Çin ve Rus deniz kuvvetleri, 14 Temmuz 2024 tarihinde Çin’in güneyindeki bir askeri limanda “Exercise Joint Sea-2024” adlı ortak bir tatbikat başlatmıştır. Konuyla ilgili açıklama yapan Çin Savunma Bakanlığı, her iki donanmasının yakın zamanda Batı ve Kuzey Pasifik Okyanusu’nda devriye gezdiğini, operasyonun uluslararası ve bölgesel durumlarla hiçbir ilgisi olmadığını ve herhangi bir üçüncü tarafı hedef almadığını söylemiştir.[1]
Hatırlatmak gerekirse Çin ve Rus donanmaları, Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Japonya ve Güney Kore’nin üçlü bir tatbikatı tamamlamasından birkaç gün sonra bölgede ortak bir devriye icra etmişti. Yine bu süreçte Çin ve Rusya, sınır bölgesinde terörizmle ve aşırıcılıkla mücadeleye ve istihbarat paylaşımına odaklanan ortak bir askeri tatbikat gerçekleştirmişti. Washington’daki Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) Zirvesi’nde en fazla eleştirilen konulardan biri Çin’in Rusya’ya devam eden desteği olmuştu. Çin, bu iddiaları reddederken aynı zamanda Doğu Avrupa’da Belarus’la ve Pasifik’te Rusya’yla askeri tatbikatlar icra ederek kararlılık mesajı vermişti.
Uluslararası arenadaki gelişmeler ne olursa olsun Çin ve Rusya arasındaki stratejik ortaklık, askeri işbirliği ve bu bağlamda ortak tatbikat ve devriyeler devam etmektedir. Gelişen bu bağları, tamamen Batı’nın son dönemdeki artan baskı ve eleştirine bağlamak doğru olmayacaktır. İki büyük güç arasındaki bu askeri ortaklıklar, 21. yüzyılın başından bu yana gelişme eğilimindedir. Bu tür manevralar, orduların hazırlıklarını artırmak, caydırıcılık ve kararlılık mesajı vermek için oldukça elverişli görülmektedir. Batılı savunma-güvenlik işbirliklerinin Avrasya Kıtası’na ve Pasifik Okyanusu’na doğru yayılması üzerine Çin ve Rusya gibi Asyalı aktörler, buna itirazlarını göstermek ve kendi koordinasyonlarını artırmak için bu tür askeri işbirliklerine hız vermişlerdir.
Çin ve Rusya’nın denizlerdeki manevraları yeni değildir. Rus-Çin müşterek filosu, 2023 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında da Pasifik Okyanusu’ndaki deniz güvenliği faaliyetlerini sürdürmüş ve Alaska kıyılarında ortak tatbikatlar icra etmişti. Müşterek filonun devriye görevi Doğu Çin Denizi’ne kadar uzanmıştı. Burada Rus gemileri Çin’in Shandong Eyaleti’ndeki Qingdao Limanı’nı ziyaret etmişti.[2] Bu tür manevralar, iki ordu arasındaki yıllık işbirliği planına dayalı olarak icra edilmektedir. Bu bağlamda herhangi bir üçüncü tarafı hedef almamaktadır.[3] Aynı süreçte Rusya, Kuzey Kore ve Çin arasında üçlü deniz tatbikatı yapılacağı iddia edilmiş, ancak bu gerçekleşmemişti. O süreçte Rusya’nın üçlü tatbikatlar konusunda hem Kuzey Kore hem Çin’e teklifte bulunduğu ileri sürülmüştü.[4] Bu konuda Çin’den beklediği desteği göremeyen Rusya, Kuzey Kore’yle büyük bir askeri ortaklıklar kurmayı başarmıştır.
Çin’in Rusya ve Kuzey Kore’yle ortak askeri manevralara sıcak bakmamasının sebebi, bölgede Batı’yla bir kutuplaşma-blok siyasetine girilmesine karşı olmasıdır. Pekin’in en büyük eleştirisi; Batı’nın Soğuk Savaş tipi blok siyasetini Avrasya kıtasına ve Pasifik’e yaymasıdır. Dolayısıyla Rusya ve Kuzey Kore’nin bu tip bir askeri bloklaşmaya girmesine Çin itiraz etmektedir. Çünkü bu tür koalisyonlar, bölgesel güvenlik ve istikrarın daha da bozulmasına yol açmakta ve güvenlik ikilemine neden olmaktadır. Rusya ve Kuzey Kore ise Batı’yla aynı (sıfır toplamlı) oyunu oynamakta, kutuplaşma siyasetine yönelmekte ve Soğuk Savaş tipi bloklaşmaya sıcak bakmaktadır.
