Ortadoğu’da stratejik bir konumda bulunan Mısır ve yeni dünya düzeninin oluşmasında önemli bir rolü olan Çin arasında stratejik ortaklıkların geliştirilmesi amacıyla 2008 yılında Çin-Afrika denizaşırı ekonomik ve ticari işbirliğine yönelik bir proje başlatılmıştı. “Çin-Mısır Süveyş Ekonomik ve Ticari İşbirliği Bölgesi” veya “TEDA İşbirliği Bölgesi” olarak anılan bu proje, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi ile Süveyş Kanalı Koridoru’nun kesiştiği noktada yer almaktadır. Burası Mısır’daki işletmelerin doğrudan girip kurulmasına imkân sağlayan çok yönlü destek tesisleriyle donatılmış tek sanayi parkı olarak bilinmektedir. Ayrıca TEDA İşbirliği Bölgesi, Çin-Afrika Fonu tarafından yatırım yapılan ilk denizaşırı ekonomik ve ticari işbirliği bölgesi projesidir.
Süveyş Kanalı’nın yaklaşık 50 km güneyinde yer alan bu sanayi bölgesi, bir zamanlar çöl olan topraklara yeni bir görünüm kazandırarak Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi ile Mısır’ın Süveyş Kanalı Koridoru’nu birbirine bağlayan öncü bir proje olarak ortaya çıkmıştır. İşbirliği bölgesinin geliştiricisi Çin-Afrika TEDA Yatırım İşbirliği Şirketi Genel Müdür Yardımcısı Wei Jianqing, Kuşak ve Yol Girişimi ortak inşasının ilerlemesiyle birlikte giderek daha fazla Çinli imalat işletmesinin denizaşırı ülkelere gittiğini ve işbirliği bölgesinin bu işletmelere yatırım yapmaları ve işlerini genişletmeleri için bir platform sağladığını belirtti.[1]
Süveyş Kanalı Ekonomik Bölgesi Genel İdaresi Başkanı Waleid Gamal El-Dein ise projenin temel atma töreninde yaptığı konuşmada, “Projenin başarıyla hayata geçirilmesi, Mısır’ın sanayileşmesini teşvik etmek, bölge ekonomisini daha da güçlendirmek, endüstriyel yeniden yapılanmayı teşvik etmek ve sanayileşme sürecini hızlandırmak açısından büyük önem taşıyor” ifadelerini kullanmıştır.[2]
Geçtiğimiz 15 yıl boyunca TEDA ekibi, denizaşırı kalkınma deneyimini ve TEDA İşbirliği Bölgesi’nin işletme uygulamalarını geliştirmiş ve Çin’in TEDA Kalkınma Bölgesi’nin neredeyse 40 yıllık kalkınma deneyimine ve yurtiçi ve yurtdışındaki birçok kalkınma bölgesinin iş modellerine dayanarak, denizaşırı sanayi parklarının tüm sürecini kapsayan bir dizi kalkınma ve yönetim modelini, TEDA denizaşırı modelini kademeli olarak oluşturmuştur. Model, parkı başlangıç noktası olarak almakta, “Kuşak ve Yol” beş bağlantılı inşaat yöntemini uygulamakta, endüstriyel parkların denizaşırı gelişiminde yer alan çeşitli sorunları çözmeye odaklanmakta ve Kuşak ve Yol Girişimi boyunca denizaşırı endüstriyel parkların sürdürülebilir gelişimini ve yönetim personelinin eğitimini desteklemektedir.[3]
TEDA işbirliği öncesine baktığımızda aslında Pekin ve Kahire arasındaki ilişkiler çok eskilere dayanmaktadır. 1956 yılında Nasr yönetimi, Çin Halk Cumhuriyeti’ni tanıyan ilk Arap ülkesi olmuştu. Sonrasında Çin, Süveyş Krizi’nde Mısır’a finansal destek sağlamıştı. Mısır’da değişen siyasi sistemlere ve yönetime karşın yine de Çin, Mısır dış politikası için önemini korumuştur. Öyle ki 2013 yılında Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’ni başlatmasıyla Mısır’ın Çin’le olan bağları daha da gelişmeye başlamıştır. Böylece iki ülke arasında 2014 yılında savunma, teknoloji, ekonomi, terörle mücadele ve siber suçlarla mücadele alanlarında işbirliği vaat eden bir “stratejik ortaklık anlaşması” imzalanmıştır.
Tarihi İpek Yolu’nun da bir parçası olan Ortadoğu ülkeleri, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’nin de doğrudan ortağı konumundadırlar. Bu proje kapsamında çok sayıda Ortadoğu ülkesiyle anlaşmalar imzalanmıştır. Çin ve Ortadoğu ülkelerinin bir bakıma birbirlerini tamamlar nitelikte oldukları da söylenebilir. Çünkü Ortadoğu zengin petrol ve gaz kaynaklarına sahipken, ekonomisi giderek büyüyen Çin’in enerji kaynaklarına olan bağımlılığı artmaktadır.
