Telegram mesajlaşma uygulamasının kurucusu ve CEO’su Pavel Durov, 24 Ağustos 2024 Cumartesi akşamı Paris’in dışındaki Le Bourget Havalimanı’nda tutuklanmıştır. Facebook, YouTube, WhatsApp, Instagram, WeChat ve TikTok gibi büyük platformlar arasında yer alan Telegram’ın kurucusunun bu şekilde gözaltına alınması, Fransa ile Rusya arasındaki ilişkilerde yeni bir gerginlik yaratma potansiyeli taşımaktadır.
Telegram, eski Sovyet ülkelerinde geniş bir kullanıcı kitlesine sahiptir. Ayrıca Durov ile Rus hükümeti arasında geçmişte yaşanan anlaşmazlıklara rağmen sağlanan uzlaşı dikkat çekicidir. Durov’un Rus kökenli olup yakın zamanda Fransız vatandaşı da olması, olayın diplomatik boyutunu daha da karmaşık hale getirmektedir. Fransız basınına göre; Durov’un tutuklanmasının nedeni, Telegram’daki moderatör eksikliğine dayanan bir soruşturmadır. Polis, bu eksikliğin platformda suç faaliyetlerine olanak tanıdığına inanmaktadır.[i] Henüz ayrıntılı bir açıklama yapılmamış olsa da Rusya tarafından yapılan açıklamalar dikkate alındığında, bu tutuklamanın Fransa ve Rusya arasında diplomatik yankılara neden olabileceği öngörülmektedir.
Rusya ve Pavel Durov arasındaki ilişkiyi anlamak için Durov’un ilk projelerinden biri olan VKontakte’deki sürecine bakmak gerekmektedir. VKontakte’nin kurucusu olarak Durov, Rusya’nın en büyük sosyal ağını oluşturmuş ve hızla geniş bir kullanıcı kitlesine ulaşmıştır. Ancak hükümetin artan baskısı, özellikle Durov’un kullanıcı bilgilerini güvenlik kurumlarıyla paylaşmayı reddetmesi, onun şirket üzerindeki kontrolünü kaybetmesine yol açmıştır. 2014 yılında Durov, Rusya’nın güvenlik birimleriyle işbirliği yapmayı reddettiği için VKontakte’deki CEO’luk görevinden zorla uzaklaştırıldığını açıklamıştır. Bu süreçte Kremlin’e yakın Rosneft CEO’su Igor Sechin ve milyarder Alisher Usmanov’un şirketin kontrolünü ele geçirdiği belirtilmiştir.[ii] Hükümetle ters düşmesinin ardından Durov, Rusya’yı terk etmiştir.
Rusya’dan ayrıldıktan sonra para karşılığında Saint Kitts ve Nevis vatandaşlığı alan Durov, bu süreçten sonra VKontakte’deki başarısızlıklarının ardından yeni bir proje olan Telegram’ın temellerini atmaya başlamıştır. VKontakte olayında yaşanan benzer bir durum, Rus güvenlik güçlerinin Telegram’ın işbirliğini reddetmesi üzerine 2018 yılında uygulamaya yasak getirilmesine neden olmuştur. İki yıl süren yasak döneminin ardından Durov ve Rus hükümeti arasında yapılan bir anlaşmayla yasak kaldırılmıştır. Rus yetkililer, Durov’la “terörizm ve aşırılık” konularında içerik paylaşımı konusunda işbirliği yapacaklarını belirtmiştir.[iii]
Rusya Güvenlik Konseyi Başkan Yardımcısı Dmitry Medvedev, Durov’un tutuklanmasının ardından yaptığı açıklamada, birkaç yıl önce Durov ile gerçekleştirdiği bir konuşmayı hatırlatmıştır. Bu görüşmede Medvedev, Durov’a eğer güvenlik birimleriyle işbirliği yapmayı reddederse, herhangi bir ülkede sorunlarla karşılaşabileceğini söylemiştir. Medvedev, Rusya Güvenlik Konseyi Başkan Yardımcısı olarak Durov’un “dünyayı harika bir şekilde yaşayan ve vatansız bir hayat süren parlak bir kişi” olmak istediğini belirtmiştir. Medvedev, Durov’un bu hedefe ulaşmakta başarısız olduğunu ve “hesap hatası yaptığını” ifade etmiştir.[iv] Medvedev’in açıklamaları, Durov’un uluslararası alandaki durumunun, Rusya’nın iç ve dış politikalarındaki etkileriyle doğrudan bağlantılı olduğunu ima etmektedir.
Fransa tarafına bakıldığında, çocuklara yönelik şiddeti önlemeye yönelik görevli olan OFMIN, Durov hakkında dolandırıcılık, uyuşturucu kaçakçılığı, siber zorbalık, organize suçlar ve terör propagandası gibi suçlamalarla ilgili olarak ön soruşturmada bir yakalama kararı çıkarmıştır.4 Durov, platformunun suç amaçlı kullanılmasını engelleme konusunda gerekli önlemleri almadığı gerekçesiyle suçlanmaktadır. Ayrıca Durov’un aranan bir kişi olmasına rağmen Paris’e gelmesi, kamuoyunda şaşkınlık yaratmıştır.
