Hindistan, Çabahar Limanı Geliştirme Projesi’ne yatırımcı ve ortak olarak girdiğinden beri Yeni Delhi yönetimi, Afganistan’daki nüfuzunu artırmaya yönelik ciddi bir misyon benimsemiştir. Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Afganistan’da ekonomik istikrarın desteklenmesi ve ülkenin kalkınmasına yardım temelinde söz konusu limanın geliştirilmesini, İran’a uygulanan yaptırımlardan muaf tutmuştur.
Öte yandan Hindistan, ABD’nin müttefiki olarak bahsi geçen projeye yatırım yaparken; Umman Denizi’nin diğer tarafında Çin ve Pakistan devasa Gwadar Limanı Geliştirme Projesi’ni yürütmekteydi. Ancak Taliban’ın Afganistan’daki hâkimiyeti, Hintli yatırımcıların bu ülkede kalma ve yatırım yapma konusunda ciddi bir zorlukla karşılaşmasına neden olmuştur. Aynı zamanda Hintli ve İranlı iş insanları, ortaya çıkan yeni gelişmelerin etkisiyle temkinli olmaya yönelmiş ve Afganistan üzerinden Milak, Dugarun ve Mahirud sınır kapılarından mal alışverişine devam etme konusunda isteksiz bir tutum sergilemiştir.
Çabahar Limanı, küresel ve bölgesel düzeyde ilgi çeken birçok özelliğe sahiptir. Çabahar, İran’ın açık denizlere ve okyanusa doğrudan erişimi olan tek limanıdır. Limanın Afganistan, Pakistan ve Hindistan gibi ülkelere olan coğrafi yakınlığı ve Kuzey-Güney Uluslararası Koridoru’ndaki önemli bir transit merkezi olması, Çabahar’a bölgenin en mühim ticaret merkezlerinden biri olma potansiyeli vermiştir. Ayrıca limanın Orta ve Güney Asya’daki ticareti artırma ihtimali de vardır.[1]
Çabahar Limanı’nın geliştirilmesi yoluyla bir transit güzergâh oluşturma projesi Çabahar Anlaşması olarak adlandırılmaktadır. Bölgede üçlü bir koridor oluşturmak için ülke liderleri tarafından 2016 yılının Haziran ayında imzalanan liman projesi, Hindistan, İran ve Afganistan arasındaki ortak girişimler arasında yer almaktadır. Söz konusu anlaşma, limanın geliştirilmesine dayanmakla birlikte esas önemli nokta; Hindistan’ın İran üzerinden Afganistan’a geçişini ve erişimini sağlayacak olmasıdır. Çabahar Limanı ve İran transit güzergâhı, Hindistan’ın Afganistan’a erişiminde Pakistan’ı bypass etmesi için Yeni Delhi’ye avantaj sağlamaktadır. Böylece Pakistan, İran-Hindistan-Afganistan Üçlü Ticaret Anlaşması’ndan etkilenen ülkelerden biri olacaktır.[2]
Öte yandan ABD’nin Afganistan’dan çekilmesi ve Çin ile Pakistan da dâhil olmak üzere Hindistan’ın bölgesel rakiplerinin Afganistan’da güç kazanmasıyla Hindistan, İran’la stratejik ilişkisini sürdürmeye ihtiyacı olduğunu fark etmiştir.
