Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ile Bangladeş Başbakanı Şeyh Hasina, 10 Temmuz 2024 tarihinde Pekin’de gerçekleştirdikleri görüşmede, iki ülke arasındaki ilişkileri kapsamlı stratejik işbirliği ortaklığı seviyesine yükselttiklerini duyurmuşlardır.[i] Bu gelişme, Hindistan tarafından endişeyle karşılanmıştır. Çin ise bu işbirliğinin herhangi bir üçüncü tarafı hedef almadığını ve Güney Asya’da genel barış ve istikrara katkıda bulunacağını vurgulamıştır. Bu işbirliği, özellikle “Küresel Güney” olarak bilinen ülkeler arasında dostane ilişkiler ve karşılıklı yarar sağlayan işbirliğinin bir örneği olarak değerlendirilmektedir.
Hasina’nın Çin ziyaretinin Hindistan’daki temaslarından sadece birkaç hafta sonra gerçekleşmesi, Bangladeş’in her iki komşusu ülkeyle yürüttüğü denge politikasını anlamamız açısından büyük önem taşımaktadır.
Çin-Bangladeş ilişkilerinin kapsamlı stratejik ortaklığa yükseltilmesi bağlamında iki ülke arasında ilişkilerin derinleştirilmesi ve stratejik işbirliğinin güçlendirilmesi amacıyla çeşitli adımlar atılmıştır. Bu adımlar çerçevesinde, iki yenilenmiş Mutabakat Muhtırası da dahil olmak üzere 21 anlaşma imzalanmış ve 7 yeni proje duyurulmuştur. Bu anlaşmalar, ticaret ve yatırımın yanı sıra ikili ilişkiler ile çeşitli bölgesel ve uluslararası konuları da kapsamaktadır. Bu ortaklık ayrıca Çin siyasi bankaları tarafından finanse edilen daha yakın ekonomik ilişkileri de içermektedir. Ekonomi ve bankacılık sektöründe işbirliği, ticaret ve yatırım, dijital ekonomi, altyapı geliştirme, afet yönetiminde yardım, 6. ve 9. Bangladeş-Çin dostluk köprülerinin inşası, Bangladeş’ten tarım ürünleri ihracatı ve halklar arası bağlantıyı kapsayan anlaşmalar imzalanmıştır.[ii]
Hasina, ülkesinin ekonomik kalkınmasını sağlamak için Çin’den yatırım çekmeyi hedeflemektedir. 9 Temmuz 2024 tarihinde Pekin’de gerçekleştirilen “Bangladeş-Çin İş, Ticaret ve Yatırım Zirvesi”nde açılış konuşması yapan Hasina, Çin iş dünyasını Bangladeş’teki enerji, yenilenebilir enerji ve lojistik merkezler gibi stratejik sektörlere yatırım yapmaya çağırmış ve Bangladeş’in tekstil, konfeksiyon, deri ürünleri gibi çeşitli ürünlerini daha fazla Çin’e ihraç etmeyi amaçladığını ifade etmiştir.[iii]
Kapsamlı stratejik işbirliği ortaklığı çerçevesinde Çin ve Bangladeş arasında daha yakın ekonomik ve ticari bağların kurulması yönünde önemli adımlar atıldığı görülmektedir. Bunun yanı sıra Çin, Bangladeş’e tanklar, füze rampaları ve silahlar temin etmeye devam etmekte ve ülkede limanlar, demiryolu hatları, enerji santralleri ve köprüler inşa etmeyi sürdürdürmektedir. Bu durum, Bangladeş’in Çin’i ekonomik kalkınma ve altyapı projelerine önemli katkılarda bulunan stratejik bir ortak olarak nitelendirmesine neden olmuştur. Ayrıca Çin’in Bangladeş’in en büyük ticaret ortağı ve ülkedeki en büyük yatırım kaynaklarından biri olduğunu vurgulamak gerekir. Bu pragmatik işbirliği, diğer Güney Asya ülkeleri açısından Çin’in iyi komşuluk politikasını, kalkınmanın getirdiği faydaları paylaşma ilkesini ve sorumlu bir büyük güç olduğunu gösteren bir model oluşturmaktadır.
Hasina’nın Yeni Delhi’ye yaptığı ziyaretin hemen ardından gerçekleşen Çin ziyareti, Hindistan ve Çin gibi iki önemli aktörü memnun etmeyi amaçlayan bir dengeleme hamlesi olarak görülebilir. Bu hamle, Hasina’nın hem Hindistan’ın hem de Çin’in desteğine ihtiyaç duyduğu izlenimini vermektedir. Nitekim Hindistan, Bangladeş üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
Hasina’yla gerçekleştirdiği görüşmelerde Şi, ülkesinin Bangladeş’in kendi ulusal koşullarına uygun bir kalkınma yolu izleyerek bağımsız bir dış politika yürütmesini, ulusal egemenlik, bağımsızlık ve toprak bütünlüğünü muhafaza etmesini ve dış müdahalelere karşı durmasını desteklediğini ifade etmiştir. Bu açıklamalar, Bangladeş’de etki sahibi olan Hindistan açısından kritik bir öneme sahiptir.
