Cezayir Cumhurbaşkanı Abdelmadjid Tebboune, 17-21 Haziran 2023 tarihlerinde Pekin’i ziyaret etmiştir. Söz konusu ziyaret, Cezayir-Çin ilişkilerinin geleceği açısından dönüm noktası olarak yorumlanabilir. Zira bu vesilesiyle taraflar, ortak bir bildiri imzalayarak havacılık, nükleer ve bilgi ve iletişim teknolojileri de dahil olmak üzere teknolojik alanlardaki işbirliğini genişletme konusunda anlaşmıştır.[1] Bu da iki ülke arasındaki işbirliğinin genişleme ve derinleşme eğiliminde olduğunu göstermesi bakımından son derece mühimdir.
Bu noktada belirtmek gerekir ki; Cezayir, Kuşak ve Yol Girişimi’ne katıldığından bu yana Pekin’le münasebetlerini ilerletmiştir. Nitekim Çin, eski bir Fransız sömürgesi olan bu ülkede ekonomik etkisini arttırmış ve kazan-kazan mantığı üzerinden şekillenen yapıcı ilişkiler vesilesiyle Cezayir’in ana ihracatçısı konumuna ulaşmıştır.[2] 2022 yılı verilerine göre iki ülke arasındaki ticaret hacmi, 7,42 milyar dolara ulaşmıştır. Bunun 6,28 milyar dolarını Çin’in ihracatı oluştururken; 1,14 milyar dolar seviyesinde de Cezayir’den Çin’e ihracat gerçekleşmektedir.[3]
Ekonomik münasebetler, Cezayir’in yatırım ihtiyacını karşılarken; bu yatırımlar istihdam yaratması hasebiyle de Cezayirlilerin çıkarlarına hizmet etmektedir. Bu durumun farkında olan Tebboune, Pekin’de Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’le bir araya gelmiş ve iki liderin katılımıyla düzenlenen basın toplantısında Tebboune’un yaptığı şu açıklamalar uluslararası kamuoyunun gündeminde ön sıralarda yer bulmuştur:[4]
“Cezayir, Kuşak ve Yol Girişimi’nin inşasına aktif olarak katılmaya istekli. Mevcut uluslararası manzara çok dengesiz ve daha açık ve kapsayıcı bir dünya ile daha adil ve rasyonel bir uluslararası düzeni teşvik etmede kilit bir rol oynadığı için Çin’e minnettarız.”
Anlaşılacağı üzere Cezayir’in Pekin’le münasebetlerdeki beklentisi, ekonomik çıkarlarını azami seviyeye ulaştırmak ve bunun için de daha adil bir uluslararası sistemin inşasını desteklemektir. Bu anlamda Tebboune yönetiminin çok kutuplu dünya arayışlarını desteklediğini ve Kuşak ve Yol Girişimi’ne de bu perspektiften yaklaştığını ifade etmek gerekmektedir.
Dahası Cezayir, çok kutupluluk arayışları açısından sembolik öneme haiz olan ve Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan oluşan BRICS’e de katılma arzusu içerisindedir. Zaten Tebboune, 14-16 Haziran 2023 tarihlerinde de Moskova’yı ziyaret etmiş ve bu ziyaret esnasında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’le yaptığı görüşmede Cezayir’in BRICS’e katılım sürecinin hızlandırılması hususunda çağrıda bulunmuştur.[5] Dolayısıyla Tebboune’un Pekin ziyareti, her ne kadar ekonomik işbirliğini genişletme ve bu bağlamda Kuşak ve Yol Girişimi ekseninde kazanım elde etme gayesi gütse de Cezayir’in BRICS üyeliği hedefiyle de yakından ilişkilidir. Bu anlamda mevzubahis ziyaret, Cezayir Cumhurbaşkanı’nın Moskova’daki temaslarının devamı olarak da yorumlanabilir. Zaten Tebboune, ülkesinin BRICS üyeliğini desteklediği için Pekin yönetimine teşekkür etmiştir.[6]
Elbette Tebboune’un bir ay arayla önce Moskova’ya ve ardından da Pekin’e gitmesi, Cezayir’in çok kutupluluk arayışlarındaki tavrının somut bir göstergesidir. Ancak bu duruşun Batı’nın tepkisini çekeceği de aşikardır. Lakin bu jeopolitik tercihin Batı’nın Cezayir politikasıyla ilgisinin bulunduğu da öne sürülebilir. Zira İspanya başta olmak üzere Batılı ülkelerin Batı Sahra Sorunu’nda Fas’ın tezlerine yakın konumlanması, Cezayir’de rahatsızlık yaratmakta ve Batı karşıtlığını tetiklemektedir. Bahse konu olan durumun yansıması olarak da Tebboune yönetiminin Moskova ve Pekin’e yöneldiği görülmektedir.