Hindistan Başbakanı Narendra Modi’nin İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin cumhurbaşkanlığı töreninde bulunması, Yeni Delhi’nin bu stratejik ilişkiyi sürdürmeye istekli olduğunu göstermektedir. Öyle ki; Hint medyası, Reisi’nin göreve başlama törenine yönelik haberlerinde İran-Hindistan ilişkilerinde yeni bir sayfanın açıldığına yer vermiştir. Dolayısıyla Çabahar Limanı’nın Hindistan’ın Pakistan ve Çin’le olan stratejik ilişkilerinde ve bölgesel dengenin şekillenmesinde önemli bir değişken olduğunu söylemek mümkündür. Bu bağlamda Brookings Enstitüsü “Hindistan’ın İran’daki stratejik ve ekonomik çıkarları” başlıklı araştırma raporundan, Çabahar Limanı’nın geliştirilmesini Hindistan’ın İran’a ilişkin çok katmanlı stratejisinin temel köşe taşı olarak nitelendirmiştir.[3]
Modi yönetimi, Çabahar Limanı’nın İran, Hindistan, Afganistan ve birçok Orta Asya ülkesi için ilerlemenin temeli olacağını söylemiştir. Ayrıca Orta Asya ülkeleri (Özbekistan ve Kazakistan), limanı Hint Okyanusu’na açılan bir kapı olarak görmektedir. Hint yetkililer, Kandla Limanı’na yaklaşık 1.000 ve Mumbai’ye 1.400 km uzaklıktaki Çabahar Limanı’nın nakliye ve ticaret konusunda deniz yoluna erişimi kolaylaştırdığını ifade etmektedir.[4] Fakat söz konusu rotanın istikrarsız olduğu da aşikardır. Üstelik bu güzergâhta istikrarın ne zaman sağlanacağı da belirsizdir. Bu yüzden de gerek Hindistan gerekse de bölge devletleri için Orta Hat, üzerinde düşünülmesi gereken bir koridor konumundadır.
Diğer taraftan Gwadar Limanı’nın ve Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru’nun (CPEC) geliştirilmesi yoluyla oluşacak işbirliği, Hindistan’da anlaşmazlık yaşadığı iki temel rakibi Çin ve Pakistan’ın ortaklığının kendisini nasıl etkileyeceği konusundaki endişelerini artırmıştır. Bu durumda Hindistan’ın Çabahar Liman’ına yatırım yapması; bölgesel pazar varlığını genişletmek, özellikle Çin-Pakistan işbirliğini zayıflatmak ve Hindistan-İran ittifakını kullanarak süper güç statüsünü güçlendirmek için kilit bir strateji olarak dikkat çekmektedir.[5]
Afganistan yönetiminde Taliban’ın bulunması Hindistan’ın stratejik projelerinin devamını ve İran’daki sermayenin cazibesini etkileyebilir. Bu nedenle Tahran, Taliban’la ilişkilerini normalleştirmeye ve Hindistan’ın güneydoğu İran’daki faaliyetlerine devam etmesinin önünü açmaya çalışmaktadır. Ancak bu konuda da sorunlar vardır. Zira İran’a yönelik yaptırımlardan Çabahar boyutu muaf tutulsa da gelecekte ne olacağını kestirmek zordur. Öte yandan Afganistan ve Orta Asya’nın önemi ve Hindistan’ın buna erişim ihtiyacı, Hindistan’la diğer bazı büyük oyuncular arasındaki büyük bölgesel rekabet, Hint yetkilileri Çabahar Liman Projesi’ne katılmaya ve yatırım yapmaya teşvik etmektedir. Lakin çeşitli istikrarsızlıklardan ötürü Yeni Delhi’nin Pakistan-Hindistan-Türkmenistan rotasını da Orta Asya’ya ulaşmak adına düşüneceği söylenebilir. Buna rağmen Yeni Delhi yönetimi, İran-Türkmenistan koridoruna daha fazla ağırlık vererek ve Çabahar Limanı’nın önemini iki katına çıkararak Çin-Pakistan merkezli Gwadar Projesi’ne karşı denge kurmaya çalışmaktadır.
[1] “بندر چابهار و موازنهبخشی راهبردی ایران با چین و هندوستان”, Shia International News Association, https://fa.shafaqna.com/news/1247825/, (Erişim Tarihi: 29.11.2021).
[2] “دالان تجاری چابهار در سایه طالبان”, Hamshahri Online, www.hamshahrionline.ir/x7hYt, (Erişim Tarihi: 29.11.2021).
[3] “چابهار، سنگ بنای هند در استراتژی نفوذ منطقه ای”, Iranian Diplomacy, http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/2004982/, (Erişim Tarihi: 29.11.2021).
[4] “تلاش هند برای سرعت بخشیدن به عملیاتی شدن بندر چابهار”, IRNA, www.irna.ir/news/84244030/, (Erişim Tarihi: 30.11.2021).
[5] Soroush Aliasgary -Marin Ekstrom, “Chabahar Port and Iran’s Strategic Balancing With China and India”, The Diplomat, https://thediplomat.com/2021/10/chabahar-port-and-irans-strategic-balancing-with-china-and-india/, (Erişim Tarihi: 30.11.2021).
