeye devam eden ABD Başkanı: “Japonya saldırıya uğrarsa biz 3. Dünya Savaşı’na gireriz. Oraya gider, onları canlarımız pahasına korur, hazinemizi harcarız. Ama biz saldırıya uğrarsak Japonya’nın bize yardım etmesine gerek olmaz. Onlar olan biteni Sony marka televizyondan izlebilirler.” ifadelerini kullanmıştır.[1]
G20 Zirvesi çerçevesinde Hindistan Başbakanı Narendra Modi’yle bir araya gelmeden önce Trump, Twitter hesabından yaptığı açıklamada Hindistan’a da gümrük uyarısı yaparak, “Başbakan Modi’yle yapacağım görüşmede, yıllardır ABD’ye çok yüksek gümrük tarifeleri uygulayan Hindistan’ın tarifeleri daha da artırdığı gerçeği hakkında konuşmak için sabırsızlanıyorum.” demiştir.[2] Trump, Yeni Delhi yönetiminin ABD’ye yönelik bu ay başlattığı ek gümrük tarifelerinin kabul edilemez olduğunu ve iptal edilmesi gerektiğini vurgulamıştır.
Ancak ABD-Hindistan ticaret anlaşmazlığı, Trump’ın tweet’inde yaptığı açıklamadan daha karmaşıktır. 5 Haziran 2019 tarihi itibariyle ABD Ticaret Temsilciliği (USTR), Trump’ın talimatıyla Hindistan’ı vergi avantajı sağladığı gelişmekte olan ülkeler arasından çıkarmıştır.[3] Bu tarihe kadar Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GTS) programı kapsamında Hindistan dahil 120’den fazla gelişmekte olan ülkenin binlerce ürününe Amerikan pazarına gümrüksüz giriş imkanı sağlanmaktaydı. Trump’ın bu girişimine misilleme olarak Hindistan da ABD mallarına ilave tarifeler uygulamıştır.
ABD’nin Çin’le arasındaki ticaret anlaşmazlığı daha da dramatiktir. ABD-Çin ticaret savaşının G20 Zirvesi’nin en önemli gündem maddesi olduğu pek çok çevre tarafından dile getirilmiştir. ABD’nin 2018 yılında 378,6 milyar dolarlık ticaret açığı verdiği Çin’le ticaret görüşmeleri geçtiğimiz Mayıs ayında durdurulmuştu. Dolayısıyla iki ülkenin bir anlaşma üzerinde uzlaşamaması durumunda Trump kısıtlayıcı tedbirler alacağını ve ek gümrük vergilerinin 300 milyar dolar daha artırılabileceğini söylemiştir.[4] ABD bugüne kadar Çin’i yanlış ticaret uygulamaları, para birimi manipülasyonu ve teknoloji hırsızlığıyla suçlamıştır. Ticaret görüşmelerinin başarısız olmasından sonra ABD, 5G teknolojisinde öncü olan Çin telekomünikasyon devi Huawei’ye karşı küresel bir kampanya başlatmıştır.
Dolayısıyla yukarıdaki açıklamaların, ABD-Çin ticaret savaşı ve İran’la olan gerilimin yükseldiği kritik bir zamana denk gelmesi, G20 Zirvesi’nde ticaret ve güvenlik anlaşmazlıklarında doğrudan paya sahip olan ABD müttefikleri ve rakipleri ile Trump’ın yoğun tartışmalara gireceğine ilişkin yorumlara neden olmuştur. Üstelik ABD’de 2020 yılında düzenlenecek Başkanlık seçimleri yaklaşırken Trump’ın G20 Zirvesi’nde nasıl bir tutum sergileyeceği herkesin merak konusuydu. Fakat G20 Zirvesi’ndeki gerginliğin asıl nedeni, Trump’ın “Önce Amerika” doktrininin bir kez daha dünya sahnesinde test edilecek olmasıydı.
Bütün bu gerilimlere rağmen G20 Zirvesi’ndeki ikili görüşmeler sırasında Trump’ın beklenilenin aksine uzlaşmacı bir tutum sergilemesi, çok farklı gelişmelere yol açmıştır. Dış politikada kişisel ilişkilere ayrı bir önem veren Trump’ın uzlaşma diplomasisinin G20 Zirvesi’nin sonuçlarını değiştirdiği söylenebilir.
Hindistan Başbakanı Narendra Modi’yle görüşme öncesinde Trump, “Açıklayacağımız çok büyük şeyler olacağını düşünüyorum. Çok büyük bir ticaret anlaşması.” ifadelerini kullanmıştır.[5] Daha sonra her iki ülke liderleri ticaret, 5G teknolojisi, enerji güvenliği ve İran Krizi gibi konularda “verimli” bir toplantı yaptıklarını söylemiştir.
