Dünya düzeninin çok kutuplu bir sisteme evrildiği günümüzde, batıdan doğuya doğru bir güç kayması yaşanmaktadır. Özellikle de Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) küresel sistem üzerindeki nüfuzu erozyona uğramaya başlamış ve liderliği sorgulanır hale gelmiştir. Bu nedenle Washington, Asya ülkeleri arasındaki çatışmayı körüklemeyi ve kendi askeri gücünü kullanmadan Asya’daki aktörleri karşı karşıya getirerek yıpratmayı amaçlamaktadır. Dolayısıyla uzun süreli askeri müdahaleler yerine, bölgesel müttefiklerini destekleyerek nüfuzunu en az maliyetle korumaya çalışan ABD’nin Asya’da artan işbirliğinden rahatsızlık duyduğunu söylemek mümkündür.
Yukarıda bahsedilen duruma rağmen Soğuk Savaş sonrası süreçte kurulan dünya düzeninde Asya merkezli yeni güç odakları ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu aktörlerin en önemlileri ise Çin, Rusya ve Hindistan’dır. Moskova ve Pekin’in ortak noktaları, Batı merkezli sisteme karşı olmaları ve Washington’u rakip olarak görmeleridir. Buna karşılık Hindistan’ın ise ABD’yle yakın ilişkilere sahip olduğu söylenebilir.
Rusya ve Çin açısından bakıldığında, Moskova’nın 1990 yılında yaşanan dağılmanın olumsuz etkisini üzerinden attığı ve hala önemli bir askeri güce sahip olduğu ifade edilebilir. Pekin ise özellikle de 1990 sonrası dönemde ekonomik olarak ciddi bir atılım gerçekleştirmiş ve Washington’un en önemli rakibi olmuştur. Dolayısıyla Pekin, ABD ile Çin arasındaki rekabet sertleştikçe askeri gücüne de önem vermeye başlamıştır.
Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) gibi uluslararası aktörler üzerinden dünyayı yeniden şekillendirme niyetinde olduğunu açıkça ortaya koyan Rusya ve Çin, kendi aralarındaki işbirliğini de güçlendiren adımlar atmaktadır. Bu adımların en stratejik boyutunu ise askeri işbirliği ve ortak tatbikatlar oluşturmaktadır. Bu kapsamda 9 Ağustos 2021 tarihinde başlayan Zapad/Interaction-2021 isimli tatbikat devam etmektedir.
Bilindiği gibi, Rusya Savunma Bakanlığı, kısa süre önce Rus ve Çin orduları tarafından Çin topraklarında Zapad/Interaction-2021 isimli ortak operasyonel ve stratejik tatbikat yapılacağını açıklamıştır. Çin’in Ningxia Hui Özerk Bölgesi’ndeki tatbikat boyunca muharebe uçaklarının, topçu ve zırhlı araçların kullanılması planlanmaktadır. Ortak yönetim anlayışıyla icra edilen tatbikat sırasında komuta teşkilatı oluşturulacak ve durum kontrolü, istihbarat organizasyonu, düşmanın imhası ve bilgi güvenliği koordine edilecektir. Tarafların ilişkilerini, kapsamlı ortaklıklarını ve stratejik işbirliklerini güçlendirmek hedefiyle yaptıkları tatbikatta terörle mücadele ve bölgesel istikrarın müşterek biçimde korunması amaçlanmaktadır.[1]
Askeri kapasitelerini arttıran Rusya ve Çin’in mevzubahis tatbikatı, dünya siyasetinde yaşanan değişim sürecinde rakiplerine karşı askeri güçlerini sergileme amacıyla yaptıkları açıktır. Nitekim ABD’nin Rusya ve Çin’e karşı söylemlerini sertleştirmesi, Pekin-Moskova hattında yakınlaşmaya neden olmuştur.