Dahası Ortadoğu’nun Çin’in altyapı, üretim ve finansman alanlarındaki gücüyle karşılanabilecek başka kaynaklara ve endüstriyel kalkınmaya da ihtiyacı vardır. Çin, Kuşak ve Yol işbirliğinde karşılıklı fayda ve kazan-kazan sonuçları ilkelerine büyük önem vermektedir. Örneğin Çin, Orta Doğu’da limanlar, demiryolları ve enerji ağları da dâhil olmak üzere, sadece bölgesel ekonomik kalkınmayı teşvik etmekle kalmayıp aynı zamanda Çinli şirketler için daha fazla iş fırsatı sağlayan bir dizi altyapı projesi de hayata geçirmiştir.
Çin, Orta Doğu bölgesinde her zaman aktif ve yapıcı bir rol oynayabilir. Çünkü Çin’in işbirliği arayışında jeopolitik kaygılar yoktur ve bölgede rekabetçi bir oyuncu gibi hareket etmemektedir. Bölgedeki mevcut karmaşık durum göz önüne alındığında, ekonomik ve bölgesel işbirliği arayışları çatışmaları azaltmak ve barışçıl kalkınma için elverişli koşullar yaratmak için önemli yaklaşımlardan biri olabilir.[4]
15 Temmuz 2024 tarihinde Mısır ve Çin, sosyo-ekonomik ve teknolojik gelişmeleri teşvik etmek ve ilişkileri derinleştirmek amacıyla üç stratejik mutabakat zaptı imzalamıştır. Karşılıklı ilgi alanlarında bilgi paylaşımı ve işbirliğine odaklanan ilk Mutabakat Zaptı, Mısır Planlama ve Uluslararası İşbirliği Bakanı Rania Al-Mashat tarafından Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu (NDRC) ile imzalanmıştır. Anlaşmanın odaklandığı alanlar arasında makroekonomi, endüstriyel kalkınma, yenilenebilir enerji, teknolojik yenilik ve sürdürülebilir kalkınma yer almaktadır. Bu anlaşma, sosyo-ekonomik kalkınmayı ilerletmek için Mısır’ın kalkınma girişimlerini desteklemek üzere Çin’in uzmanlığından yararlanacak atölye çalışmaları, seminerler ve eğitim programlarının önünü açmaktadır.[5]
Sonuç olarak Çin, oluşmakta olan yeni uluslararası düzenin mimarı rolünü üstlenmiş durumdadır. Kuşak ve Yol Girişimi ile Asya, Avrupa ve Afrika’yı kara ve denizden birbirine bağlayarak küresel dünya ticaretine katkı sağlamanın yanı sıra Çin, aynı zamanda Orta Asya’da güvenlik sorunlarına yönelik Şanghay İşbirliği Örgütü’nün ve ekonomik işbirliğini geliştirme üzerine BRICS’in de öncüsü konumunda yer almaktadır. Böylelikle Çin’in izlediği politikalar, günümüz temelini oluşturan ve Batı hegemonyasında gelişmiş Birleşmiş Milletler gibi uluslararası örgütlere denge oluşturacak ve çok kutupluluğa doğru gelişen yeni dünya düzenine bir alternatif olarak değerlendirilebilir.
Çin’in diğer küresel güçlere, özellikle de Amerika’ya karşı sahip olduğu avantaj, dış politikasının pek çok Orta Doğu ülkesinin dış politikasıyla yakından uyumlu olmasıdır. Amerika Birleşik Devletleri’nin aksine Çin’in dış politika ilkeleri, egemenliğe ve toprak bütünlüğüne saygı, müdahale etmeme, karşılıklı fayda ve barışçıl varoluş gibi değerlere dayanmaktadır. Çin ayrıca insan haklarını koruma veya demokrasiyi teşvik etme bahanesiyle müdahalede bulunmaktan kaçınmaktadır. Yani, uluslararası ilişkilerde çifte standart uygulamaktan kaçınmıştır. Bölgedeki pek çok devlet Çin’i bu şekilde görmektedir. Dolayısıyla Çin’in dış politikasının Orta Doğu’daki liderler için daha cazip olması şaşırtıcı değildir.[6]
[1] “TEDA, Signature Project Boosting High Quality China-Egypt BRI Cooperation”, Belt and Road Portal, https://eng.yidaiyilu.gov.cn/p/0P6LD9AV.html, (Erişim Tarihi: 17.07.2024).
[2] Aynı yer.
[3] “China-Egypt TEDA Suez Economic and Trade Cooperation Zone”, China-Arab States Expo, https://www.casexpo.org.cn/en/newsDet.html?id=1527#:~:text=With%20the%20support%20of%20the,a%20bridgehead%20for%20China%2DEgypt, (Erişim Tarihi: 17.07.2024).
[4] “BRI Cooperation Crucial for Development of Middle East”, Global Times, https://www.globaltimes.cn/page/202310/1299451.shtml, (Erişim Tarihi: 18.07.2024).
[5] “Egypt and China Deepen Ties to Advance Socio-Economic Growth”, Space in Africa https://spaceinafrica.com/2024/07/15/egypt-and-china-deepen-ties-to-advance-socio-economic-development/, (Erişim Tarihi: 17.07.2024).
[6] “China’s Evolving Economic and Security Role in Middle East”, Carnegie, https://carnegieendowment.org/posts/2024/03/chinas-evolving-economic-and-security-role-in-the-middle-east?lang=en, (Erişim Tarihi: 18.07.2024).