Hasina’nın Çin ziyaretinden önce Bangladeş Ulaştırma ve Köprüler Bakanı Obaidul Quader, 6 Temmuz 2024 tarihinde yaptığı açıklamada, “Hindistan, Bangladeş’in siyasi dostudur; Çin ise kalkınma ortağıdır” ifadelerini kullanmıştır.[iv]Asya-Pasifik bölgesinde artan jeopolitik gerilimler göz önüne alındığında Bangladeş gibi ekonomik ve sosyal kalkınmaya ihtiyaç duyan ülkeler, Çin’le işbirliğini sürdürmeye çalışmaktadır. Bu yüzden de Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Hindistan gibi ülkelerden siyasi ve güvenlik alanlarında baskılarla karşı karşıya kalmaktadır.
Bölgesel gerilimi azaltmak, barış ve istikrara katkıda bulunmak için çabalayan Çin, Myanmar ve Bangladeş arasındaki gerilimleri azaltmak için arabulucu olarak hareket etmiştir. Her iki ülkeyle de yakın dostluk bağları bulunan Çin, bu ülkeler arasındaki herhangi bir çatışmanın kendi bölgesel ekonomik ve barışçıl kalkınma hedeflerine engel olabileceğini değerlendirmektedir. Myanmar ve Bangladeş, Çin’in Güney Asya’daki Kuşak ve Yol Girişimi için stratejik önem taşımaktadır. Dolayısıyla, Pekin’in Myanmar’la güçlü bağları göz önüne alındığında Bangladeş, Çin’in Rohingya Krizi’nin çözümüne katkıda bulunmasını ümit etmektedir.
Bangladeş, Hindistan’a alternatif bir kalkınma ve askeri destek kaynağına sahip olmanın sadece stratejik bir tercih değil, aynı zamanda ülkenin geleceği açısından kritik bir öneme sahip olduğunu görmektedir. Bu gelişmeler doğrultusunda Çin, Bangladeş’in önemli bir askeri müttefiki haline gelmektedir. 2016 yılında Çin, Bangladeş Donanmasına iki yenilenmiş denizaltı teslim etmiş ve geçen yıl Başbakan Şeyh Hasina, Çin’in inşa ettiği 1,21 milyar dolarlık denizaltı üssünü açmıştır. Cox Bazaar’da yer alan bu üs, aynı anda altı denizaltı ve sekiz savaş gemisini barındırma kapasitesine sahiptir. Çin ve Bangladeş arasındaki güçlenen ilişkiler, 2002 yılında imzalanan Savunma İşbirliği Anlaşması’na dayanmakta olup askeri eğitim ve savunma tedarikini içermektedir.[v]
Sonuç olarak Çin ve Bangladeş arasındaki ilişkilerin kapsamlı stratejik işbirliği seviyesine yükseltilmesi, iki ülke arasındaki ekonomik ve ticari bağları daha da güçlendirmiştir. Bu stratejik işbirliği, Bangladeş’in kalkınma ve altyapı projelerinde Çin’den büyük destek almasına imkan sağlamaktadır. Hasina’nın hem Çin hem de Hindistan’la dengeli ilişkiler kurma çabaları, Bangladeş’in jeopolitik konumunu güçlendirmektedir. Çin’in Bangladeş’e sağladığı askeri ve ekonomik yardımlar, ülkedeki kalkınma hedeflerinin gerçekleştirilmesinde kritik bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda Bangladeş’in Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’nde stratejik bir ortak olarak konumlanması ve Çin’in Hindistan’a alternatif bir kalkınma ve askeri destek ortağı olarak Bangladeş’la işbirliğini derinleştirmesi, bölgedeki jeopolitik dinamikleri yeniden şekillendirmektedir. Başbakan Şeyh Hasina, Çin’in Bangladeş’in en güvenilir kalkınma ortağı ve en sağlam dostu olduğunu birçok kez dile getirmiştir.[vi] Bu durum, iki ülke arasındaki ilişkinin en iyi ifadesidir.
[i] “China, Bangladesh elevate ties, broaden cooperation”, Global Times, https://www.globaltimes.cn/page/202407/1315808.shtml, (Erişim Tarihi: 12.07.2024).
[ii] Aynı yer.
[iii] Aynı yer.
[iv] Aynı yer.
[v] “ China-Bangladesh Military Exercises Signal Shifting Geopolitical Landscape”, The Diplomat, https://thediplomat.com/2024/05/china-bangladesh-military-exercises-signal-shifting-geopolitical-landscape/, (Erişim Tarihi: 12.07.2024).
[vi] “China, Bangladesh always cooperate toward a better future”, China Daily, https://www.chinadaily.com.cn/a/202407/08/WS668b696aa31095c51c50cf84.html, (Erişim Tarihi: 12.07.2024).
