2022 yılının Aralık ayının sonlarına doğru Çin Dışişleri Bakanı olarak göreve atanan Qin Gang, ilk denizaşırı resmi gezisini Afrika kıtasına gerçekleştirmiştir. 9-16 Ocak 2023 tarihleri arasında süren gezi boyunca Qin; Etiyopya, Gabon, Angola, Benin ve Mısır olmak üzere beş ülkeyi ziyaret etmiştir. Afrika gezisi kapsamında söz konusu devletlerin liderleriyle bir araya gelen ve hem Afrika Birliği’nin hem de Arap Birliği’nin genel merkezlerini ziyaret eden Qin, önemli açıklamalarda bulunmuştur. Qin’in açıklamalarından yola çıkarak Çin’in Afrika’ya yönelik tutumuyla ilgili birtakım tespitlerde bulunmak mümkündür.
Çin Dışişleri Bakanı’nın 2023 yılının ilk resmi ziyaretini Afrika ülkelerine gerçekleştirmesi, Çin’in Afrika’ya verdiği önemi gözler önüne sermektedir. Devlet yetkililerinin gerçekleştirdikleri ziyaretler, genellikle karşı tarafa verilen ehemmiyeti ve ikili ilişkilerin dinamizmini göstermektedir. Ziyaretlerin sıklığı ve önceliği gibi unsurlar ise devletler arası diyalogun mahiyetinin anlaşılmasına yardımcı olmaktadır. Bu doğrultuda Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Wang Wenbin, söz konusu gezinin Çin’in Afrika’yla dostluğuna ve Çin-Afrika ilişkilerinin gelişimine değer verdiğinin göstergesi olduğuna dikkat çekmiştir.[1]
İlk olarak Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa’da Çin Dışişleri Bakanı Qin ile Afrika Birliği Komisyonu Başkanı Musa Faki Mahamat, Çin-Afrika Birliği 8. Stratejik Diyalogu kapsamında bir araya gelmiştir. Qin, Çin’in Afrika’nın kalkınma ve kader ortağı olmaya devam edeceğini vurgulamıştır.[2] Kalkınma ve kader ortağı benzetmesiyle Çin ile Afrika ülkeleri arasında bir yakınlık kurulmaya çalışılmıştır. Bu yakınlık ise paylaşılan geçmiş deneyimlere ve amaç ve hedeflerdeki benzerliklere dayandırılmaktadır.
Ayrıca Qin; Çin’in Afrika’da 6,000 kilometreden fazla demiryolu, 6,000 kilometreden fazla yol, yaklaşık 20 liman ve 80’nin üzerinde büyük ölçekli enerji tesisi inşa ettiğini; aynı zamanda 130’dan fazla hastane ve kliniği, 170’in üzerinde okulu, 45 spor salonunu ve 500’den fazla tarımsal projeyi finanse ettiğini belirtmiştir.[3] Gerçekleştirilen projelerden ve yatırımlardan anlaşılacağı üzere Afrika kıtasının kalkınmasında Çin, etkili bir aktördür.
Gelişmek ve çağa ayak uydurmak adına Afrika ülkeleri, dışarıdan gelecek yatırımcılara ihtiyaç duymaktadır. Bu konuda Pekin yönetimi, bölgenin gelişmesine destek vermekle birlikte söz konusu gelişimin sürdürülebilir olması için de desteklerini devam ettirmektedir. Ayrıca 2008-2012 yılları arasında yaşanan ekonomik krizden Afrika ülkeleri; Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Avrupa Birliği’nin (AB) yanı sıra Çin, Hindistan ve diğer devletlerle kurdukları ekonomik ilişkiler sayesinde görece az etkilenmiştir.[4] Çin’le geliştirilen ekonomik bağlar, Afrika ülkelerinin ekonomisinde büyük dalgalanmaların ve kırılmaların yaşanmasını engelleyen faktörlerden olmuştur.