Japonya konusunda Trump, ilk başta ikili ticaret hacmindeki dengesizlik nedeniyle Tokyo’yu eleştirmiştir. Daha sonra Japonya Başbakan Şinzo Abe’nin otomobil firmaları ve diğer Japon şirketlerinin ABD’deki son yatırımlarına ilişkin listeyi Trump’a sunmasının ardından ortam yumuşamıştır. Gazetecilere konuşan Trump, listeden bahsederek “Bundan çok çok memnunuz” ifadelerini kullanmıştır.[6]
G20 Zirvesi’nin en önemli temaslarından biri olan ABD Başkanı Trump-Çin Devlet Başkanı Şi Cinping görüşmesinde iki ülke arasındaki ticaret müzakerelerinin devam etmesine ilişkin mutabakat sağlanmıştır. Ayrıca Şi Cinping ile yaptığı görüşmeden sonra Huawei’nin bir kez daha ABD ürünlerini satın almasına izin vereceğini belirten Trump, ulusal güvenlik problemi oluşturmadığı takdirde ABD merkezli şirketlerin Huawei’ye tekrar ürün satabileceğini söylemiştir. Buna karşılık Çin, ticari görüşmeler sürerken ABD’den büyük miktarlarda çiftlik ürünü satın alacağını bildirmiştir.
Son olarak G20 Zirvesi’ndeki en önemli temaslardan biri de Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Başkan Trump görüşmesi olmuştur. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Japonya’ya hareketinden önce yaptığı açıklamada iki önemli mesaj vermişti. Türkiye’nin Rusya’dan satın alınan S-400 hava savunma sistemleri konusunda geri adım atmayacağını dile getiren Erdoğan, Trump’la bugüne kadar yaptığı görüşmelerde ABD’nin yaptırım uygulayacağı izlenimini almadığını vurgulamıştır.[7] Dolayısıyla Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Trump’la yapacağı görüşmeyi S-400 meselesinin sorunsuz aşılması için önemli bir fırsat olarak gördüğü yorumları yapılmıştır. Erdoğan’ın bu değerlendirmeyi yapmasının nedeni; G20 Zirvesi öncesi Trump’la yaptığı görüşmelerde edindiği izlenimin, Pentagon ve ABD Dışişleri Bakanlığı başta olmak üzere Washington’daki olumsuz havadan farklı olmasıdır. Başka bir ifadeyle Ankara’nın görüşü, Başkan Trump ile Beyaz Saray ekibi arasında S-400 konusunda bir görüş ayrılığının olduğu yönündeydi. G20 Zirvesi’ndeki Erdoğan-Trump görüşmesinden çıkan sonuç da Ankara’nın bu tezinde haklı olduğunu bir kez daha gözler önüne sermiştir.
Başkan Trump’la yapılan görüşme sonrası Cumhurbaşkanı Erdoğan, G20 Zirvesi’ne ilişkin INTEX Osaka Fuar Merkezi’nde basın toplantısı düzenleyerek önemli açıklamalarda bulunmuştur. Cumhurbaşkanı Erdoğan, yaptırım tartışmalarıyla ilgili olarak “Sayın Trump bugün bu konuya açıklık getirdi. Böyle bir şeyin olmayacağını da kendisinden özellikle dinlemiş olduk.” ifadelerini dile getirmiştir.[8]
G20 Zirvesi esnasındaki en şaşırtıcı açıklama, Trump’ın Twitter hesabından Kuzey Kore ile Güney Kore arasındaki silahsız bölgede Kuzey Kore lideri Kim Jong-un’la görüşmeye hazır olduğunu duyurması olmuştur. Trump yaptığı paylaşımda “Çin Devlet Başkanı Şi ile olan toplantım da dahil olmak üzere çok önemli bazı toplantılardan sonra Japonya’yı terk edip Güney Kore’ye gidiyorum. Oradayken, Kuzey Kore Lideri Kim bunu görürse, onunla sadece elini sıkıp ‘Merhaba (?)’ demek için silahsızlandırılmış bölgede bulunacağım!” demiştir.[9]
ABD ile Kuzey Kore arasındaki görüşmeler, Trump ve Kim’in Şubat ayında bir araya geldikleri Hanoi Zirvesi’nin herhangi bir sonuç vermemesi üzerine durdurulmuştu. Söz konusu başarısızlığa rağmen Trump’ın beklenmedik bir şekilde yapmış olduğu yeni görüşme çağrısı, Kuzey Kore Lideri tarafından kabul edilmiştir.
