Çin-Kırgızistan ilişkileri, tarihsel olarak güçlü olmakla birlikte son yıllarda jeopolitik açıdan da büyük önem kazanmıştır. Öncelikle vurgulamak gerekirse Çin, Kırgızistan’ın en büyük ticaret ortağıdır. Bu bağlamda Çin, 2013 yılında başlattığı Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında Kırgızistan’la daha güçlü ekonomik bağlar geliştirmiştir. Çin’in Kırgızistan’daki ulaştırma ve altyapı projeleri, ayrıca enerji, madencilik ve ulaşım sektörlerindeki yatırımlarla birlikte ikili ticaret söz konusu tarihten itibaren hızla artış kaydetmiş ve ülkenin ekonomik kalkınmasına büyük katkı sağlamıştır. Buna ek olarak Çin, Kırgızistan’la sınır güvenliği, terörizmle mücadele ve bölgesel istikrar konularında ikili ve bölgesel düzeyde işbirliği yapmaktadır. Bu açıdan özellikle Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) çerçevesinde Kırgızistan ve diğer Orta Asya ülkeleriyle yapılan işbirlikleri, Çin’in ulusal güvenliğine ve bölgesel istikrara önemli katkılar sağlamaktadır.
Bu bilgiler ışığında 4-7 Şubat 2025 tarihleri arasında Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sayın Sadır Caparov Çin’e bir devlet ziyareti gerçekleştirmiş ve bu ziyaret, iki ülke arasındaki ilişkilerde önemli bir dönüm noktası oluşturmuştur. Ziyarette ekonomik işbirliğini, ticari alışverişi ve yenilenebilir enerji sektörüne yatırımı arttırmayı amaçlayan anlaşmalar imzalanmıştır. Bunun yanında Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında ikili işbirliğinin 2026 yılına kadar uzatılması ve Çin’in altyapı hedeflerinin Kırgızistan’ın ulusal kalkınma stratejisiyle uyumlu hale getirilmesi de bu ziyaretin önemli bir çıktısı olmuştur.
Caparov’un ziyaretinin en önemli noktalarından birisi Kırgızistan’da 600 MW’lık rüzgâr ve güneş enerjisi santrallerinin geliştirilmesine yönelik bir anlaşmanın imzalanmasıdır.[1] Bu yatırım, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında yenilenebilir enerjinin geliştirilmesine yönelik girişimleriyle son derece uyumludur. Kırgızistan bu şekilde enerji altyapısını modernize etmeyi amaçlamaktadır ve bu da önemli bir fırsat yaratmıştır.
Elektriğinin çoğunu hidroelektrikten üreten Kırgızistan yeni rüzgar ve güneş enerjisi projelerini sürdürülebilir bir alternatif olarak hidroelektriğin yanına yerleştirmeyi hedeflemektedir. Bu kapsamda Kırgızistan, Çin’in uzmanlığından ve sunduğu finansal destekten yararlanarak gelişmiş yenilenebilir enerji teknolojilerini elektrik altyapısına ekleyebilir. Ayrıca bu girişim bölgesel enerji işbirliğini desteklemekte ve potansiyel olarak Kırgızistan’ı komşu ülkelere enerji ihracatçısı konumuna getirmektedir. Çinli firmalar daha önce hidroelektrik ve termik enerji projelerine yatırım yaptıkları için Çin’in Kırgızistan’ın enerji sektörüne katılımı yeni değildir. Ancak rüzgâr ve güneş enerjisine yönelim, işbirliğinde yeşil kalkınma ve çevresel sürdürülebilirliğe bir dönüşü işaret etmektedir.
Caparov’un ziyaretinin bir diğer önemli sonucu da iki ülke arasındaki istihdam etkileşimini kolaylaştıran, ekonomik ve ticari alışverişi artırmayı amaçlayan ikili bir sosyal güvenlik anlaşmasının imzalanması olmuştur.[2] Kırgız işçiler için bu anlaşma, Çin’de çalışırken sağlık ve emeklilik gibi sosyal güvenlik yardımlarına erişim sağlayarak yasal koruma sağlamaktadır. Benzer şekilde Kırgızistan’da faaliyet gösteren Çinli işletmeler, yatırım güvenliğini artıran ve sınır ötesi ticareti teşvik eden daha net düzenleyici çerçevelerden faydalanacaktır. Sosyal güvenlik kaygılarını ele alan anlaşma, bürokratik engelleri azaltarak iş ve istihdam etkileşimlerini daha sorunsuz ve öngörülebilir hale getirmektedir.
