Çin, Kuşak ve Yol Girişimi vesilesiyle küresel düzeyde bir dönüşüm başlatmıştır. Ekonomi temelli ortaklıklarını arttırmış, birçok ülkeyle kritik düzeyde işbirlikleri gelşitirmiştir. Artan ortaklıkların yansıması, ikili münasebetlerde çeşitli sektörlerde müşterek projelerin geliştirilmesi şeklinde olmuştur. Ortadoğu bölgesindeki etkisini de güçlendiren Pekin’in bilhassa Irak’taki nüfuzu son zamanlarda yoğunlaşmıştır. Son dönemlerde Irak’ın petrol ve gaz sahalarında birtakım faaliyetler yürüten Çinli şirketler, Irak firmalarıyla müzakere ve anlaşma süreci geçirmektedir.
9 Haziran 2023 tarihinde Irak’ın devlete ait Missan Oil Company (MOC) şirketi ile Çin şirketi Geo-Jade arasında Maysan’da bulunan Huwaiza bloğunu geliştirmek için görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Geo-Jade, Irak’ın 2018 Beşinci Lisanslama Turu’nda bloğu kazandıktan sonra Şubat ayında lisans için bir Geliştirme ve Üretim Sözleşmesi imzalamıştır. MOC, 1 Haziran 2023 tarihinde yaptığı açıklamada, görüşmelerin “imzalanan sözleşmenin uygulanması için hazırlık aşamasında” olduğunu belirtmiştir. Geo-Jade, sözleşmeye göre üç yıl boyunca “asgari 60 milyon dolarlık” bir harcama taahhüdünde bulunmuştur. 21 Şubat 2023 tarihinde yapılan onay işleminden sonraki altı ay içinde bir Ön Kalkınma Planı (PDP) sunulması da beklenmektedir.[1]
Yine aynı tarihte Irak’ın Dhi Qar Oil Company (DQOC), Dikar ve Wasit vilayetlerindeki ham petrolü depolayacak ve tahliyesine yardımcı olacak 3,15 milyon varillik Nasıriye Yeni Ham Petrol Deposu Projesi’nin inşaatına yeniden başlandığı duyurulmuştur. Deponun toplam 3,15 milyon varilden 2,52 milyon varile ulaşan ilk aşamayla birlikte yedi adet 450.000 varillik depolama tankından oluşması planlanmaktadır. 5 Haziran 2023 tarihinde DQOC tarafından yapılan açıklamada, Çin devlet firması CNPC’nin bir yan kuruluşu olan China Petroleum Pipeline Company’nin (CPP) projeyi 2025 yılına kadar teslim etmesinin beklendiğini belirtmiştir.[2]
Çin 1980’li yıllarda artan enerji ihtiyacını karşılamak amacıyla Irak pazarına yönelmiştir. Söz konusu dönemden itibaren Bağdat-Pekin hattındaki ilişkilerde enerji stratejik bir konumdadır. Petrol ticareti, ikili münasebetlerin temel bileşeni olarak nitelendirilebilir. İkili arasındaki ticari ilişkiler de yıllar içerisinde oldukça gelişmiştir. Eski Irak Başbakanı Haydar el-İbadi’nin 2015 yılında gerçekleştirdiği Çin ziyareti sırasında itaraflar arasında diplomatik, askeri ve enerji alanlarını içeren çok sayıda mutabakat zaptı imzalanmıştır. Ayrıca 2019 yılında da Irak ve Çin heyetlerinin yaptığı çeşitli görüşmeler sonucunda Irak’taki projelerin uygulanması maksadıyla mutabakat zaptı imzalanmıştır.[3]
2016 yılında ise Pekin, Ortadoğu coğrafyasının bir numaralı yatırımcısı olmuştur. Bu doğrultuda Irak ile Çin arasındaki ilişkiler de güçlenmiştir. Irak Hükümeti’nin Çin’e günde 100.000 varil petrol verme taahhüdüyle 2019 yılında resmileştirilen “Petrol İçin Yeniden Yapılanma” programıyla taraflar arasındaki işbirliği derinleşmiştir.[4]
