Endonezya, ekonomik hedeflerini pekiştirme amacıyla önemli bir adım atarak Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan oluşan BRICS ekonomik ittifakına katılmıştır. Bu hamle, Başkan Prabowo Subianto’nun %8 oranında bir Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (HSYİH) büyüme elde etme hedefiyle paralellik göstermektedir. Nitekim Subianto, Endonezya’yı küresel ekonomi içerisindeki en hızlı büyüyen ülkeler arasında konumlandırmayı amaçlamaktadır. Cakarta’nın BRICS Plus bloğuna dahil olması, ülkenin ekonomik büyüme hedeflerine ulaşmak, yatırım çekmek ve küresel etkisini artırmak için stratejik bir adım olarak değerlendirilmektedir.[1]
BRICS, 2009 yılında küresel yönetişimi dönüştürmeyi ve Batı merkezli kurumların egemenliğine karşı çıkmayı amaçlayan gelişmekte olan ekonomilerden oluşan bir alternatif koalisyon olarak kurulmuştur. Zaman içinde, Mısır, Etiyopya, İran, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) katılımıyla “BRICS Plus” adı verilen genişletilmiş bir formasyona evrilmiştir:[2]
- BRICS Plus, küresel ticaretin yaklaşık %24’ünü oluşturmaktadır.
- Blok, dünya GSYİH’sinin %28’ini temsil ederek küresel ekonomik dinamiklerde kritik bir oyuncu haline gelmiştir.
- 2022 yılı itibarıyla BRICS Plus, dünya çapındaki ülkelerin %28’inin en büyük ticaret ortağı konumuna gelmiştir.
- Endonezya’nın BRICS’e katılımı, ülkenin küresel ticaret ağlarındaki etkisini artıracak ve çok taraflı işbirlikleri, altyapı finansmanı ile teknoloji transferine yönelik fırsatlar yaratacaktır.
2024 yılı itibarıyla BRICS dönem başkanlığını üstlenen Brezilya, Endonezya’nın BRICS’e tam üyeliğini duyuran resmi bir bildiri yayımlamıştır. Bu gelişme, uluslararası toplumun geniş kesimlerinden önemli bir ilgiyle karşılanmıştır. Endonezya’nın BRICS üyeliği yalnızca jeopolitik bir gelişme değil; aynı zamanda ülkenin büyüme hedeflerini desteklemek amacıyla gerekli yapısal reformları ve küresel ortaklıkları sağlama amacını da taşımaktadır.
Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Guo Jiakun, Endonezya’nın BRICS bloğuna tam üye olarak kabul edilmesini memnuniyetle karşıladıklarını ve bu önemli gelişme dolayısıyla Endonezya’yı içtenlikle tebrik ettiklerini belirtmiştir. Guo, Endonezya’nın büyük bir gelişmekte olan ülke ve Küresel Güney’de önemli bir aktör olduğunu vurgulamış ve Endonezya’nın BRICS misyonunun ruhunu taşıdığını belirtmiştir. Sözlerinin devamında Guo, Endonezya’nın “BRICS Plus” işbirliğinde aktif bir rol üstleneceğini ifade etmiş ve resmi üyeliğinin BRICS ülkelerinin özellikle Küresel Güney’in ortak çıkarlarına hizmet edeceğine olan inancını dile getirmiştir.[3]
Çin, BRICS bloğunun Küresel Güney’de dayanışma ve işbirliğini teşvik etmek amacıyla en önemli platformlardan biri olduğunu her fırsatta vurgulamaktadır. BRICS’in küresel yönetişim sisteminde reformları destekleyen temel bir güç olduğu, üye ülkelerin her zaman çok taraflılığa, adalete ve ortak kalkınmaya bağlılık gösterdiği sözcünün konuşmasında yer bulmuştur. Endonezya’nın katılımıyla genişleyen BRICS, Küresel Güney’in kolektif yükselişine yönelik tarihsel eğilimi güçlendirmektedir. Çin, Endonezya ve diğer BRICS üyeleriyle daha derin ve kapsamlı ortaklıklar kurmaya hazır olduğunu belirtmiş, kurulan yeni ortaklıkların işbirliğinin yüksek kaliteli bir gelişim sağlayacağına ve insanlık için ortak bir geleceğe sahip bir topluluk inşa etme çabalarına katkıda bulunacağına olan inancını yinelemiştir.[4]
