Çin, Orta Asya ülkeleriyle olan bağlarını güçlendirmeye yönelik bir dış politika izlemektedir. Bölge ülkeleri de Pekin’le olan münasebetlerini geliştirme gayreti içerisindedir. Bu yüzden de çeşitli alanlardaki ortaklıkları güçlendirmek için adımlar atılmaktadır. İşbirliği kalemleri arasında en fazla öne çıkan konulardan birinin ise enerji sektörü olduğu görülmektedir. Rusya-Ukrayna Savaşı hasebiyle ülkelerin enerji politikalarını revize etmesini gerektiren kriz, mevcut projeleri hızlandırırken; yeni işbirliği planlamalarının gündeme gelmesine de etki etmektedir.
Çin ve Kazakistan da 29 Mayıs 2023 tarihinde petrol boru hatlarının genişletilmesi konusunda mutabakata varmıştır. Kazakistan’ın devlet petrol ve gaz şirketi KazMunayGas (KMG) ve Çin Ulusal Petrol Şirketi (CNPC), iki petrol boru hattının genişletilmesi üzerine görüşme yapmıştır. Kenkiyak-Atyrau Petrol Boru Hattı’nın kapasitesinin iki katına çıkarılarak yıllık 6 milyon tondan 12 milyon tona ulaştırılması gündemdedir. Kenkiyak-Kumkol Boru Hattı’nın kapasitesi ise yıllık 10 milyon tondan yılda 15 milyon tona çıkarılabilir.[1] Hattı genişletme projesinin 200 milyon dolara mal olacağı ve iki-üç yıl süreceği tahmin edilmektedir.[2]
Kazakistan-Çin Petrol Boru Hattı iki bölümden oluşmaktadır. Birincisi; Çin’e doğru yılda 20 milyon ton petrol kapasiteli Kenkiyak-Atasu-Alashankou bölümüdür. Batı Kazakistan, Aktöbe ve Kumkol petrol sahalarından petrolün Çin’e taşınması ve Rus petrolünün geçişi için tasarlanmıştır. Diğeri ise yılda 6 milyon ton petrol kapasiteli Kenkiyak-Atyrau Hattı’dır. Petrolü Atyrau Rafinerisi’ne ve Atyrau-Samara Boru Hattı ve Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu aracılığıyla Rus Transneft tarafından kontrol edilen ihracat boru hatları sistemine taşımaktadır.[3]
Geliştirilmesi planlanan iki hat da Kazakistan-Çin enerji ortaklığının temel direğini oluşturacaktır. Aynı zamanda Kazakistan’ın Çin’e ham petrol ihracatının hacmini arttırabilecek verimliliğe sahiptir. Kenkiyak-Kumkol Petrol Boru Hattı, Batı-Kazakistan ve Aktobe petrol sahalarından ham petrol taşıyan Kazakistan-Çin Boru Hattı’nın ilk bölümünü oluşturmaktadır. Boru hattının maksimum kapasitesi yılda 10 milyon ton olup; uzunluğu ise 794 km’dir. Kenkiyak-Atyrau Hattı da oldukça önemli etkiye sahiptir. KMG, 2022 yılında Kenkiyak-Atyrau üzerinden 4,5 milyon ton, Kenkiyak-Kumkol üzerinden ise 8,1 milyon ton petrol pompalandığını açıklamıştır.[4]
Çin ile Kazakistan arasındaki enerji işbirliğinde gelinen son noktanın 18-19 Mayıs 2023 tarihinde Xian’da gerçekleştirilen C+C5 etkinliğinde imzalanan anlaşmalara dayandığı görülmektedir. Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım Cömert Tokayev’in Çin ziyareti kapsamında KMG ile Çin’in devlete ait enerji devi CNPC, petrol ve gaz endüstrisindeki stratejik işbirliklerini genişletmek için bir anlaşma imzalamıştır. Anlaşma, jeolojik keşif ve petrol rafinerisinde işbirliğini arttırmanın yanı sıra Kazakistan-Çin Petrol Boru Hattı üzerinden ulaşım hacmini arttırma fırsatlarını keşfetmeyi de içermektedir.[5]
Astana ve Pekin, aralarındaki enerji tedarikini kolaylaştırmak amacıyla geçmiş yıllarda, Kazakistan’dan Çin’e kaynak sağlamak için gaz boru hatları inşaatı, yerli petrol rafinerisinin (Shymkent) modernizasyonu ve yerli gaz işleme tesisinin (Zhanazhol) inşaatı gibi girişimlerde bulunmuştur.[6] Geliştirilen bağlar ve ortaklıklar vasıtasıyla da yıllar içinde Çin, Kazakistan’ın ana enerji ortaklarından biri haline gelmiştir.
