Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, 5 Eylül 2024 Perşembe günü Çin-Afrika İşbirliği Forumu’nun (9. FOCAC 2024 Zirvesi’nin) başarıyla sonuçlandığını duyurmuştur. Aynı zamanda Çin Komünist Partisi Merkez Komitesi Siyasi Bürosu üyesi olan Wang, Senegal Dışişleri Bakanı Yacine Fall ve Kongo Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Jean-Claude Gakosso ile birlikte basın mensuplarıyla bir araya geldiği toplantıda zirvenin önemini vurgulamıştır.
Wang, zirvenin ardından Çin’le diplomatik ilişkileri olan tüm Afrika ülkeleri arasındaki bağların stratejik ilişki seviyesine yükseltildiğini belirtmiştir.[i] Çin ve Afrika ülkeleri arasındaki ilişkiler, diplomatik, ekonomik ve sosyal bağların derinleşmesiyle birlikte FOCAC’ın yeni döneminde daha ileri bir düzeye taşınmıştır. Bu işbirliği, yalnızca siyasi ilişkilerin değil, aynı zamanda küresel modernizasyon ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşma yönünde de önemli bir etkiye sahiptir.
Çin Başbakanı Li Qiang, FOCAC Zirvesi’nin ardından Çin ve Afrika’yı ekonomik ve ticari işbirliğini derinleştirmeye çağırmıştır. Li, 6 Eylül 2024 Cuma günü Pekin’de düzenlenen Çinli ve Afrikalı Girişimciler Konferansı’nın açılışında yaptığı konuşmada, ekonomik işbirliğinin iki taraf arasındaki ilişkilerin temelini oluşturduğunu ve modernizasyon sürecine önemli katkılar sağladığını belirtmiştir. Bu doğrultuda Çin’in en az gelişmiş Afrika ülkelerine yönelik pazar erişimini genişleteceğini ve tarımsal ihracatlar için yeşil kanal oluşturacağını duyurmuştur.[ii] Li, ayrıca endüstriyel entegrasyonun teşvik edilmesi gerektiğine vurgu yapmış ve Çin’in Afrika’yla küresel endüstriyel ve tedarik zincirlerinin istikrarını sağlama konusunda daha yakın işbirliği içinde olacağını söylemiştir. Dijital ekonomi, yapay zeka ve yeni enerji gibi alanlarda Afrika’yla inovasyon odaklı işbirliğinin artırılması gerektiğinin altını çizmiştir.
Wang ve Li, Çin ve Afrika arasındaki ilişkilerin stratejik ortaklık seviyesine yükseldiğini ifade ederken, bu yeni düzeyin her türlü şartlara uygun, ortak bir geleceğe sahip bir Çin-Afrika topluluğunun inşasında kritik bir dönüm noktası olduğunu belirtmişlerdir. Bu bağlamda Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in ortaya koyduğu modernizasyon sürecini desteklemek amacıyla duyurulan 10 ortaklık eylemi, Afrika’yla işbirliğini güçlendirecek somut adımlar içermektedir. Çin-Afrika ilişkilerinin ana unsuru olarak belirlenen “çok taraflılık” ve “karşılıklı destek” ilkeleri, bu stratejik işbirliğinin temelini oluşturmakta ve önyargıya karşı durarak adalet ve eşitlik ilkelerine dayalı bir işbirliği mekanizmasının inşasını öngörmektedir.[iii]
Çin-Afrika ilişkilerinin temel taşı olan ekonomik ve ticari işbirliği, iki tarafın kalkınma hedeflerine ulaşmasında kritik rol oynamaktadır. FOCAC Zirvesi’nde açıklanan rakamlar, Çin’in Afrika’yla ticaret hacminin 2000 yılında 10,5 milyar dolardan 2023 yılında 282,1 milyar dolara yükselerek 26 kat arttığını göstermektedir.[iv] Bu dramatik artış, Çin’in Afrika’daki yatırımlarının derinleştiğini ve iki bölge arasındaki ekonomik bağların güçlendiğini ortaya koymaktadır. Afrika’ya doğrudan yatırım stoku 40 milyar doları aşmış, altyapı yatırımları kapsamında ise 100.000 kilometrelik yol, 10.000 kilometrelik demiryolu, 1.000 köprü ve yüzlerce liman inşa edilmiştir. Bu projeler, Afrika kıtasında bağlantıyı artırmış, ticaret ve ulaşımın daha etkin bir hale gelmesine katkı sağlamıştır.
Çin’in Afrika’yla olan işbirliği, yalnızca ekonomik alanda değil, aynı zamanda sağlık, tarım, eğitim ve dijital teknoloji gibi alanlarda da derinleşmektedir. Özellikle tarım sektöründe Çin’in sağladığı teknoloji ve bilgi transferi, Afrika’da tarım verimliliğini artırmış ve yerel çiftçilere önemli katkılar sağlamıştır. Çin’in tarımsal işbirliğine yaptığı yatırımların kümülatif değeri 1 milyar doları aşmış ve bu yatırımlar Afrika’da tarımsal kalkınmanın temel unsurlarından biri haline gelmiştir.
