Rusya’nın Ukrayna’ya saldırması neticesinde 24 Şubat 2022 tarihinde başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı, Avrupa Birliği’nin (AB) Rusya’ya yönelik yaptırım uygulamasına sebep olmuştur. AB’ye tam üyelik yolunda ilerleyen Sırbistan ise Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü desteklemektedir. Bu bağlamda Belgrad yönetimi, 23 Şubat 2023 tarihinde Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nun oturumunda Rus kuvvetlerinin Ukrayna’dan derhal çekilmesini talep eden ve “adil ve kalıcı” bir barış çağrısı yapan bir kararın kabul edilmesi yönünde oy kullanmıştır.[1] Fakat tüm bunlara rağmen Sırbistan, Rusya’ya yönelik AB yaptırımlarını uygulamaktan kaçınmaktadır.
Bu konudaki tutumu sebebiyle savaşın başından beri eleştirilere maruz kalan Sırbistan’ın üzerinde ciddi bir baskı bulunmaktadır. Sırbistan’ın AB yaptırımlarını uygulamamasının altında yatan temel sebep ise Rusya’nın Sırplar üzerindeki nüfuzundan kaynaklanmaktadır.
Söz konusu durum, sadece Sırbistan’daki Sırplarla da sınırlı kalmamaktadır. Devletler arası ilişkiler açısından bakıldığında, bu tutumda Sırbistan’ın Rus doğalgazına olan bağımlılığının ve Kosova ile Sırbistan arasındaki anlaşmazlıkta Rusya’nın Sırbistan’a olan desteğinin belirleyici rol oynadığını söylemek mümkündür. Bu kapsamda Rusya, Kosova’nın tanınmasına kesin bir şekilde karşı çıkan tutumuyla Sırbistan üzerindeki nüfuzunu korumaktadır.
Bununla birlikte Rusya, uluslararası arenada Sırbistan’a yönelik desteğini Kosova Sorunu dışında başka önemli konularda da göstermektedir. Örneğin Sırbistan Cumhurbaşkanı Alexander Vucic, 2023 yılının Şubat ayında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Birleşmiş Milletler (BM) nezdinde Sırbistan’a verdiği desteği hatırlatmıştır.[2] Burada Rusya’nın 2015 yılında Srebrenica Katliamı’nı soykırım olarak kınayan BM Güvenlik Konseyi kararını veto etmesinden bahsedilmektedir.
Rusya ile AB arasında kalan Sırbistan’ın günümüze kadar iki taraf arasında denge politikası izlediği belirtilmektedir. Ancak son dönemlerde yaşanan gelişmelerle birlikte yaptırımlar konusunda Batı’nın daha baskın gelmeye başladığı görülmektedir. 2023 yılının ilk aylarında Rusya’yla karşılaştırıldığında AB’nin Sırbistan ile daha fazla irtibat halinde olduğu söylenebilir. Bu durum, AB’nin Kosova ile Sırbistan arasında diyalog kurulmasında arabulucu rolü üstlenmiş olmasının önemli bir getirisidir. Böylece Batılı yetkililer, Kosova’yla ilişkilerin iyileştirilmesi çabalarının yanı sıra Sırbistan’ın birliğe entegrasyonu için Rusya’ya yönelik yaptırımları uygulaması gerektiğini daha sık hatırlatma imkanı bulmuştur. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dışişleri Bakanlığı Danışmanı Derek Chollet’in Belgrad’daki ziyareti sırasında Kosova ile Sırbistan ilişkileri değerlendirirken Sırbistan’ın Rusya’ya yaptırım uygulaması gerektiğini dile getirmesi bunun açık bir örneğidir.[3]
Tüm bunlara ek olarak Avrupa Parlamentosu, 2023 yılının Ocak ayında Sırbistan ile AB üyeliği müzakerelerinin ilerlemesi için ülkenin dış ve güvenlik politikasını AB’ninkiyle uyumlu hale getirmesi gerektiği yönünde bir karar almıştır.[4] Diğer taraftan ABD’nin Sırbistan Büyükelçisi Christopher Hill’in arka arkaya hem 2023 senesinin Şubat ayında hem de Mart ayında Sırbistan’ı Rusya’ya yaptırım uygulamaya çağırdığı bilinmektedir.
Bahse konu olan çağrılara karşılık Alexander Vucic, Sırbistan’ın Rusya’ya yaptırım uygulamak zorunda kalabileceğini ve Belgrad’ın bunu yapmamanın bedelini zaten ödediğini ifade etmiştir.[5] BM tarafından toplanan veriler, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın yol açtığı krizin Sırbistan’ı Covid-19 salgınından daha fazla etkilediğini ve yoksul insan sayısını artırdığını ortaya çıkarmıştır.[6] İlgili veriler, Vucic’in ifadelerini doğrular niteliktedir.
Vucic’in ilgili açıklamasına Rusya’nın anlayışlı bir şekilde yanıt verdiği görülmektedir. Ancak Rusya’ya yaptırım uygulanması halinde hem Sırbistan’ın Rusya’yla ilişkilerinde bir kopuş yaşanacak hem de hükümet iç politikada ve kamuoyunda büyük tepki alacaktır. Açık Toplum Vakfı ve Datapraxis tarafından 2022 yılında yürütülen bir kamuoyu araştırmasında, ankete katılan Sırpların yaklaşık %63’ü Rusya-Ukrayna Savaşı’nın çıkmasından Batı’yı sorumlu tutmuştur.[7] Halihazırda Kosova’yla diyalog sebebiyle Sırbistan’da protesto edilen Vucic’in bu durum karşısında daha şiddetli bir eleştiriyle karşı karşıya kalacağı öngörülebilir.
