Son yıllarda küresel ekonomi dünyasında Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile gelişmekte olan ekonomiler arasında artan bir gerilim yaşanmaktadır. Bu gerilimin odak noktalarından birisi de Amerikan dolarına olan bağımlılığını azaltmanın yollarını arayan BRICS bloğudur (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika Cumhuriyeti). Doların hakimiyetine meydan okumayı amaçlayan yeni bir BRICS para birimi için yapılan girişim, önemli tartışmalara yol açmıştır. Buna karşılık ABD Başkanı Donald Trump, BRICS ülkelerine sert bir uyarıda bulunarak rakip bir para birimi oluşturma planlarına devam etmeleri halinde %100 gümrük vergisi uygulamakla uyarmıştır.[1]
Trump’ın BRICS ülkelerini para birimi konusunda uyarması, ABD dolarının küresel piyasalardaki hakimiyetini korumaya yönelik daha geniş bir stratejinin parçasıdır. Dolar uzun zamandır dünyanın birincil rezerv para birimi olarak uluslararası ticaret ve finans alanında yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. ABD, bu konumundan ucuz borçlanma ve küresel finans kurumları üzerinde güçlü bir etkiye sahip olma gibi büyük ayrıcalıklar elde etmektedir. Ancak BRICS ülkeleri dolar merkezli bu sistemi giderek daha fazla eleştirmekte ve bazı ülkeler de daha çeşitli küresel para birimlerine geçilmesi çağrısında bulunmaktadır.
Trump’ın yeni bir para birimi oluşturmaları halinde BRICS ülkelerine %100 gümrük vergisi uygulama uyarısı, bu ekonomik kozu sürdürme arzusunu yansıtmaktadır. Trump, bu denli yüksek gümrük vergileri uygulayarak bloğu doların hakimiyetine meydan okuma planlarından caydırmayı ummaktadır. Bu büyüklükte bir gümrük vergisi kimi BRICS ülkelerinin ekonomilerine ciddi zarar vereceğinden, önemli bir gerekçe olmaksızın böylesine sert bir politika izlemeleri olası değildir.
Trump’ın gümrük vergileri BRICS bloğunun dolarsızlaştırma çabalarına karşı bir uyarı atışı gibi görünürken, aynı zamanda ABD ile uluslararası finansta daha fazla bağımsızlık isteyen ülkeler arasında artan sürtüşmeyi de vurgulamaktadır. Özünde Trump’ın tutumu, ABD’nin uluslararası ticaret ve finanstaki gücünü azaltabilecek BRICS para birimi gibi alternatif girişimleri engelleyerek küresel ekonomik sistemler üzerindeki Amerikan hâkimiyetini sürdürme çabasını temsil etmektedir.
Trump’ın gümrük vergisi uyarılarına BRICS ülkelerinden gelen tepkiler çeşitli olmuştur; bazı ülkeler BRICS para birimi yaratma niyetlerini doğrudan reddederken, diğerleri dolara alternatifler konusunda daha fazla diyalog çağrısında bulunmuştur.
Örneğin Güney Afrika yeni bir BRICS para birimi yaratma planlarını kesin bir dille reddetmiştir. Güney Afrikalı yetkililer, ülkenin odak noktasının blok için ortak bir para birimi geliştirmek yerine yerel para birimleriyle ticareti arttırmak olduğunu vurgulamışlardır. Bir BRICS para birimi yaratma fikri Güney Afrika için hiçbir zaman bir öncelik olmadığı ve hükümet birlik çapında bir para birimi aracılığıyla dolarsızlaştırma peşinde olmadıklarını açıkça ifade etmiştir.[2]
Hindistan’ın tutumu da temkinli olmuştur. Hindistan Dışişleri Bakanı Subrahmanyam Jaishankar, BRICS para birimi ya da küresel ticarette ABD dolarının yerini alacak herhangi bir resmi teklifi destekleme planlarının olmadığını açıklamıştır. Hindistan, küresel mali istikrarın korunmasının önemini defalarca vurgulamış ve bölgesel bir para birimi lehine ABD dolarını terk etme yönünde bir adım atmadığını belirtmiştir.[3]
Öte yandan Rusya ve Brezilya, ABD dolarına olan bağımlılıklarını azaltmaya daha fazla ilgi göstermiştir. Özellikle Rusya, BRICS ortaklarıyla yaptığı ticaret anlaşmalarında yerel para birimlerinin kullanılması yönünde aktif bir çaba sarf etmektedir. Brezilya da dolardan uzaklaşma fikrine sıcak bakmakla birlikte doların yerine geçecek resmi bir para birimi yaratmanın uygulanabilirliği konusunda temkinli davranmaktadır.
Bu farklı tepkilere rağmen BRICS bloğu içerisinde yeni bir para biriminin oluşturulması konusunda yaygın bir fikir birliği bulunmamaktadır. BRICS ülkeleri arasındaki tartışmalar halen keşif aşamasındadır ve böyle bir hamlenin ekonomik ve siyasi karmaşıklıkları göz ardı edilemez.