Qin’in dikkat çektiği hususlardan biri de Afrika’nın dünya güçleri arasındaki rekabetin arenası olmaması gerektiğidir. Bu kapsamda Afrika’nın uluslararası işbirliğinde etkin bir rol oynamasını desteklediklerini dile getiren Qin, Çin’in Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) ve diğer uluslararası kuruluşlar nezdindeAfrika’nın temsilini arttırmasında kıta ülkelerinin yanında olacağını ifade etmiştir.[5]
Halihazırda Afrika ülkeleri, BMGK’da kendilerinin temsil edilmemesini ve mevcut karar alma mekanizmasının adil olmadığını dile getirmektedir. Bu serzenişlerine destek arayışında olan Afrika için Çin’den gelen mesajlar son derece önemlidir.
Etiyopya’nın ardından Gabon Devlet Başkanı Ali Bongo Ondimba’yla bir araya gelen Qin, iki ülke arasındaki ilişkilerin daha güçlendirilmesinin ve Kuşak-Yol Projesi’nin müşterek bir biçimde sürdürülmesinin destekleneceğini belirtmiştir.[6] Afrika, söz konusu projenin hem deniz hem kara ayağında bulunmaktadır. Kuşak-Yol Projesi’nde Afrika’dan 39 ülke yer almaktadır.[7] Proje, Çin’in Doğu ile Batı’yı birbirine bağlama fikrini hayata geçirmesine aracılık ederken; aynı zamanda bu güzergâh üzerinde bulunan geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerin de ekonomik faydalar elde etmesine imkân sağlamaktadır.
Qin’in Afrika gezisinde öne çıkan ülkelerden biri de Angola olmuştur. Angola, Afrika’nın en büyük petrol üreticileri arasında yer almaktadır. Çin gibi hidrokarbon enerji kaynaklarına yüksek oranda bağımlı olan bir ülke için Angola’yla iyi ilişkiler geliştirilmesi, enerji güvenliği açısından kıymetlidir. Qin’in ziyareti esnasında Angola Devlet Başkanı João Lourenço, bahsi geçen ülkenin hem ekonomik hem sosyal kalkınmasında Çin’in katkılarının ve yatırımlarının kritik bir rol oynadığını belirterek bu işbirliğinin daha da artmasını beklediğini dile getirmiştir.[8] Afrika, Çin’in ihracat ağının genişlemesinde ve gelişmesinde önemsediği bölgelerden biridir. Çin, yeni bir pazara sahip olduğu için Afrika ülkeleri, güçlü bir ekonomik ortak bulmakta ve bu işbirliğinden kazançlı çıkmaktadır.
Afrika gezisi çerçevesinde Benin Devlet Başkanı Patrice Talon’la görüşen Qin, Benin’in kendi potansiyelini keşfederek kendi kalkınma yolunu geliştirmesi noktasında Çin’in ülkeye daima destek olacağını iletmiştir.[9] Dikkat edildiği üzere Qin, Afrika gezisi süresince bulunduğu ülkelerde mutlaka Çin’in desteğinin daima arkalarında olduğu vurgusunu yapmıştır. Aynı zamanda Çin, Afrika’ya olan desteğinin tek taraflı değil; karşılıklı bir destek olduğunu da vurgulamaktadır. Pekin yönetimi; Çin-Afrika işbirliğini, gelişmekte olan iki ülke arasındaki karşılıklı destek olarak tanımlanmaktadır.[10] Her iki ülke de birbirlerine siyasi, ekonomik, ticari, enerji, sosyal ve daha birçok alanda yardımcı olarak birlikte kalkınma modelini gerçekleştirmeye gayret etmektedir.
