Rusya-Ukrayna Savaşı’nın en önemli sonuçlarından biri olan enerji krizi, Avrupa Birliği’nin (AB) uzun yıllardır bağımlı olduğu Rus enerjisinden kaçınmak için birçok yöntem denemesine neden olmuştur. Enerji krizinin yol açtığı yüksek fiyatların düşürülebilmesi için Yediler Grubu (G7) ülkeleri, petrole tavan fiyat uygulaması getirme kararı almış; ancak bu uygulama, doğalgaz için ciddi tartışmalara neden olmuştur.
Kıtanın doğalgaz piyasasına müdahale edilip edilmeyeceği konusundaki tartışma, AB’nin Moskova’nın savaşına ve kıtanın enerji arzı üzerindeki baskısına verdiği tepkinin en bölücü unsurlarından biri haline gelmiştir. Bazı ülkeler, yüksek fiyatların tüketiciler ve işletmeler üzerindeki yükünü hafifletmek için bir fiyat sınırlandırmasına ihtiyaç duyulduğunu söylerken; bazı aktörler de böyle bir hareketin kıtlığa yol açabileceğine dair endişelerini dile getirmektedir.
Her ne kadar Norveç, Bulgaristan, Hırvatistan, Yunanistan, İtalya ve Slovenya gibi ülkeler, doğalgaz fiyatlarına bir üst sınır getirme noktasında AB’nin çabalarını eleştirse de birliğin Enerji Bakanları, 19 Aralık 2022 tarihinde aylar süren uzun tartışmaların ardından TTF’nin Avrupa kıstası olarak hizmet veren sözleşmesinde fiyatların üç gün boyunca megavat saat başına 180 avroyu aşması durumunda bir üst sınırı tetikleme konusunda anlaşmaya varmıştır.[1]
İlgili kararın alınmasının gecikmesinde doğalgaz arzının azalması kaygısı belirleyici olmuştur. Nitekim söz konusu endişe nedeniyle Hollanda ve Avusturya, müzakerelerde çekimser kalmış ve üst sınırın Avrupa’nın enerji güvenliğini tehlikeye atacağı konusunda diretmiştir. Söz konusu durum, AB içerisindeki ikircikli yapıya dikkat çekmenin yanı sıra doğalgaz tavan fiyatının başarısı konusundaki korkuları da ortaya koymaktadır.
Nihai etkisini değerlendirmek için henüz erken olsa da AB’nin uzun yıllardır Rus enerjisine bağımlılık geliştirdiği göz önünde bulundurulduğunda bu yeni uygulama, sihirli bir değnek olmayacaktır. Üstelik son dönemde oldukça kırılgan seyreden piyasaları olumsuz etkileme riskini de barındırmaktadır.
Bu kapsamda Brüksel, mekanizmanın yürürlüğe girmesinden önce Avrupa Merkez Bankası (ECB), Enerji Düzenleyicileri İşbirliği Ajansı (ACER) ve Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi’yle (ESMA) olası olumsuz etkiler hakkında bilgi vermek için bir veri raporu sunması konusunda anlaşmıştır. Avrupa Enerji Tacirleri Federasyonu ise atılan bu yeni adım konusunda ilk tepki olarak şu yorumda bulunmuştur:[2]
“Kısa süreli bir müdahalede bile gazın değerinin bilindiği ve şeffaf olduğu yönünde oluşan güveni zedeleyerek ciddi, beklenmedik ve geri dönüşü olmayan sonuçlar ortaya çıkarabilir.”
