Çin Ulusal Halk Kongresi (NPC) ve Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı’nın (CPPCC) “İkili Kongre” oturumları 5 Mart-11 Mart 2025 tarihlerinde icra edilmiştir.[1] 9 Mart 2025 tarihinde gerçekleştirilen bir oturumda ise DeepSeek ve yapay zekanın geleceği ele alınmıştır.[2] DeepSeek’in piyasaya sürülmesi, yapay zeka teknolojisi sektöründe önemli bir dönüşüm sürecini başlatmış, bu robot kısa sürede OpenAI’nin ChatGPT’sini geride bırakarak Amerika Birleşik Devletleri’ndeki (ABD) en çok indirilen ücretsiz iPhone uygulaması haline gelmiştir. Bu hızlı gelişim, çip üreticisi Nvidia’nın büyük kayıplar yaşamasına ve ABD borsasında yaklaşık 600 milyar dolarlık piyasa değerinin silinmesine neden olmuştur.
Çin Menkul Kıymetler Düzenleme Komisyonu Başkanı Wu Qing, DeepSeek’in başarısını Çin’in yapay zeka alanındaki yükselişinin bir parçası olduğunu ve şirketin genç yeteneklerini, ülkenin teknolojik ilerlemesinin itici gücü olarak gördüğünü dile getirmiştir. Çin’in nitelikli iş gücü, 200 milyonu aşmış olup bunlar arasında 60 milyondan fazla yüksek nitelikli birey yer almaktadır. Ülke ayrıca dünyadaki en büyük Ar-Ge iş gücüne sahiptir. Büyüyen ve gelişen yetenek havuzunun desteğiyle Çin’in inovasyona dayalı ekonomisi hızla ilerlemektedir. 2024 yılında yeni büyüme faktörlerinin (yeni endüstriler ve inovasyon) katma değerli üretimi, Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın (GSYİH) %18’inin üzerine çıkarken, yüksek teknolojili imalat sektörünün katma değerli üretimi yıllık %8,9 oranında artmış ve bu oran genel sanayi büyümesini 3,1 yüzde puanı geride bırakmıştır.[3]
Son yıllarda Çin, dijital teknolojilerdeki hızlı gelişimiyle küresel bir güç merkezi haline gelmiştir. Yapay zeka, 5G, büyük veri ve dijital ödeme sistemleri gibi alanlarda yaptığı yatırımlar ve stratejik adımlar, yalnızca Çin’in ekonomik kalkınmasını hızlandırmakla kalmamış, aynı zamanda dünya çapında teknoloji standartlarını ve dijital normları yeniden şekillendirmiştir. Çin’in bu dijital yükselişi yerel bir fenomenden ibaret değildir; küresel ticaretin, güvenliğin, hatta diplomasi stratejilerinin yeniden tanımlanmasına yol açmaktadır. Bu bağlamda Çin’in teknoloji alanındaki üstünlüğü, Batılı ülkelerle rekabeti ve dijital egemenlik anlayışını dönüştüren bir güç dinamiği yaratmaktadır. Çin’in dijital devrimi, yalnızca ekonomik kalkınmayı değil, aynı zamanda küresel siyasi ve toplumsal yapıları da etkilemektedir. Bu nedenle Çin’in dijital yükselişinin küresel etkileri, 21. yüzyılın en önemli analiz alanlarından birini oluşturmaktadır.