Ayrıca Cezayir’in duruşunu ülkenin sömürgecilik karşıtı mücadelesi de tetiklemektedir. Yani Tebboune’un daha adil bir dünyanın inşa edilmesine ilişkin açıklamalarının arka planında ülkenin tarihsel hafızasında yer alan Fransız sömürgeciliğinin etkili olduğu söylenebilir. Zaten bu yüzden de Cezayir, 2014 senesinde Çin’le “Kapsamlı Stratejik Ortaklık” kuran ilk Arap ülkesi olmuştur.[7]
Öte yandan Çin’in dünyanın en kalabalık nüfusuna sahip olması ve küresel ekonomideki artan etkisine bağlı olarak güçlü sanayi sektörünün doğalgaza bağımlı olması da Pekin’i enerji zengini bir ülke olan Cezayir’le ilişkileri geliştirme noktasında teşvik etmektedir. Çünkü Cezayir, dünyanın en büyük dördüncü doğalgaz ihracatçısıdır ve üçüncü büyük kullanılmamış kaya gazı kaynaklarına sahiptir. Ülke, kanıtlanmış petrol rezervlerinde de on altıncı sırada yer almaktadır.[8] Dolayısıyla enerji tedarikçilerini çeşitlendirme arayışında olan Pekin yönetimi, Cezayir’i mühim bir partner olarak görmektedir. Bu, Pekin yönetimi açısından kaynak ihtiyacının karşılanacağı bir ilişki biçimi anlamını taşırken; Cezayir’in de müşteri ihtiyacını karşılaması demektir. Yani her iki tarafın da çıkarlarına uygun bir münasebetten bahsetmek mümkündür.
Sonuç olarak Cezayir, İspanya başta olmak üzere Batılı aktörlerin Batı Sahra Sorunu’na ilişkin yaklaşımından rahatsızdır ve Fransız sömürgeciliğinin ülkenin tarihsel hafızasında yarattığı etkinin de yansımasıyla çok kutuplu dünya arayışlarını savunmaktadır. Bu bağlamda Tebboune yönetimi, Moskova ve Pekin’le yakınlaşmakta ve BRICS’e üye olmak istemektedir. Kuşak ve Yol Girişimi’nin de bir parçası olan ülke, Çin’le ilişkileri yatırım ve enerji ihracatı boyutunda da önemsemektedir.
[1] Zhao Ziwen, “Algerian President Meets China’s Xi Jinping in Beijing to Expand Tech Ties and Build on Belt-and-Road Relationship”, South China Morning Post, https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3228133/algerian-president-meets-chinas-xi-jinping-beijing-expand-tech-ties-and-build-belt-and-road, (Erişim Tarihi: 20.07.2023).
[2] “Tebboune in China to Plead Algeria’s Accession to BRICS”, Africa News, https://www.africanews.com/2023/07/17/tebboune-in-china-to-plead-algerias-accession-to-brics/, (Erişim Tarihi: 20.07.2023).
[3] Aynı yer.
[4] Aynı yer.
[5] “Tebboune Urges Acceleration of Algeria’s BRICS Accession Process”, Anadolu Agency, https://www.aa.com.tr/en/africa/tebboune-urges-acceleration-of-algerias-brics-accession-process/2923459, (Erişim Tarihi: 20.07.2023).
[6] Tebboune in China…”, a.g.m.
[7] “China to Deepen Security, Defence Cooperation with Algeria”, Reuters, https://www.reuters.com/world/china/xi-says-china-will-deepen-cooperation-with-algeria-several-key-sectors-2023-07-18/, (Erişim Tarihi: 20.07.2023).
[8] “Russia, Algeria to Agree “Expanded Strategic Partnership””, Russia Briefing, https://www.russia-briefing.com/news/russia-algeria-to-agree-expanded-strategic-partnership.html/, (Erişim Tarihi: 20.07.2023).