Bu anlamda CNPC, iki ülke arasındaki enerji işbirliğinde kritik bir role sahiptir. Kazakistan’da enerji sektöründe etkin olan diğer Çinli yatırımcılar arasında ise China International Trust and Investment Corporation ve China Petroleum and Chemical Corporation bulunmaktadır. Ayrıca çok sayıda küçük özel Çinli şirket de mevcuttur.[7]
2000’li yıllardan itibaren Çin’in Kazak enerji şirketleriyle olan bağlarını arttırdığına tanık olunmaktadır. Örneğin CNPC, PetroKazakhstan’ın %100 hissesini satın almıştır. Aynı zamanda Pekin, Güney Kumkol Sahası’nın kontrolünü sağlamış ve Turgay Petrol’ün işlettiği Kuzey Kumkol Sahası’nda da %50’lik hisse satın almıştır. Ayrıca Kazakistan’ın Kaşagan Hazar Açık Deniz Sahası’nda %8,33 hisse satın alan CNPC, Kaşagan Sahası’nın geliştirilmesinden sorumlu olan Kuzey Hazar İşletme Şirketi’ndeki KMG hissesi için 5 milyar doların üzerinde ödeme yapmıştır.[8]
Görüldüğü üzere Çin, Kazakistan petrol ve gaz sektöründe ciddi bir şekilde etkinlik göstermektedir. 2000’li yıllarında başından itibaren gelişen ikili ortaklıklar, günümüzde farklı boyutlarda devam etmektedir. C+C5 toplantısı sebebiyle Çin’e ziyarette bulunan Sayın Tokayev, petrol ve gaz, petrokimya, enerji, metalurji, telekomünikasyon, finans ve bankacılık faaliyetleri ve petrol ve gaz üretimi, işlenmesi ve nakliyesi üzerine çalışan büyük Çinli şirketlerin üst düzey yöneticileriyle çeşitli toplantılar yapmıştır. Dolayısıyla enerji sektöründe Kazak-Çin ilişkilerinin stratejik bir seviyede olduğu yorumu yapılabilir. Nitekim bu ziyaret sırasında yapılan çeşitli görüşmelerde de iki ülke arasındaki stratejik işbirliğini derinleştirme taahhüdü yinelenmiştir.[9]
Öte yandan Astana ile Pekin arasındaki enerji ortaklığının gelişmeye devam edeceği anlaşılmaktadır. Kazakistan’daki Çinli yatırımcılari, enerji kaynaklarının Çin’e ulaşımını güvence altına alma hedefiyle hareket etmektedir. Aynı zamanda artan enerji ihtiyacının karşılanması noktasında da Orta Asya’daki konumunu korumaya çalışan bir Pekin yönetimi söz konusudur. Bu durum Kazakistan’ın enerji işbirliği bağlamında Çin nezdindeki jeopolitik öneminin arttığını ortaya koymaktadır. Pekin, bölgedeki ve özelde Kazakistan’daki jeopolitik çıkarlarını korumak adına, enerji ortaklığını çeşitlendirmek için yeni hamlelerde de bulunabilir. İki petrol boru hattının genişletilme projesi de bu minvalde değerlendirilebilir.
Netice itibarıyla kısa ve orta vadede Çin’in Kazakistan’la kurduğu enerji bağlarını güçlendirmek için adımlar atmaya devam edeceğ öngörülebilir. Astana yönetimi de gelişen ortaklıklardan memnundur. Çin’in Orta Koridor kapsamında uluslararası rolü ve değeri artan Orta Asya ülkeleriyle işbirliğinde, enerji sektöründe yeni hamleler yapacağı ve kazan-kazan temelli ilişkilerin derinleşeceği söylenebilir. Zira Çin, bu konuda aktif bir girişimcilik sergilemektedir. Dolayısıyla yıllardır Kazakistan’da faaliyet gösteren CNPC’nin iki ülke arasındaki enerji ortaklığında sembol haline geldiği ifade edilebilir.
[1] “Kazakhstan and China Discuss Expanding Oil Pipelines”, Oilprice, https://oilprice.com/Latest-Energy-News/World-News/Kazakhstan-And-China-Discuss-Expanding-Oil-Pipelines.html, (Erişim Tarihi: 30.05.2023).
[2] “KazMunayGas, CNPC Discuss Expansion of Kenkiyak-Atyrau, Kenkiyak-Kumkol Oil Pipelines”, Interfax, https://interfax.com/newsroom/top-stories/90922/, (Erişim Tarihi: 30.05.2023).
[3] “China and Kazakhstan to Expand Cooperation in Energy Sector”, Kz.Kursiv, https://kz.kursiv.media/en/2023-05-18/china-and-kazakhstan-to-expand-cooperation-in-energy-sector/, (Erişim Tarihi: 30.05.2023).
[4] “Kazakhstan-China Pipeline”, KCP, https://www.kcp.kz/?language=en, (Erişim Tarihi: 30.05.2023).
[5] “KasMunayGas and CNPC Sign Aggreement on Expanding Strategic Cooperation”, KasMunayGas, https://www.kmg.kz/en/press-center/press-releases/kmg-i-cnpc/, (Erişim Tarihi: 30.05.2023).
[6] “China-Kazakhstan Relations in the Oil and Gas Sector”, Eurasian Research, https://www.eurasian-research.org/publication/china-kazakhstan-relations-in-the-oil-and-gas-sector/, (Erişim Tarihi: 30.05.2023).
[7] Aynı yer.
[8] Aynı yer.
[9] “Kazakhstan and China Reach New Level of Partnership, Launch New Investment Projects”, Astana Times, https://astanatimes.com/2023/05/kazakhstan-and-china-reach-new-level-of-partnership-launch-new-investment-projects/, (Erişim Tarihi: 30.05.2023).