Endonezya’nın BRICS bloğuna tam üyeliği, Başkan Prabowo Subianto’nun dış politikada daha proaktif bir yaklaşımı benimseme stratejisini yansıtmaktadır. Konuyla ilgili olarak Endonezya Dışişleri Bakanlığı, BRICS üyeliğini “gelişmekte olan ülkelerle işbirliğini ve ortaklığı güçlendirmenin stratejik bir yolu” olarak nitelendirmiştir. Bu hususta, Endonezya’nın bloğa üyeliği, BRICS’in genişleme stratejisinde önemli bir dönüm noktası olarak değerlendirilmektedir.[5]
BRICS, 2023 Johannesburg Zirvesi’nde genişleme kararını almış, son bir yıl içerisinde Suudi Arabistan, İran, Etiyopya, Mısır ve BAE gibi ülkeler bloğa katılmış ve 13 ülke ortak ülke statüsü kazanmıştır. Endonezya’nın üyelik süreci, Başkan Joko Widodo’nun kararıyla başlangıçta askıya alınmış ancak yeni hükümetin göreve gelmesiyle hızlanmıştır. Başkan Prabowo Subianto’nun liderliği altında Endonezya’nın BRICS’e katılım yönünde aktif bir çaba sergilediği görülmektedir. Endonezya’nın yeni Dışişleri Bakanı Sugiono, bu üyeliğin “ülkenin bağımsız ve aktif dış politika yaklaşımını temsil ettiğini” ve “gıda ve enerji güvenliği, yoksulluğun azaltılması ve insan sermayesinin geliştirilmesi” gibi öncelikli ulusal hedeflerle uyumlu olduğunu ifade etmiştir.[6]
Endonezya’nın BRICS üyeliği, Güneydoğu Asya’nın BRICS blokuna ve aynı şekilde BRICS’in Küresel Güney’e olan ilgisini yansıtmaktadır. Bölgedeki diğer önde gelen ülkelerden Malezya ve Tayland, resmi üyelik başvurularını yapmış; Endonezya, Vietnam, Malezya ve Tayland, 2024 itibarıyla ortak ülke statüsünde kabul edilmiştir.[7] Bu gelişmeler, Güneydoğu Asya ülkelerinin uluslararası düzende ekonomik ve diplomatik esnekliklerini artırma stratejisi olarak değerlendirilmektedir. Çin, Rusya ve Batı arasındaki artan gerilimlere karşı Endonezya ve bölge ülkeleri, tüm taraflarla dengeli ilişkiler sürdürme kararlılıklarını ortaya koymaktadır. Özetle;
- Ekonomik Ortaklıkların Güçlendirilmesi: Başkan Prabowo Subianto’nun yönetimi, sürdürülebilir ekonomik büyümenin, çeşitlendirilmiş ticaret ortaklıkları ve artan yabancı yatırımla mümkün olduğunu kabul etmektedir. BRICS üyeliği, Endonezya’ya Asya, Afrika ve Latin Amerika pazarlarına erişim sağlayarak geleneksel dış ticaret ilişkilerini çeşitlendirmeyi amaçlayan stratejilerle uyumlu bir adım atılmasını sağlamaktadır.
- Altyapı ve Finansman Olanakları: Doğu Asya Forumu’nun vurguladığı gibi, büyük ölçekli altyapı yatırımları, Endonezya’nın büyüme hedefleri için kritik bir öneme sahiptir. BRICS üyeliği, Yeni Kalkınma Bankası (YKB) aracılığıyla altyapı geliştirme projelerine finansman sağlama ve bu alandaki uzmanlıklardan yararlanma fırsatları sunmaktadır.