Çin’in Afrika’ya 30 altyapı projesi kazandırmayı, sağlık sektörüne 2.000 sağlık personeli göndermeyi ve 20 sağlık programı başlatmayı planlaması, iki taraf arasındaki işbirliğinin insan odaklı boyutuna işaret etmektedir. Şi’nin FOCAC Zirvesi’nde dile getirdiği gibi, “Modernizasyon sürecinde hiç kimse geride bırakılmamalıdır.” Bu söylem, Çin’in Küresel Güney ülkeleriyle ortak kalkınma vizyonunu desteklediğini ve modernizasyonun sadece gelişmiş ülkelerle sınırlı kalmaması gerektiğini vurgulamaktadır.[v]
Özellikle Mombasa-Nairobi ve Addis Ababa-Cibuti demiryolu hatları gibi projeler, ticari faaliyetlerin hızlanmasını ve uluslararası pazarlara erişimin artmasını sağlamıştır. Çin’in bu tür projelerle Afrika’nın altyapısını modernize etme çabaları, aynı zamanda Küresel Güney’de sürdürülebilir kalkınmanın desteklenmesine de katkı sağlamaktadır.
FOCAC’ın eğitim alanındaki katkıları da dikkat çekicidir. Çin-Afrika işbirliğinde eğitim konusu da önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle kız çocuklarının eğitimi, Afrika kıtasında hala zorlu bir konu olmaya devam etmektedir. UNESCO verilerine göre, Sahra Altı Afrika’da kız çocuklarının ortaöğretimi tamamlama oranı %47, lise düzeyindeki oran ise %27’dir. Çin’in kız çocuklarının eğitimine yönelik sağladığı destek, Afrika’da eğitim fırsatlarını artırmayı hedeflemektedir. Peng Liyuan’ın liderliğinde yürütülen bu girişimler, Çin-Afrika işbirliğinde sosyal kalkınma unsurlarının da gözetildiğini göstermektedir.[vi]
Çin-Afrika ilişkilerindeki son gelişmeler, küresel düzeyde yeni bir işbirliği modelinin oluşumuna işaret etmektedir. FOCAC 2024 Zirvesi, bu ilişkilerin stratejik ortaklık seviyesine yükseldiğini ve her iki tarafın da modernizasyon sürecinde ortak bir geleceğe yönelik kararlılığını göstermiştir. Ekonomik ve ticari işbirliğinden altyapı projelerine, tarım ve sağlık alanlarından eğitim ve kültürel değişimlere kadar geniş bir yelpazede yürütülen ortaklıklar, hem Afrika’nın kalkınma hedeflerine ulaşmasına hem de Çin’in küresel arenadaki konumunu güçlendirmesine katkı sağlamaktadır.
Çin’in Afrika’daki yatırımları ve işbirliği projeleri, kıtanın ekonomik büyümesine ve sosyal refahına doğrudan etki etmektedir. Altyapı projeleri, ticaret ve ulaşım ağlarını geliştirerek Afrika ülkelerinin uluslararası pazarlara entegrasyonunu kolaylaştırmakta; tarım ve sağlık alanlarındaki destekler ise insan kaynağının ve yaşam kalitesinin iyileştirilmesine olanak tanımaktadır. Eğitim alanında özellikle kız çocuklarının eğitimi konusundaki işbirliği, uzun vadede sosyal dönüşümü destekleyen kritik bir unsur olarak öne çıkmaktadır.
Çin ve Afrika arasındaki bu derinleşen işbirliği, Küresel Güney’in dayanışma ve kalkınma çabalarına önemli bir örnek teşkil etmektedir. Karşılıklı saygı ve kazan-kazan ilkelerine dayalı bu ilişkiler, uluslararası sistemde adalet ve eşitlik arayışlarına da katkı sağlamaktadır. Modernizasyon sürecinde hiç kimsenin geride bırakılmaması gerektiği prensibi, bu ortaklığın insan odaklı yaklaşımını vurgulamaktadır.
Geleceğe baktığımızda Çin-Afrika ilişkilerinin daha da güçleneceği ve modernizasyon yolunda birlikte ilerleyeceği açıktır. Dijital ekonomi, yapay zeka ve yeşil enerji gibi yeni nesil teknolojilerde işbirliği, iki tarafın da küresel meydan okumalara karşı daha dirençli hale gelmesini sağlayacaktır. Bu stratejik ortaklık, sadece iki bölgenin değil, aynı zamanda küresel toplumun barış, istikrar ve refahına katkı sunacak potansiyele sahiptir. Sonuç olarak Çin-Afrika işbirliği, uluslararası ilişkilerde yeni bir paradigmanın habercisi olarak değerlendirilebilir. Stratejik ortaklık seviyesine yükselen bu ilişkiler, modernizasyon ve kalkınma hedeflerine ulaşmada örnek bir model oluşturmakta ve insanlık için ortak bir geleceğe sahip bir topluluk inşa etme idealine hizmet etmektedir.
[i] “Chinese FM says 2024 FOCAC summit achieves ‘complete success’”, CGTN, https://news.cgtn.com/news/2024-09-06/Chinese-FM-says-2024-FOCAC-summit-achieves-complete-success–1wFnqJKpwRO/p.html, (Erişim Tarihi: 06.09.2024).
[ii]“Chinese premier urges higher-level China-Africa economic, trade cooperation”, CGTN, https://news.cgtn.com/news/2024-09-06/Li-Qiang-urges-higher-level-China-Africa-economic-trade-cooperation-1wFVlCcpbws/p.html, (Erişim Tarihi: 06.09.2024).
[iii] “Joint pursuit of modernization: China, Africa eye new chapter in building a community with a shared future”, CGTN, https://news.cgtn.com/news/2024-09-05/China-Africa-eye-new-chapter-in-building-community-with-shared-future-1wDYAx3CGLm/p.html, (Erişim Tarihi: 06.09.2024).
[iv] Aynı yer.
[v] Aynı yer.
[vi] “Empowering women with education: a shared goal of China, Africa”, CGTN, https://news.cgtn.com/news/2024-09-06/Empowering-women-with-education-a-shared-goal-of-China-Africa-1wDNdKzk7GE/p.html, (Erişim Tarihi: 06.09.2024).