Ziyaretin en önemli yönlerinden biri Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında Çin-Kırgızistan işbirliğinin 2026 yılına kadar uzatılması kararı olmuştur.[3] Bu uzatma, özellikle Çin’in Orta Asya’daki altyapı projeleri için kilit bir transit ülke olan Kırgızistan’ın Kuşak ve Yol Girişimi çerçevesindeki stratejik öneminin altını çizmektedir.
Kuşak ve Yol Girişimi halihazırda Kırgızistan’ın ulaştırma ve lojistik sektörlerinde, bunun yanı sıra Çin ile Orta Asya ve ötesi arasındaki bağlantıyı artırmayı amaçlayan karayolu ve demiryolu projeleri de dahil olmak üzere önemli gelişmelere yol açmıştır. Kuşak ve Yol Girişimi çerçevesinde devam eden işbirliği muhtemelen daha fazla altyapı yatırımıyla sonuçlanacak, ticareti ve ekonomik büyümeyi kolaylaştıracaktır. Kırgızistan için Kuşak ve Yol Girişimi işbirliğinin genişletilmesi, teknolojik ilerlemeler, istihdam yaratma ve doğrudan yabancı yatırımın artması için fırsatlar sunmaktadır.
Çin’in perspektifinden bakıldığında, Kırgızistan’la bağların güçlendirilmesi Orta Asya’da bölgesel istikrarı ve ekonomik entegrasyonu artırmaya yönelik daha geniş stratejisinin bir parçası olarak görülebilir. Kırgızistan’ın coğrafi konumu ve Çin malları için bir transit merkezi rolü göz önüne alındığında, güçlü ikili ilişkilerin sürdürülmesi Çin’in bölgesel hedeflerinin başarısı için de çok önemlidir.
Sonuç olarak Caparov’un Şubat 2025 tarihinde Çin’e yaptığı devlet ziyareti, Çin-Kırgızistan ilişkilerinde bir dönüm noktası olmuş ve yenilenebilir enerji, sosyal güvenlik ve devam eden Kuşak ve Yol Girişimi işbirliğinde anlaşmalara yol açmıştır. Bu anlaşmalar sürdürülebilir kalkınma ve ekonomik entegrasyona doğru bir kayışı yansıtmakta ve her iki ülke için de uzun vadeli potansiyel faydalar sağlamaktadır. Ancak ortaklık derinleştikçe her iki tarafın da yatırım riskleri, çevresel sürdürülebilirlik gibi pek çok zorluğun üstesinden gelmesi gerekmektedir. Etkili bir şekilde yönetildiği takdirde Çin ve Kırgızistan arasındaki güçlendirilmiş işbirliği ekonomik büyümeyi sürdürülebilirlik ve toplumlar arası etkileşim ile besleyen bölgesel ortaklıklar için bir model teşkil edebilir.
[1] “Kyrgyzstan, China Partner on 600 MW Wind and Solar Power Plants”, Daryo, https://daryo.uz/en/2025/02/07/kyrgyzstan-china-partner-on-600-mw-wind-and-solar-power-plants, (Erişim Tarihi: 27.02.2025).
[2] “China-Kyrgyzstan Social Security Agreement to Boost Bilateral Exchanges, Interactions”, Big News Network, https://www.bignewsnetwork.com/news/275027845/china-kyrgyzstan-social-security-agreement-to-boost-bilateral-exchanges-interactions-official, (Erişim Tarihi: 27.02.2025).
[3] “China, Kyrgyzstan Extend Belt and Road Cooperation Until 2026”, China Economic Net, http://en.ce.cn/main/latest/202502/06/t20250206_39283693.shtml, (Erişim Tarihi: 27.02.2025).