Ocak 2016 tarihinde Çin Mühendislik Akademisi, Çin’de Yapay Zeka (AI) 2.0 adlı büyük bir stratejik danışmanlık araştırma projesi başlatmıştır. Çin Bilim ve Teknoloji Bakanlığı liderliğinde, üniversitelerden, enstitülerden, şirketlerden ve hükümetlerden 220’den fazla yapay zeka uzmanı tartışmalara katılmış ve Yeni Nesil Yapay Zeka (NGAI) Geliştirme Planı’nın taslağının hazırlanmasına katkıda bulunmuştur. Devlet Konseyi, 2030 yılına kadar uygulama süresi olan 15 mega projeyi duyurmuş, bu projelerin hem ulusal hem de uluslararası bilim ve teknoloji öncelikleri ile ihtiyaçlarındaki yeni gelişmeleri yansıtması ve bu gelişmeleri kapsaması hedeflenmiştir. Ayrıca 16. program olarak NGAI Geliştirme Planı (2015-2030), Çin Devlet Konseyi tarafından Temmuz 2017 tarihinde resmi olarak başlatılmıştır. Bu plan, Çin için bu yüzyıldaki ilk sistematik ve stratejik yapay zeka planıdır. Plan, 2030 yılına kadar Çin’in yapay zeka gelişimini üç ardışık adımla ele alarak genel düşünce, stratejik hedefler, ana görevler ve destekleyici önlemleri belirlemektedir.[4]
İlk olarak 2020 yılı sonuna kadar Çin, dünya lideri ülkelerle arasındaki teknolojik açığı kapatarak yapay zeka endüstrisini uluslararası alanda en yüksek düzeyde rekabet edebilir hale getirmiştir. İkinci olarak 2025 yılına kadar Çin, yapay zeka alanında temel araştırmalarda önemli atılımlar yapacaktır ve bu kapsamda NGAI çerçevesini formüle etmiştir. Bazı teknolojiler ve uygulamalar dünya lideri seviyesine ulaşacak ve yapay zeka, Çin’in endüstriyel yükselmesi ve ekonomik dönüşümü için ana itici güç haline gelecektir. Üçüncüsü, 2030 yılına kadar Çin’in dünyanın önde gelen yapay zeka inovasyon merkezlerinden biri haline gelmesi ve yapay zeka gelişimi için kapsamlı bir düzenleyici, yasal ve etik ilke seti geliştirmesi beklenmektedir.[5]
Çin’in dijital yükselişi, yalnızca ekonomik büyüme stratejileriyle değil, aynı zamanda uluslararası rekabetçilikle de şekillenmektedir. Bu hususta, yapay zeka ve dijital altyapılardaki yatırımlar, Çin’in küresel arenada daha güçlü bir konum elde etmesine katkı sağlamaktadır. Özellikle ABD’nin Çin’e uyguladığı tarifelere rağmen Çin borsalarının gösterdiği direnç, dijitalleşme ve yapay zeka gibi stratejik sektörlerdeki Çin hükümetinin teşvik politikalarıyla desteklenmektedir. ABD Başkanı Donald Trump’ın Çin ürünlerine ek tarifeler getirmesi, kısa vadede Çin’in ihracatını etkileyebilirken, uzun vadede AI gibi ileri teknolojilere yönelik hükümet desteği, ekonomik büyüme beklentilerini olumlu yönde etkilemektedir.