Dahası Çin’in bölgedeki sermayesi 2021 yılından itibaren %360 büyümüştür.[5] Yalnızca 2021 yılında Pekin, Irak’ta 10 milyar doları aşan altyapı anlaşmaları yapmıştır. Üstelik Bağdat, altyapı sektöründe daha fazla Çin yatırımını güvence altına almak istemektedir.[6] Anlaşılacağı üzere enerji ihtiyacı, Pekin’in bölge ülkeleriyle olan bağlantıların geliştirilmesini gerekli kılmıştır. Bilhassa Körfez ülkeleriyle olan diyaloğunu arttıran Çin için Irak, üçüncü büyük tedarikçi konumundadır. Çin, Irak petrolünün %40’a yakınını ithal etmektedir.[7]
Bu noktada Çin’in Irak’tan ithal ettiği petrol oranındaki artış mühimdir. 2018 yılında 22 milyar dolar değerinde petrol ihraç eden Irak, 2022 senesinde 49 milyar dolar değerinde ihracatı yapmıştır. 2022 yılında Pekin’in ithal ettiği petrol toplam 55,49 ton civarındadır. Söz konusu oran %47,49 oranında bir artışa işaret etmektedir. Dolayısıyla sürecin 39 milyar dolarlık bir getirisi bulunmaktadır.[8] Enerji ticaretindeki bu artış, taraflar arasındaki işbirliğinin gelişimine de etki etmektedir. Çin’in Bağdat Büyükelçisi Cui Wei de Irak’ın Çin’in sözleşmeler açısından en büyük ortağı ve ikinci en büyük ticari ortağı olarak önemli bir partner olduğunu ifade etmiştir.[9]
Ülkede faaliyet gösteren başlıca Çinli şirketler arasında China National Petroleum Corporation, Sinopec, China National Offshore Oil Corporation ve Zhenhua Oil gibi dört büyük petrol grubu yer almaktadır. Ülkedeki faaliyetlerini derinleştiren şirketler, yeni işbirliği alanları açmaya yönelik çalışmalarda bulunmaktadır. Geo-Jade ve CPP’nin bahse konu faaliyetleri de bu kapsamda değerlendirilebilir. Ayrıca United Energy Group (UEG) şirketi de Basra civarında bulunan Sindbad sahasını geliştirmek için bir anlaşma imzalamıştır.[10] Dolayısıyla enerji tedarikinin yanı sıra ikili işbirliğini geliştirmek adına boru hatları, saha yönetimi, sondaj ve altyapı gibi çeşitli çalışmalar da yürütülmektedir.
Enerji ortaklığının bir yansıması olarak Çin’in ilgili ülkelerdeki yatırımları ve altyapı çalışmaları da yıllar içinde gelişmiştir. Bu noktada Irak’taki Çin varlığı da önemli ölçüde artmıştır. Bununla birlikte Pekin, petrol arzını güvence altına almak ve enerji bağlantısını güvenli kılmak amacıyla ihracatçı ülkelerin istikrarı ve altyapı gelişmeleri konusunda etkisini göstermektedir. Bu noktada Irak, Çin’in bölgedeki temel ortağıdır. ABD’nin bölgeden çekilmesinin meydana getirdiği güç boşluğu da Pekin’in etkisini arttıran bir etmen olarak görülebilir.
Bununla birlikte 2017 yılında terör örgütü Devlet’ül Irak ve’ş Şam’ın (DEAŞ) Irak’taki etkisinin kırılmasının ardından ülkedeki Çin yatırımları da artmaya başlamıştır. Örneğin 2019 senesinde Çinli şirketlerin iki ülke arasında imzalanan multimilyar dolarlık projeler karşılığında petrol anlaşmasının bir parçası olarak Irak’ta 8 milyondan fazla konut inşa edeceği açıklanmıştır.[11] Bu dönemde Irak Hükümeti de ülkenin kalkınmasını sağlamak için enerji kaynaklarına yatırıma yönelmiştir.