Diğer yandan Çin, bölgesel güvenliği garanti altına almak, Batılı güçlere karşı güçlü bir duruş sergilemek ve kararlılık mesajı vermek için Rusya’yla ikili askeri işbirliklerini genişletme yoluna gitmektedir. Kuzey Kore’nin Rusya’yla kurduğu askeri ortaklık-koalisyondan farklı olarak Çin, bölgesel güvenlik ve istikrarı esas alan güvenlik işbirliklerine sıcak bakmakta ve desteklemektedir. Son dönemde ABD, Güney Kore ve Japonya’nın somut anlamda askeri koalisyonlar kurmaya yönelmesi, Çin’in gelecekte Rusya’yla daha büyük bir işbirliği yapmasına yol açabilir. Dolayısıyla yakın gelecekte Güney ve Doğu Çin Denizi’nin yanı sıra Kore ve Japon Denizi’nde Çin’in Rusya’yla daha fazla tatbikat yaptığını görebiliriz.
Konuyla ilgili Çin Dışişleri Bakanlığı, 2024 yılının Şubat ayında yaptığı bir açıklamada, Çin ve Rusya’nın Asya Pasifik meselelerinde iletişim ve koordinasyonu güçlendirmesi ve bölgesel güvenliği, istikrarı ve kalkınmayı ortaklaşa koruması gerektiğini söylemiştir.[5] BRICS ve Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) gibi platformlarda Rusya’yla olan stratejik koordinasyonunu artırmak isteyen Çin, aynı zamanda bu ortaklığı denizlere de taşıma gayretindedir.
Her ne kadar dünya vizyonları rekabet içeriyor olsa da Çin’in yakın denizlerde Rusya’yla birtakım askeri işbirliklerine yönelmesi dikkat çekicidir. Çünkü Moskova ve Pekin arasında, çoğunlukla Ukrayna’daki savaşın devam etmesi nedeniyle, siyasi, ekonomik ve güvenlik sektörlerinde halen tam bir uyumun olmadığı ileri sürülebilir. Nitekim Pekin ve Moskova, 4 Şubat 2022 tarihinde yaptıkları ortak açıklamada “sınırsız” dostluklarını ilan etmiş, ancak Rusya’nın Ukrayna’ya saldırıyla birlikte Çinli yetkililer, bu “sınırsız ortaklığın” birtakım sınırlara sahip olabileceği gerçeğini kavramışlardır. Yine de iki büyük güç, birtakım görüş farklılıklarını kenara bırakarak ortak çıkarlar etrafından ikili ilişkileri üst seviyeye çıkarmaya gayret etmiştir.
Yakın coğrafyasında ve özellikle Orta Asya ve Kafkasya’da eski nüfuzunu kaybeden Rusya, Çin’in desteğine giderek daha bağımlı hale gelmektedir. Rus Donanması’nın Güney Çin Denizi’nde Çin Donanması’yla müşterek faaliyetler icra etmesi, söz konusu desteğin somut göstergelerinden biridir. Ancak bu ortaklığın da sınırlarının olduğunu vurgulamak önemlidir. En nihayetinde Çin, Batı’yı karşısına alabilecek şekilde Rusya’yla “tehlikeli bir askeri ortaklık-koalisyon” kurmaya karşı çıkmaktadır.
[1] “China, Russia Start Naval Drills, Days After NATO Says Beijing Enables Ukraine War”, RFERL, https://www.rferl.org/a/russia-china-naval-maneuvers/33035868.html, (Erişim Tarihi: 16.07.2024).
[2] “Russian Warships Visit China Following Joint Naval Patrol in Pacific Ocean”, Global Times, https://www.globaltimes.cn/page/202308/1296785.shtml, (Erişim Tarihi: 16.07.2024).
[3] “Russia and China hold joint naval war games in the Pacific”, New Arab, https://www.newarab.com/news/russia-and-china-hold-joint-naval-war-games-pacific, (Erişim Tarihi: 16.07.2024).
[4] “Russia Proposed Three-Way Naval Exercise With N. Korea, China: NIS”, Korea Times, https://www.koreatimes.co.kr/www/nation/2023/09/103_358482.html, (Erişim Tarihi: 16.07.2024).
[5] “China Says Beijing and Moscow Should Strengthen Coordination on Asia Pacific”, Reuters, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/china-says-beijing-moscow-should-strengthen-coordination-asia-pacific-2024-02-28/, (Erişim Tarihi: 16.07.2024).