7 Mart 2025 tarihinde Şanghay Bileşik Endeksi’nin %0,25 düşüşle 3372,55 seviyesinde kapanması, genel olarak piyasalarda hafif bir gerileme olduğunu göstermektedir. Bu, borsadaki hisselerin değerinin bir önceki işlem günüyle karşılaştırıldığında %0,25 oranında azaldığı anlamına gelmektedir. Başkan Trump, 2025 yılının Şubat ayında Çin ürünlerine %10’luk bir ek tarife başlatmış, ardından bu oranı %20’ye çıkararak ticaret gerilimini tırmandırmıştır. Bu gelişmeler, Çin’in ihracatını olumsuz etkileyerek Ocak-Şubat dönemindeki ihracatının beklentilerin altında kalmasına neden olmuştur. Çin’in ihracatı bu dönemde %2,3 oranında artarak 539,94 milyar dolara ulaşırken, piyasa beklentisi %5 civarında olmuştur. Ancak ABD tarifelerinin etkisi ve bunun hisse senetlerine olan yansıması, Çin borsasında dalgalanmalara yol açmıştır.[6]
Bu yılki Kongre’nin ekonomik büyüme hedeflerinin yaklaşık %5 seviyesinde olması ve mali açık oranının GSYİH’nin %4’ü olarak belirlenmesi beklenmektedir. Bu hususta Çin’in dijital stratejileri ve yapay zeka alanındaki gelişmeleri, ticaret politikalarındaki belirsizliklere rağmen ekonomik büyümenin itici güçlerinden biri olmayı sürdürecektir.[7]
Çin, DeepSeek’i, yapay zeka sektöründe hızlı bir büyüme sağlamak amacıyla ciddi bir şekilde benimsemektedir. DeepSeek’in, 2030 yılına kadar Çin ekonomisine 20 ila 30 baz puan katkı sağlaması beklenmektedir. DeepSeek, Çin’in yapay zeka ekosisteminde önemli bir sıçrama yapmış ve sektördeki yayılımını hızlandırmıştır. Bu başarılar, DeepSeek’i, ABD’li rakiplerine kıyasla daha etkili ve uygun fiyatlı bir alternatif haline getirmektedir. DeepSeek aracılığıyla yapay zeka entegrasyonunun etkilerinin, 2026 gibi erken bir tarihte Çin’in ekonomik büyümesi üzerinde hissedilmesi beklenmektedir. Bu, 2030 yılına kadar Çin’in uzun vadeli GSYİH’sinde 20-30 baz puanlık bir artışa yol açabilir. Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, DeepSeek kurucusu Liang Wenfeng’i yakın zamanda üst düzey bir toplantıya kabul ederek ona ülkenin en önemli iş liderleri arasında ön sırada bir yer ayırmıştır.[8]
Sonuç olarak Çin’in yapay zeka odaklı ekonomik büyümeye olan bağlılığını vurgulamaktadır. Alibaba, Huawei ve Tencent gibi büyük Çin şirketleri, DeepSeek’in teknolojisini operasyonlarına entegre etme fırsatını değerlendirmektedir. Yapay zekanın benimsenmesi, Çin’de hem yurtiçinde hem de yurtdışında üretkenlik kazanımlarını beraberinde getirecektir. DeepSeek’in hızlı yükselişi ve Çin hükümetinin stratejik desteği, Çin’in küresel yapay zeka devriminde öncülük etme yönündeki hırslarını açıkça yansıtmaktadır. 2025 yılının sonuna kadar Çin’deki DeepSeek gibi bireysel şirketlerin, küresel rekabeti arttıran temel ulusal güç araçlarına dönüşmesi öngörülmektedir.
[1] “NPC 2025: Agenda and Daily Schedule”, NPC Observer, https://npcobserver.com/2025/03/china-npc-2025-agenda-daily-schedule/, (Erişim Tarihi: 09.03.2025).
[2] “China Focus: China steers demographic shift by supporting birth, innovation”, Xinhua,https://english.news.cn/20250309/eaaac00fdcfd436e8d60b6ab3ddbb0d0/c.html, (Erişim Tarihi: 09.03.2025).
[3] Aynı yer.
[4] Wu, F., Lu, C., Zhu, M. vd., Towards a new generation of artificial intelligence in China. Nat Mach Intell 2, 312-316 (2020). https://doi.org/10.1038/s42256-020-0183-4
[5] Aynı yer.
[6] “Shanghai Stock Market: AI Rally and Economic Stimulus Overcome ‘Tariff Risk’”, Bloomingbit, https://bloomingbit.io/en/feed/news/84596, (Erişim Tarihi: 09.03.2025).
[7] Aynı yer.
[8] “The rapid rise of the DeepSeek in China and emerging industries”, Modern Diplomacy, https://moderndiplomacy.eu/2025/03/09/the-rapid-rise-of-the-deepseek-in-china-and-emerging-industries/, (Erişim Tarihi: 09.03.2025).