30 Haziran 2019 tarihinde Kuzey ve Güney Kore arasında bulunan “silahsızlandırılmış bölge”de ABD Başkanı’yla bir araya gelen Kim Jong-un, Trump’ın iki ülke arasındaki bağları daha da geliştirmek için bu kısa ziyareti yaptığını belirtmiş ve Trump’ın sınırı geçmesini, “hoş olmayan geçmişi sona erdirecek cesur ve kararlı bir eylem” olarak nitelendirmiştir.[10]
Trump’ın ABD-Kuzey Kore müzakerelerini yeniden başlatma girişimi, aslında G20 Zirvesi’ndeki gerginlikleri ortadan kaldırmaya ve taraflar arasındaki anlaşmazlıkları çözmeye yönelik yeni bir “uzlaşma diplomasisi”dir, denilebilir. Trump’ın bu adımının, 2020 yılında yapılacak Başkanlık seçimlerinden kaynaklandığını söyleyebiliriz. Zira Trump, ABD’nin özellikle ticari ilişkilerde müttefikleri dahil olmak üzere diğer bazı ülkelerle yaşadığı sorunlardan dolayı tansiyonun yükseldiği bir dönemde Osaka’ya gitmiştir. Trump’ın gümrük politikaları ve savunma anlaşmaları üzerinden Hindistan ve Japonya gibi müttefiklerine yüklenmesi, anlaşmaya varılmadığı taktirde Çin’e karşı yeni tarifeleri uygulamakla tehdit etmesi, Kuzey Kore ile başlattığı görüşmelerin durdurulması ve birkaç gün önce ABD’nin İran’la savaşın eşiğinden dönmesi, Trump’ın dış politikada büyük sorunlarla karşı karşıya olduğunu göstermekteydi. 2020 Başkanlık Seçimleri öncesi dış politikadaki sorunların çözülmesi Trump için oldukça önemlidir. Dolayısıyla G20 Zirvesi’nde Trump’ın daha önce ilan ettiği “Önce Amerika” doktrininine aykırı olarak uzlaşma diplomasisi izlemesi dış politikadaki gerginliğin belli bir oranda yumuşamasına yol açmıştır. Ancak bu sürecin başarılı bir şekilde devam etmesi Trump’ın başlattığı uzlaşma diplomasisinin ne kadar uzun süreceğine bağlıdır.
[1] “President Trump Touts Tariffs As ‘Very Powerful’ Tool”, Youtube, Fox Business, 26 Haziran 2019, https://www.youtube.com/watch?v=citAb7fdq44, (Erişim Tarihi: 30.06.2019)
[2] @realDonaldTrump, “I look forward to speaking with Prime Minister Modi about the fact that India, for years having put very high Tariffs against the United States, just recently increased the Tariffs even further. This is unacceptable and the Tariffs must be withdrawn!”, Twitter, 26 Haziran 2019, https://twitter.com/realDonaldTrump/status/1144089743795216384.
[3] “Trump to End Trade Privileges for India On June 5”, Reuters, https://www.reuters.com/article/us-usa-india-trade/trump-to-end-trade-privileges-for-india-on-june-5-idUSKCN1T22T3, (Erişim Tarihi: 30.06.2019).
[4] “Trump’tan Çin’e Flaş Uyarı: Tam 300 Milyar Dolar…”, Sabah, https://www.sabah.com.tr/apara/haberler/2019/06/06/trumptan-cine-flas-uyari-tam-300-milyar-dolar, (Erişim Tarihi: 30.06.2019).
[5] White House, “Remarks by President Trump and Prime Minister Modi of India Before Bilateral Meeting, Osaka, Japan”, Foreign Policy, https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/remarks-president-trump-prime-minister-modi-india-bilateral-meeting-osaka-japan/?utm_source=link&utm_medium=header, (Erişim Tarihi: 30.06.2019).
[6] Alex Leary Valentina Pop-William Mauldin, “Trump, At G-20, Says There Will Be “Very Big” Trade Deals with India, Japan”, Business Standart, https://www.business-standard.com/article/economy-policy/trump-at-g-20-says-there-will-be-very-big-trade-deals-with-india-japan-119062800432_1.html, (Erişim Tarihi: 30.06.2019).
[7] “G20: Erdoğan-Trump Görüşmesinde S-400 ve F-35 Düğümü Çözülebilir Mi?”, BBC, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-48798596, (Erişim Tarihi: 30.06.2019).
[8] “Cumhurbaşkanı Erdoğan: Yaptırım Olmayacağını Sayın Trump’tan Duymuş Olduk”, Hürriyet, http://www.hurriyet.com.tr/dunya/cumhurbaskani-erdogan-yaptirim-olmayacagini-sayin-trumptan-duymus-olduk-41258771, (Erişim Tarihi: 30.06.2019).
[9] @realDonaldTrump, “After some very important meetings, including my meeting with President Xi of China, I will be leaving Japan for South Korea (with President Moon). While there, if Chairman Kim of North Korea sees this, I would meet him at the Border/DMZ just to shake his hand and say Hello(?)!”, Twitter, 28 Haziran 2019, https://twitter.com/realdonaldtrump/status/1144740178948493314.
[10] “Trump İle Kim Bir Araya Geldi”, Mynet, https://www.mynet.com/trump-tan-kritik-kuzey-kore-aciklamasi-donum-noktasi-olur-110105545287, (Erişim Tarihi: 30.06.2019).
