Kazakistan’ın başkenti Astana’da 12-13 Ekim 2022 tarihlerinde Asya’da İşbirliği ve Güven Arttırıcı Önlemler Konferansı’nın (CICA) 6. Zirvesi düzenlenmiştir. Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım-Cömert Tokayev’in ev sahipliğinde Bağımsızlık Sarayı’nda gerçekleştirilen zirveye Türkiye, Azerbaycan, Özbekistan, Kırgızistan, Tacikistan, Rusya, İran, Irak, Katar, Filistin ve Pakistan devlet başkanlarının yanı sıra Çin ve Vietnam gibi ülkelerin başkan yardımcıları da katılmıştır. Ayrıca Türkmenistan da dışişleri başkanlığı seviyesinde temsil edilmiştir. Buna ek olarak Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekteri Antonio Guterres de video yoluyla katılımcılara hitap etmiştir.
Zirvede gittikçe genişleyen tedarik zinciri boşlukları, sürdürülebilir kalkınma, ekoloji ve gıda güvenliği konuları ele alınmıştır. CICA Zirvesi, Covid-19 salgını sonrasında özelde Kazakistan’da ve genelde ise Asya’da dış politikaya dair en önemli gelişmelerden biri olarak kabul edilmiştir. Zirvede konuşma yapan liderler, Kazakistan’ın barışçıl rolünü, bölgesel projeleri, CICA’nın benimsediği misyonu ve bölgesel işbirliği projelerini desteklediklerini belirtmiştir.[1]
Gerçekleştirilen zirve, katılımcıların yanı sıra alınan kararlar noktasında da büyük öneme sahiptir. Öncelikle “CICA Dönüşümüne İlişkin Astana Bildirisi” başlıklı açıklamada, CICA’nın bölgesel faaliyet gösteren tam teşekküllü bir uluslararası örgüte dönüştürülmesi kararı alınmıştır.[2] Bu sayede CICA’nın kurumsal kimliğinin güçlendirilmesi amaçlanmaktadır. Ayrıca kuruluş, üye devletlerinin dinamik, adil, kapsamlı ve dengeli ekonomik büyümesine, sosyal ve kültürel gelişimine ve entegrasyonuna katkı sunmayı hedeflediğini de ortaya koymuştur. Tüm bunlara ek olarak güvenli ve müreffeh bir bölge için ortak sorunlara çözümler aramak ve anlaşmazlıkların BM Şartı’na uygun biçimde barışçıl yollarla çözülmesini sağlamak için çalışmaların sürdürüleceği vurgulanmıştır.
Hiç şüphe yok ki; söz konusu kararlar, Asya’nın bir barış ve istikrar merkezi olarak anılmasına hizmet edecektir. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’nın (AGİT) Asya versiyonu olarak nitelendirilebilecek olan CICA, bu adımla salt Batı merkezli bir barış anlayışı yerine; Asya’yı kendi değerleri üzerinden bir barış merkezine dönüştürme amacı taşımaktadır. AGİT, Batı devletlerinin hepsini ve Asya devletlerinin ise sadece bir kısmını içermektedir. Bu nedenle Asya’da barışın ve istikrarın kurumsallaşmasına ihtiyaç duyulduğu söylenebilir. Çünkü Asya’nın en büyük eksikliği, çeşitli sorunların çözülebileceği Asya merkezli bir yapının bulunmamasıdır. CICA’nın bölgesel bir uluslararası örgüte dönüştürülmesi ise bu eksikliği giderecek gelişmelerden biridir. Bununla birlikte Kuveyt’in tam üyeliğinin kabulü ve Türkmenistan’ın gözlemci üye olması, CICA’nın genişlemeyi ve barışı Asya’nın genelinde hâkim kılmayı amaçladığını göstermektedir.
Kazakistan’ın kurulmasına öncülük ettiği CICA’nın uluslararası örgüte dönüşerek yaklaşık otuz yıllık sürenin ardından dünyada şiddetin yükseldiği bir dönemde barışa önemli katkılar yapacağı aşikardır. Ayrıca iki yıldır CICA Başkanlığı’nı yürütmesine rağmen bu görevin 2024 yılına kadar sürdürmesi konusunda mutabık kalınmıştır. Kuşkusuz bu gelişme, Asya devletlerinin Kazakistan’a ve Sayın Tokayev’e duydukları güvenin bir yansıması olarak okunabilir.
Zirvede alınan diğer kararlara bakıldığında; CICA Fonu Düzenlemeleri, CICA Liderlerinin Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Güvenliği ve Kullanımında İşbirliğine İlişkin Açıklaması ve Birleşmiş Milletler Küresel Terörle Mücadele Stratejisi’nin Uygulanmasına İlişkin CICA Eylem Planı’nın kabul edildiği görülmektedir.[3] Söz konusu kararlar aracılığıyla CICA’nın daha kurumsal bir nitelik kazanmasının hedeflendiği, CICA’nın siber güvenlik de dahil olmak üzere barış kavramını birçok açıdan dikkate aldığı ve uluslararası hukuka uygun bir konsept belirlediği söylenebilir.
Ayrıca zirve sırasında liderler arasında ikili görüşmeler de gerçekleştirilmiştir. Örneğin Sayın Tokayev; Türkiye, Pakistan, Katar devlet başkanlarıyla yanı sıra Çin Devlet Başkanı Yardımcısı’yla görüşmüştür. Gerçekleştirilen görüşmeler sırasında ilişkilerin derinleştirilmesi amaçlanmıştır. Örnek vermek gerekirse Kazakistan ile Pakistan; ulaştırma, transit, lojistik ve enerji sektörlerinde işbirliği yapılması konusunda anlaşmıştır. Elbette yalnızca zirve değil; bu temaslar da Kazakistan’ın bir diplomasi merkezi olduğunu göstermiş ve uluslararası politikadaki yapıcı-barışçıl konumunu güçlendirmiştir.
Sonuç olarak Kazakistan’da düzenlenen CICA Zirvesi vesilesiyle Astana, Asya’daki barışın yapısal ve kurumsal bir hal alması için önemli bir aktör olduğunu tüm dünyaya göstermiştir. Asya’nın kalbinde bulunan Kazakistan, tarihsel misyonunu ve barış yapıcı rolünü, CICA’nın uluslararası örgüte dönüşmesini teşvik ederek bir kez daha gözler önüne sermiştir. Zira CICA’nın kurucu ülkesi olan Kazakistan, Asya’daki barış ortamını sürdürülebilir kılmanın önündeki en büyük eksikliği giderecek adımlar atmaktadır. Üstelik Astana’nın bu yapıcı rolü, CICA Başkanlığı’nın uzatılmasından da anlaşılacağı üzere, diğer devletlerden de kabul görmektedir.
[1] Aibarshyn Akhmetkali, “CICA Leaders Support Kazakhstan’s Extended Chairpersonship as Sixth Summit Concludes”, The Astana Times, https://astanatimes.com/2022/10/cica-leaders-support-kazakhstans-extended-chairpersonship-as-sixth-summit-concludes/, (Erişim Tarihi: 14.10.2022).
[2] “Draft Astana Statement on CICA Transformation”, CICA, https://www.s-cica.org/docs/373585564634806cd9e5b6.pdf, (Erişim Tarihi: 14.10.2022).
[3] “Adopted documents”, CICA, https://www.s-cica.org/index.php?view=page&t=sixth-cica-summit-adopted-documents, (Erişim Tarihi: 14.10.2022).