15 Şubat 2023 tarihinde yürürlüğe girecek olan “piyasa düzeltme mekanizmasının” etkilerini değerlendiren 23 Ocak 2023 tarihli ESMA raporuna göre ise Avrupa gaz sözleşmesine yaklaşan tavan fiyatı, gaz piyasasını aniden değiştirebilir ve diğer piyasaların işleyişini ve finansal istikrarı etkileyebilir.[3] Henüz yürürlüğe girmemesine rağmen risklerinin vurgulayan birçok raporun çıkmasının ardından AB Enerji Komiseri Kadri Simson, “ECB, ESMA ve ACER’den gelen bir analiz, risklerin faydalardan ağır bastığını gösterirse Komisyon mekanizmanın aktivasyonunu askıya almaya hazırdır.”[4] demiştir. Diğer taraftan mekanizmanın piyasa üzerindeki etkilerinin uygulanmaya başlanmadan önce tam olarak öngörülemeyecek olması ise belirsizliğini korumaktadır.
Ayrıca Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ve Moskova yönetiminin AB’ye doğalgaz dağıtımını önemli ölçüde azaltma kararının yarattığı belirsiz jeopolitik ortamda pozisyon limitleri belirlemenin özellikle de teslim edilebilir arzın hesaplanması noktasında kolay olmayacağı belirtilmelidir.
Üstelik yetkililer, sık sık “denenmemiş ve emsalsiz” olan bu uygulamanın tüketiciler üzerindeki olumsuz etkisini vurgulamaktadır. Dolayısıyla her ne kadar “askıya alma” imkanını saklı tutsa da AB’nin etkilerin görülmesinin ardından planladığı önlemlerin geçerliliği bulunmayabilir. Bu durumda Brüksel, mevzubahis kararla kendi ayağına sıkmış olacaktır. Kararın alınmasına en başından beri tepki gösteren ülkelerin yanı sıra AB düzenleyici organlarının uyarılarına rağmen alınan bu karar, beklenen etkiyi yaratmaması halinde birliğin “bütünlüğünün ve kararlılığının” sorgulanmasına neden olabilir.
Savaşın başlamasının ardından AB’nin “yekpareliğinin ve karar alma mekanizmasının” sık sık eleştirildiği görülmektedir. Zira Brüksel’in Ukrayna ve Rusya konusunda beklenen hamleleri yapmadığı ve atılan adımların beklenen sonuçları getirmediği söylenebilir. Bu durumda doğalgaz tavan fiyatı uygulaması, “Rusya’nın enerjiyi silah olarak kullanması” retoriği karşısında AB’nin gerekli savunmayı ne kadar sağlayabildiğinin deneyimlenmesi açısından önemlidir.
Sonuç olarak söz konusu mekanizma, AB’nin Rusya’ya ve bu bağlamda enerji krizine ne ölçüde karşılık verebileceğini gösterecektir. Yürürlüğe girmesine kısa süre kalmasına rağmen analizlerin ve raporların risk ve olumsuz etkilerinin sıkça vurguladığı göz önünde bulundurulduğunda, Brüksel’in bu kararının uzun bir süre eleştirileceği söylenebilir. Buna ek olarak Rusya’nın doğalgaz üzerinden caydırıcı ve önleyici hamleleri, piyasaların bozulması durumunda artabilir. Dolayısıyla uygulamanın başarısız olması durumunda AB’yi hayli zor günler beklemektedir.
[1] “EU Countries Agree Gas Price Cap to Contain Energy Crisis”, Reuters, (https://www.reuters.com/business/energy/eu-countries-make-final-push-gas-price-cap-deal-this-year-2022-12-19/, (Erişim Tarihi: 24.01.2023).
[2] “EU Ministers Agree on Gas Price Cap of €180 MWh” Oil Price, https://oilprice.com/Latest-Energy-News/World-News/EU-Ministers-Agree-On-Gas-Price-Cap-Of-180-MWh.html, (Erişim Tarihi: 24.01.2023).
[3] “EU’s Looming Gas Price Cap Could Trigger Abrupt Market Changes”, Bloomberg, https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-01-22/what-are-the-possible-market-impacts-of-the-new-eu-gas-price-cap#xj4y7vzkg?leadSource=uverify%20wall, (Erişim Tarihi: 24.01.2023).
[4] “Press remarks by Commissioner Simson at the Energy Council”, European Comission, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/speech_22_7841, (Erişim Tarihi: 24.01.2023).