Kamuoyunun görüşüne paralel bir şekilde, siyasi çevrede de Rusya’ya yönelik yaptırımların uygulanmasını istemeyen önemli bir kesim vardır. Sırbistan Ekonomi Bakanı Rade Basta, 13 Mart 2023 tarihinde hükümetten Moskova yönetimini hedef alan yaptırımların uygulamaya konulmasını talep etmiştir.[8] Buna karşılık Sırbistan Sosyalist Partisi’nin (SPS) Lideri ve Sırbistan Dışişleri Bakanı Ivica Dacic, SPS’nin yaptırım uygulanmasından yana olmadığını söylemiş; hatta Basta’nın üyesi olduğu Birleşik Sırbistan Partisi’nin (JS) lideri de partinin herhangi birine yaptırım uygulanmasına karşı olduğunu ifade etmiştir.[9]
Sonuç olarak Vucic, Rusya’ya yönelik AB yaptırımları konusunda AB ile Rusya arasında kalmaktadır. Sırbistan’ın AB yaptırımlarını uygulamaması, ülkede ekonomik olarak önemli olumsuzluklar yaratmaktadır. Hem Batı’nın baskısı hem de ekonomik olumsuzluklar sebebiyle Vucic, son zamanlarda Rusya’ya yaptırım uygulanması ihtimalini dile getirmiştir. Buna ek olarak Vucic, 2023 yılının Mart ayında Sırbistan’ın Rusya’ya yaptırımlara katılmayacağına söz veremeyeceğini de söylemiştir.[10] Ancak bu açıklamalara bakıldığında, Belgrad’ın bu konudaki belirsizliğini koruduğu söylenebilir. Çünkü kamuoyu görüşünün yanı sıra politika yapıcılar arasında da fikir birliği bulunmamaktadır. Hatta son gelişmelere bakılarak, Sırbistan’da AB yaptırımlarına karşı çıkanların çoğunlukta olduğunu iddia etmek mümkündür.
[1] “Srbija glasala za rezoluciju GS UN kojom se zahteva momentalno povlačenje ruskih snaga iz Ukrajine”, Danas, https://www.danas.rs/vesti/politika/srbija-glasala-za-rezoluciju-gs-un-kojom-se-zahteva-momentalno-povlacenje-ruskih-snaga-iz-ukrajine/, (Erişim Tarihi: 17.03.2023).
[2] “„Zbog Putina danas nemamo žig genocidnog naroda“: Vučić o pomoći Rusije 2015. Godine”, Danas, https://www.danas.rs/vesti/politika/zbog-putina-danas-nemamo-zig-genocidnog-naroda-vucic-o-pomoci-rusije-2015-godine/, (Erişim Tarihi: 17.03.2023).
[3] “Američki dužnosnik zadao brige Vučiću: Evo šta Srbija mora uraditi ako želi napredovati”, Oslobodenje, https://www.oslobodjenje.ba/vijesti/region/americki-duznosnik-zadao-brige-vucicu-evo-sta-srbija-mora-uraditi-ako-zeli-napredovati-826091, (Erişim Tarihi: 17.03.2023).
[4] “AP, Sırbistan’ın dış politikasını AB’ninkiyle senkronize etmesi yönünde bir kararı kabul etti”, 24 Chasa, https://www.24chasa.bg/mezhdunarodni/article/13549630, (Erişim Tarihi: 17.03.2023).
[5] “Вучиќ најави дека Србија можеби ќе мора да воведе санкции кон Русија”, Vesti.mk, https://www.vesti.mk/article/63dcc59fc6b4b0e447096729, (Erişim Tarihi: 17.03.2023).
[6] “BM: Ukrayna krizi Sırbistan’ı COVID-19’dan daha fazla vurdu”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/1/26/un-kriza-zbog-rata-u-ukrajini-pogodila-srbiju-vise-od-covid-a, (Erişim Tarihi: 17.03.2023).
[7] “Savaşla lekelenmemiş: Rus gücü Sırbistan’da neden bu kadar dayanıklı?”, KOHA.Net, https://www.koha.net/veshtrime/362141/e-panjollosur-nga-lufta-pse-fuqia-e-rusise-eshte-kaq-elastike-ne-serbi/, (Erişim Tarihi: 17.03.2023).
[8] “Rusya’ya karşı yaptırımların getirilmesi için Sırbistan Hükümeti Bakanı”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/3/13/ministar-privrede-srbije-za-uvodjenje-sankcija-rusiji, (Erişim Tarihi: 17.03.2023).
[9] “Dacic, SPS’nin Rusya’ya yaptırım uygulanmasından yana olmadığını söyledi”, Sloboden Pecat, https://www.slobodenpecat.mk/dachikj-veli-deka-sps-ne-e-za-voveduvanje-sankcii-kon-rusija/, (Erişim Tarihi: 17.03.2023).
[10] “Vucic Can’t ‘Swear’ Serbia Will Not Join Sanctions on Russia”, Balkan Insight, https://balkaninsight.com/2023/03/10/vucic-cant-swear-serbia-will-not-join-sanctions-on-russia/, (Erişim Tarihi: 17.03.2023).