- Küresel Güney İçin Savunuculuk: BRICS, Endonezya’ya Küresel Güney’in çıkarlarını savunmak için bir platform sağlamaktadır. Endonezya, diğer gelişmekte olan ekonomilerle işbirliği yaparak sürdürülebilir büyüme, adil ticaret ve teknoloji erişimi gibi konularda küresel politikaların şekillendirilmesinde aktif rol oynamayı hedeflemektedir.
- Yatırım Çekmek: BRICS Plus, küresel GSYİH’nın yaklaşık üçte birini temsil ettiğinden, Endonezya’nın BRICS üyeliği, ülkenin yatırım destinasyonu olarak çekiciliğini artırmaktadır. Ülkeler arası işbirlikleri, Endonezya’nın enerji, imalat ve teknoloji gibi büyüme odaklı sektörlerini canlandırmasını mümkün kılacaktır.
- Ticaret Hacmi ve Büyüme Potansiyeli: 2024 yılı itibarıyla Endonezya’nın BRICS ülkeleriyle yaptığı ticaret yaklaşık 150 milyar dolara ulaşmıştır. Bu ticaret hacminin artırılması, Endonezya’nın %8’lik GSYİH büyüme hedefi için gerekli olan ihracat büyümesini elde etmesinde kritik rol oynamaktadır.
- Temel İhracatlar ve İthalatlar: Endonezya’nın BRICS ülkelerine yaptığı başlıca ihracatlar arasında palmiye yağı, kömür ve doğal gaz yer almakta, bu ürünler BRICS ekonomilerindeki enerji güvenliğini desteklemektedir. Ülkede BRICS ülkelerinden ithal edilen temel ürünler ise makineler, elektronik ve kimyasallardır; bu ürünler, Endonezya’nın sanayileşme sürecini desteklemektedir.
- Altyapı Gelişimi: Endonezya’nın büyüme hedeflerinin gerçekleştirilmesi, büyük ölçekli altyapı projelerine dayanmakta olup BRICS’in YKB aracılığıyla sağladığı düşük maliyetli finansman, bu projelerin hayata geçirilmesinde önemli bir rol oynamaktadır.
- Teknoloji Transferi ve Endüstriyel Büyüme: BRICS üyeliği, Endonezya’nın teknolojik işbirliklerinden faydalanarak yenilenebilir enerji, yapay zeka ve dijitalleşme gibi alanlarda endüstriyel modernizasyon gerçekleştirmesini sağlayabilir.
- Ticaretin Çeşitlendirilmesi: BRICS içindeki ticaretin artırılması, Endonezya’nın geleneksel pazarlara olan bağımlılığını azaltarak uzun vadede sürdürülebilir büyümeyi destekleyecek bir ticaret çeşitlendirmesi sunmaktadır.
BRICS bloğu, dünya nüfusunun %40’ını ve küresel GSYİH’nin %35’ini temsil ederek uluslararası ekonomik güç dinamiklerinde önemli bir aktör haline gelmiştir. Endonezya’nın tam üyeliğiyle birlikte BRICS’in günümüzdeki ekonomik yapısı, demografik avantajlarıyla desteklenmiş ve yeni bir sinerji yaratılmıştır. Endonezya, yıllık %5 civarında bir ekonomik büyümeye sahip olup genç ve hızlı büyüyen bir işgücü potansiyeline sahiptir. Bu durum, bloğun büyüyen ekonomiler arayışına önemli bir katkıdır.