Öte yandan bu yakınlaşma sürecinde iki ülkenin askeri tatbikatı birbirlerine yönelik güven tazeleme amacıyla gerçekleştirdiği öne sürülebilir. Çünkü uluslararası ilişkilerde Rusya ile Çin arasındaki münasebetlerden “zoraki birliktelik” şeklinde bahsedilmektedir. Ayrıca ABD’nin Afganistan’dan çekilirken Çin ve Rusya gibi aktörleri bölgede karşı karşıya getirmek istediği de dile getirilmektedir. Çeşitli açılardan söz konusu tespitler doğru olmakla birlikte, tarafların düşman olarak görülen ABD’ye karşı, ikili ilişkilerini güçlendirmek ve derinleştirmek zorunda oldukları aşikardır.
Zapad/Interaction-2021’in bölgesel boyutu incelendiğinde ise ABD’nin Afganistan’dan çekilmeye devam ettiği ve Asya’nın güvenliğinin daha kırılgan hale geldiği bir dönemde tarafların bölgedeki müttefiklerine olumlu mesaj vermek istedikleri öne sürülebilir. Zira Afganistan’da çatışmaların her geçen gün artması hasebiyle ABD’nin arkasında büyük güvenlik problemleri bıraktığı aşikardır.
Bahse konu olan tatbikat aracılığıyla Moskova ve Pekin, bölgesel güvenliği sağlama konusunda kilit aktörler olduklarını ve ABD’nin bıraktığı “istenmeyen mirasla” baş edebileceklerini kanıtlamaya çalışmaktadır. Dolayısıyla tatbikat sonrasında Rusya-Çin ilişkilerinde yaşanabilecek yakınlaşma, bölgede bir rekabet sürecine değil; askeri güçle de desteklenen bir işbirliğine kapı aralayabilir.
Taraflar, ikili işbirliğini güçlendirme amacıyla Zapad/Interaction-2021’i gerçekleştirirken; tatbikatın Putin ile Biden arasındaki görüşmeden sonra olmasının Beyaz Saray için bir hayal kırıklığı yarattığı söylenebilir. Çünkü 1971 yılında dönemin ABD Başkanı Richard Nixon’a danışmanlık yapan Henry Kissenger, Pekin’le olumlu münasebetler tesis edilmesine öncülük ederek Sovyetler Birliği’nin yalnız kalmasını sağlamıştı. Lakin Biden-Putin zirvesinden sonra ortaya çıkan tablo, ABD’nin Çin’e karşı Rusya’yı etkileyemediğini gözler önüne sermektedir.
Pekin’in görüşmeye dair en önemli korkusu, Moskova’nın Washington’la anlaşarak kendisine karşı cephe almasıydı. Rusya’nın günümüzde benimsediği tutum ve ardından Çin’le yaptığı tatbikat, iki ülke arasındaki zoraki birlikteliğin daha güçlü bir müttefiklik ilişkisine evirildiği izlenimi yaratmaktadır.
Sonuç olarak günümüzde ciddi ve mühim bir değişim süreci yaşayan uluslararası sistemde Rusya ve Çin, Batı tarafından kurulan dünya düzenini kabul etmedikleri ve Zapad/Interaction-2021 vesilesiyle küresel rekabete askeri açıdan da hazır oldukları mesajını vermektedir. Buna karşılık Batı, Rusya ile Çin arasındaki farklılıkları daha belirgin hale getirerek Asya’nın yaşadığı yükselişi sekteye uğratmaya çalışmaktadır. Moskova ve Pekin yönetimleri ise Zapad/Interaction-2021 isimli askeri tatbikatı icra etmek suretiyle ilişkilerini genişletme ve derinleştirme siyaseti izlemektedir. Dolayısıyla ABD’nin uluslararası politikada yaşadığı gerileme sürdükçe, Moskova-Pekin hattındaki yakın ilişkiler devam edecektir. Bu yüzden de tatbikatın dünyanın çok kutuplu düzene geçişinde önemli bir sembolik değer taşıdığı ifade edilebilir.
[1] “A Joint Russian-Chinese Strategic Exercise Zapad/Interaction-2021 will be Held in mid-August”, Ministry of Defence of the Russian Federation, https://eng.mil.ru/en/news_page/country/more.htm?id=12374577@egNews, (Erişim Tarihi: 08.08.2021).