Diğer taraftan Pekin’in Kuşak ve Yol Girişimi faaliyetleri açısından da Irak oldukça önemli bir konumdadır. Jeostratejik konumu ve sahip olduğu kaynaklar, Bağdat’ın değerini daha da pekiştirmiş ve girişim kapsamında da Irak’ın stratejik önemi artmıştır. Enerji ve altyapı çalışmaları da Kuşak ve Yol Girişimi’ne yönelik olarak hayata geçirilmektedir. 2021 yılında Irak, yaklaşık 10,5 milyar dolar tutarındaki inşaat sözleşmeleriyle Kuşak ve Yol Girişimi’nden en fazla yararlanan ülke olmuştur.[12]
Gerek Çinli firmaların faaliyetleri gerekse hükümetler arası işbirlikleri, Pekin-Bağdat hattındaki yakınlığın artarak devam edeceğine işaret etmektedir. Enerji işbirliği ve Kuşak ve Yol Girişimi çerçevesindeki yatırım ve proje faaliyetleriyle Çin’in Irak’taki nüfuzunun derinleşeceği görülmektedir. Sahip olduğu kaynak ve jeostratejik konumuyla Irak, Çin için ve Kuşak ve Yol Girişimi hedefleri bakımından kritik öneme sahiptir. Netice itibarıyla tarafların, altyapı ve yatırımlar konusunda yeni projelerin hayata geçirilmesi faaliyetlerinde bulunması muhtemeldir. Bu kapsamda çeşitli diplomatik ziyaretler de gerçekleşebilir.
[1] “China’s Geo-Jade: Iraq Development Near”, Mess, https://www.mees.com/2023/6/9/news-in-brief/chinas-geo-jade-iraq-development-near/7197e530-06bb-11ee-a374-5dd54e45403f,(Erişim Tarihi: 10.06.2023).
[2] “Iraq Restarts 3mn Barrel Nasiriya Storage Project”, Mees, https://www.mees.com/2023/6/9/news-in-brief/iraq-restarts-3mn-barrel-nasiriya-storage-project/927548a0-06bb-11ee-8160-b7bc2b8ace1c, (Erişim Tarihi: 10.06.2023).
[3] “الاستثمارات الصينية في العراق”, CGTN, https://arabic.cgtn.com/n/BfJIA-CEA-DIA/IHbfAA/index.html, (Erişim Tarihi: 10.06.2023).
[4] “China’s Economic Presence in Iraq: Challenges and Survival Strategy”, CFRI, https://cfri-irak.com/en/article/chinas-economic-presence-in-iraq-challenges-and-survival-strategy-2022-11-10, (Erişim Tarihi: 10.06.2023).
[5] “التواجد الاقتصادي للصين في العراق: التحديات وإستراتيجية البقاء”, Shaf, https://shafcenter.org/ي-للصين-في-العراق-التحديات-وإستراتيجي/, (Erişim Tarihi: 10.06.2023).
[6] “Chinese Investments in Iraq: Rules-based International Order Facing Beijing’s Onslaught”, Geopolitica, https://www.geopolitica.info/chinese-investments-in-iraq/, (Erişim Tarihi: 10.06.2023).
[7] “China’s Economic Presence…”, a.g.m.
[8] “Iraq’s Oil Exports to China Jumped by Nearly 50% in 2022: Statement”, Bas News, https://www.basnews.com/en/babat/795790, (Erişim Tarihi: 10.06.2023).
[9] Aynı yer.
[10] “Iraq’s Gas, Oil Deals With UAE, China Mean More Energy Independence From Iran”, The Media Line, https://themedialine.org/top-stories/iraqs-gas-oil-deals-with-uae-and-china-mean-more-energy-independence-from-iran/, (Erişim Tarihi: 10.06.2023).
[11] “Chinese Firms to Build 8mln Houses in Iraq”, Zawya, https://www.zawya.com/en/business/chinese-firms-to-build-8mln-houses-in-iraq-o1dqf8f7, (Erişim Tarihi: 10.06.2023).
[12] “Brief: China Belt and Road Initiative (BRI) Investment Report 2021”, Greenfdc, https://greenfdc.org/brief-china-belt-and-road-initiative-bri-investment-report-2021/, (Erişim Tarihi: 10.06.2023).