ASEAN ise 680 milyondan fazla nüfusuyla dünyanın en dinamik bölgelerinden birini temsil etmektedir. ASEAN ekonomilerinin toplam GSYİH’si 2024 itibariyle 4,3 trilyon dolara ulaşmıştır. ASEAN, Endonezya’nın Güneydoğu Asya’da lider konumunu pekiştirirken, bölgesel dayanışmanın temel taşı olarak hareket etmektedir. ASEAN-Çin serbest ticaret anlaşması ve Endonezya’nın BRICS bloğuna katılması, bu iki yapının birbirini tamamlayıcı niteliklerini daha da belirgin hale getirmiştir. Ancak Endonezya’nın BRICS’e üyeliği, ASEAN içindeki güç dengelerini yeniden şekillendirme potansiyeline sahiptir. Özellikle Güney Çin Denizi nedeniyle Çin ile ASEAN arasında süregelen gerilim, Endonezya’nın yeni rolüyle daha karmaşık bir hal alabilir. Endonezya’nın ASEAN için ekonomik, demografik ve diplomatik öneminin artışı, BRICS ile ASEAN arasındaki ilişkilerin derinleşmesine katkı sağlarken, bölgesel ve küresel ölçekte yeni diplomatik zorlukları da beraberinde getirebilir.
Çin, Küresel Güney’in çıkarlarını savunan bir lider olarak BRICS bloğunun en önemli güçlerinden biridir. Endonezya’nın üyeliğini memnuniyetle karşılayan Çin, bu gelişmeyi Küresel Güney dayanışması ve şekillenen çok kutuplu dünyanın önemli bir adımı olarak değerlendirmektedir. Çin Dışişleri Bakanlığı’nın yaptığı açıklamada, Endonezya’nın BRICS misyonunun ruhunu taşıdığı ve bloğun çok kutuplu vizyonunu desteklediği vurgulanmıştır. Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi gibi projeleri, Küresel Güney’de altyapı ve kalkınma işbirliğini desteklerken, BRICS bloğu çatısı altında daha kapsamlı bir ekonomik dayanışma stratejisini de güçlendirmektedir. Endonezya’nın katılımıyla bu yapının ASEAN ve BRICS arasındaki potansiyel işbirliği olanakları daha da artmıştır.
Endonezya’nın BRICS’e katılması, ASEAN ülkelerinin küresel politikada daha aktif bir rol oynaması için bir öncül olabilir. Ancak BRICS bloğunun işlevselliği, çok taraflılık ve dayanışma ilkelerine bağlı kalıp kalmayacağına bağlıdır. Özellikle Rusya ve Batı arasındaki artan gerilimler, bloğun tarafsız bir ekonomik ve politik platform olarak kalıp kalmayacağını sorgulatmaktadır. BRICS ve ASEAN işbirliği, küresel yönetişim mekanizmalarında reform yapılması, dış yardım mekanizmalarının daha adil hale getirilmesi ve Küresel Güney’in sesinin daha fazla duyulması için önemli fırsatlar sunmaktadır. Ancak bloğun ekonomik büyüklüğü ve çeşitliliği, uyumlu ve etkili bir ortak eylem planının oluşturulmasını zorlaştırabilir.
Sonuç olarak Endonezya’nın katılımı, BRICS ve ASEAN’ın küresel yönetimde daha aktif bir rol oynaması için bir kilometre taşı oluşturmuş olsa da bu yeni yapının uluslararası sistemdeki etkisini tam anlamıyla gösterebilmesi için çok taraflılığın ve ortak çıkarların ön planda tutulması gerekmektedir. Çin’in yapıcı politikaları, bu hususta hem BRICS hem de ASEAN için bir rehber niteliği taşımaktadır.
[1] “Indonesia Joins BRICS: Unlocking New Economic Opportunities”, ASEAN Briefing, https://www.aseanbriefing.com/news/indonesia-joins-brics-unlocking-new-economic-opportunities/, (Erişim Tarihi: 08.01.2025).
[2] Aynı yer.
[3] “China congratulates Indonesia on becoming full member of BRICS”, CGTN News, https://news.cgtn.com/news/2025-01-07/China-congratulates-Indonesia-on-becoming-full-member-of-BRICS-1zXC2gwqDfi/p.html, (Erişim Tarihi: 08.01.2025).
[4] Aynı yer.
[5] Aynı yer.
[6] “Indonesia officially joins BRICS, Brazil announces”, AA, https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/indonesia-officially-joins-brics-brazil-announces/3443229, (Erişim Tarihi: 08.01.2025).
[7] Aynı yer.