Rusya’nın Fransa Büyükelçiliği, Rus devlet haber ajansı TASS’a Pavel Durov’un tutuklanmasına ilişkin haberlerin ardından herhangi bir iletişim kurulmadığını bildirmiştir. Büyükelçilik, arka planda durumun netleştirilmesi için çalışmaların sürdüğünü belirtmiştir. Bazı Rus siyasetçiler, Fransa’nın bu tutumunu “otoriter bir yaklaşım” olarak nitelendirirken, bazı Rus bloggerlar Fransız büyükelçiliklerinde protesto çağrısında bulunmuştur. Ayrıca Rusya’nın Paris Büyükelçiliği, Fransız yetkilileri Durov’un tutuklanmasının ardından işbirliğini reddetmekle suçlamıştır.4 Rusya, konsolosluk erişiminin sağlanmasını ve haklarının korunmasını talep etmiştir. Ancak bu taleplerin yeterince karşılık bulmadığı görülmektedir.
Bu olayın temel nedenlerinden biri, Fransa’nın siber güvenlik ve suçla mücadele konularındaki sıkı tutumudur. Fransa, Telegram gibi büyük dijital platformların suç faaliyetlerine karşı daha sıkı denetimler ve moderasyon sağlamalarını talep etmektedir ve bu bağlamda Pavel Durov’u hedef almıştır. Rusya’nın Durov’u koruma çabası ise diplomatik çıkarlar açısından büyük önem taşımaktadır. Bu durum, Fransa ve Rusya arasındaki gerilimi daha da derinleştirmiştir. Rus siyasetçilerin Fransa’nın tutumunu otoriter bir yaklaşım olarak nitelendirmesi, Rus bloggerların Fransız büyükelçiliklerinde protesto çağrısında bulunması ve Fransa’nın Rus büyükelçiliğiyle işbirliğini reddetmesi, bu gerilimin göstergelerindendir. Fransa’nın siber suçlarla mücadele konusundaki kararlılığı, Rusya’nın diplomatik hassasiyetleri ve Durov’un özgür ve bağımsız haberleşme hakkındaki aşırıcı tutumu, bu krizin temel dinamiklerini oluşturmuştur.
Fransa’nın siber güvenlik politikaları çerçevesinde Telegram gibi dijital platformlar üzerinde denetim taleplerinin gündeme gelmesi muhtemeldir. Rusya ise vatandaşlarının haklarını koruma amacıyla Durov’un serbest bırakılması yönünde diplomatik girişimlerini sürdürmektedir. Ayrıca Fransa’nın siber suçlarla mücadele konusundaki katı yaklaşımı, Avrupa Birliği genelinde de tartışmalara yol açmaktadır. Bu olay, dijital platformların uluslararası ilişkiler üzerindeki etkisini gözler önüne sermekte ve diplomatik arenada yakından takip edilmektedir.
Sonuç olarak Pavel Durov’un Fransa’da tutuklanması, iki ülke arasındaki ilişkilerde diplomatik bir gerilim yaratma potansiyeline sahiptir. Bu olay, dijital platformların devletler arası ilişkiler üzerindeki etkisine dair bir örnek teşkil etmektedir. Siber güvenlik, uluslararası hukuk ve diplomasi ekseninde gerçekleşen bu gelişme, Fransa’nın suçla mücadele konusundaki tutumunun yanı sıra Rusya’nın diplomatik tepkilerini de etkilemektedir. Fransa ve Rusya arasındaki bu durumun, Avrupa Birliği’nin dijital politikalarına ve diğer devletlerle olan ilişkilerine uzun vadeli etkilerinin olabileceği değerlendirilmektedir.
[i] “France extends detention of Telegram massaging app chief Durov”, VOA, https://www.voanews.com/a/ceo-of-telegram-messaging-app-arrested-in-france-say-french-media/7756070.html, (Erişim Tarihi: 25.08.2024).
[ii] “Vkontakte Founder Flees Russia, Claims Persecution”, The Moscow Times, https://www.themoscowtimes.com/archive/vkontakte-founder-flees-russia-claims-persecution, (Erişim Tarihi: 25.08.2024).
[iii] “Russia unbans Telegram”, ZDNET, https://www.zdnet.com/article/russia-unbans-telegram/, (Erişim Tarihi: 25.08.2024).
[iv] “Telegram messaging app CEO Pavel Durov arrested at French airport”, France 24, https://www.france24.com/en/live-news/20240825-telegram-chief-pavel-durov-arrested-at-french-airport, Erişim Tarihi: 25.08.2024).