Qin’in Afrika gezisinin son durağı, Mısır olmuştur. Kahire’ye giden Qin, öncelikle Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi ve ardından Arap Birliği Genel Sekreteri Ahmed Ebu Gayt ve mevkidaşı Samih Şukri’yle bir araya gelmiştir. Qin, Sisi’ye Çin’in Mısır’a altyapı projeleri için yaptığı yatırımların devam edeceğini iletmiştir. Süveyş Kanalı Ekonomik Bölgesi başta olmak üzere Çin’in Mısır’da milyarlarca dolar değerinde yatırımları mevcuttur.[11] Mısır, Çin’le diplomatik ilişkiler kuran hem ilk Afrika hem de ilk Arap ülkesi olarak Pekin yönetimi için ayrı bir öneme haizdir.[12] Aynı zamanda Kuşak-Yol Projesi kapsamında jeopolitik konumuyla öne çıkan Mısır, Çin’in ilişkilerini derinleştirmek istediği bir ortaktır.
Qin’in Afrika gezisinin ABD Başkanı Joe Biden’ın 2022 yılının Aralık ayında Washington’da düzenlediği ABD-Afrika Zirvesi’nin ardından gerçekleşmesi, ABD’ye yönelik bir misilleme olarak yorumlanabilir.[13] ABD’ye yönelik bir misilleme olsun veya olmasın, Qin’in Afrika ziyareti, Pekin’in Afrika’ya olan desteğinin hatırlatılmasında etkin bir rol oynamıştır.
[1] “China’s New Foreign Minister Qin Gang Embarks on Africa Tour”, Nikkei Asia, https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/China-s-new-foreign-minister-Qin-Gang-embarks-on-Africa-tour, (Erişim Tarihi: 15.01.2023).
[2] “Qin Gang, Afrika Birliği Komisyonu Başkanı Musa Faki Mahamat’la görüştü”, CRI Online, https://turkish.cri.cn/2023/01/11/ARTIexkTNn5NkZgAFrCF6160230111.shtml, (Erişim Tarihi: 15.01.2023).
[3] “Qin Gang: Africa Is a Big Stage for International Cooperation, Not an Arena for Major-Power Rivalry”, Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/zxxx_662805/202301/t20230112_11006524.html, (Erişim Tarihi: 15.01.2023).
[4] Vera Songwe-Nelipher Moyo, “China–Africa Relations: Defining New Terms of Engagement”, Foresight Africa: Top Priorities for the Continent, 2012, s. 3.
[5] “China Calls for More African Representation in International Bodies”, RFI, https://www.rfi.fr/en/africa/20230114-china-calls-for-more-african-representation-in-international-bodies, (Erişim Tarihi: 15.01.2023).
[6] “Gabonese President Meets Chinese FM on Stronger Bilateral Ties”, Xinhua, https://english.news.cn/20230113/56fb64eed8984d3f93ec5892b21ce0c0/c.html, (Erişim Tarihi: 15.01.2023).
[7] “The Give-and-Take of BRI in Africa”, Center for Strategic&International Studies, https://www.csis.org/give-and-take-bri-africa, (Erişim Tarihi: 15.01.2023).
[8] Aynı yer.
[9] “China to Elevate Bilateral Relations to New Level with Benin: Qin Gang”, CGTN, https://news.cgtn.com/news/2023-01-14/China-to-elevate-bilateral-relations-to-new-level-with-Benin-Qin-Gang-1gAMzYuOhG0/index.html, (Erişim Tarihi: 15.01.2023).
[10] “China and Africa in the New Era：A Partnership of Equals”, Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjdt_665385/2649_665393/202111/t20211126_10453904.html, (Erişim Tarihi: 15.01.2023).
[11] “China’s Foreign Minister Holds Talks in Egypt as Last Stop on African Tour”, The National News, https://www.thenationalnews.com/mena/2023/01/15/chinas-foreign-minister-holds-talks-in-egypt-as-last-stop-on-african-tour/, (Erişim Tarihi: 16.01.2023).
[12] “China-Egypt Bilateral Trade and Investment Prospects”, China Briefing, https://www.china-briefing.com/news/china-egypt-bilateral-trade-and-investment-prospects-are-bright/, (Erişim Tarihi: 16.01.2023).
[13] “China’s Foreign Minister…”, a.g.m.