Trump’ın uyarılarının hem BRICS ülkeleri hem de ABD için önemli ekonomik ve siyasi sonuçları bulunmaktadır. Ekonomik açıdan BRICS ülkelerine %100 gümrük vergisi uygulanması, başta gelişmekte olan piyasalar olmak üzere küresel ticarette ciddi aksamalara yol açacaktır. ABD, birçok BRICS ülkesi için kilit bir ticaret ortağıdır ve bu tür tarifeler sadece ABD ile bu ülkeler arasındaki ikili ticareti değil aynı zamanda BRICS ülkelerinin kendi aralarındaki ticareti de sekteye uğratabilir. Gümrük tarifelerinin uygulanması aynı zamanda ithalat ve ihracat maliyetlerini arttırarak BRICS ülkelerinden gelen malları daha pahalı ve küresel pazarda daha az rekabetçi hale getirecektir. Bu durum hem misillemeyle karşılaşacak olan ABD ekonomisine hem de ABD pazarlarına erişimleri azalacak olan BRICS ülkelerinin ekonomilerine zarar verecektir.
Siyasi açıdan Trump’ın tutumu, BRICS ülkelerinin ortak bir tepki vermesini sağlayarak geri tepebilir. ABD’nin ekonomik ve jeopolitik etkisi son yıllarda özellikle Çin ve Rusya tarafından sorgulanmaktadır. Gümrük vergisi tehdidi, BRICS ülkeleri için bir toparlanma noktası olabilir ve onları dolara olan bağımlılıklarını azaltma çabalarını hızlandırmaya ve alternatif ticaret ve para birimi düzenlemelerini keşfetmeye teşvik edebilir. Trump’ın söylemi, BRICS ülkelerinin daha çok kutuplu bir dünya düzeni arayışındaki kararlılığını istemeden de olsa güçlendirebilir ve doların hakimiyetini koruma hedefini baltalayabilir. Başta gelişmekte olan ülkeler olmak üzere diğer ülkeleri de ABD dolarına alternatifler aramaya teşvik edebilir. ABD’nin hegemonyasını sürdürmek için gümrük tarifeleri ve diğer ekonomik zorlama biçimlerini kullanması halinde, diğer ülkeler bunu finansal ilişkilerinde daha fazla özerklik arayışı için bir fırsat olarak görebilir ve doların küresel sistemdeki merkeziliğini daha da aşındırabilir.
Aynı zamanda BRICS para biriminin uygulanabilirliği konusunda da yaygın bir şüphecilik söz konusudur. Birçok ekonomist ve analist, ABD dolarına rakip olacak yeni bir para birimi yaratmanın altından kalkılamaz zorluklarla karşılaşacağına inanmaktadır. Örneğin BRICS ülkeleri ortak bir para birimini desteklemek için gerekli derecede ekonomik olarak bütünleşmiş değildir. Birlik, her biri farklı ekonomik önceliklere ve zorluklara sahip olan ülkelerden oluşmaktadır. Ortak bir para birimi kapsamlı bir koordinasyon ve ekonomik uyum gerektirecektir ki BRICS ülkelerinin buna hazır olup olmadığı henüz bilinmemektedir.
BRICS içinde alternatif ticaret mekanizmaları yoluyla dolara olan bağımlılığın azaltılması konusunda süregelen tartışmalar, küresel ekonomi politikasında bir tartışma konusu olmaya devam etmektedir. İkili ticarette yerel para birimlerinin kullanılmasına ilişkin tartışmalar olsa da bu tür çabalar henüz emekleme aşamasındadır ve bu para birimlerinin likiditesi ve istikrarı gibi önemli engellerle karşı karşıyadır. ABD doları, artan dolarsızlaşma çağrılarına rağmen dünyanın birincil rezerv para birimi olarak yerini korumaktadır.
Sonuç olarak Trump’ın BRICS ülkelerine %100 gümrük vergisi uygulama tehdidi, ABD ile gelişmekte olan ekonomiler arasında artan gerilimin önemli bir noktasını oluşturmuştur. Bazı BRICS ülkeleri yeni bir para birimi yaratma planlarını reddetse de dolara olan bağımlılığı azaltmaya yönelik daha geniş kapsamlı konu küresel ekonomik tartışmalarda ilgi görmeye devam etmektedir. Trump’ın tutumu BRICS ülkelerinin ve diğer gelişmekte olan ekonomilerin dolardan uzaklaşma kararlılığını güçlendirebilir, ancak aynı zamanda ABD’nin ekonomik çıkarlarına zarar verebilecek bir tepkiye yol açma riski de taşımaktadır. Küresel ticaret ve para sistemlerinin geleceği belirsizliğini korurken, doların hakimiyeti uluslararası finansta daha fazla özerklik arayanlar tarafından giderek daha fazla sorgulanmaktadır.
[1] “Trump’s threats won’t hold back Brics push to de-dollarise”, SCMP, https://www.scmp.com/opinion/world-opinion/article/3292754/trumps-threats-wont-hold-back-brics-push-de-dollarise, (Erişim Tarihi: 02.01.2025).
[2] “South Africa Says No Plans to Develop a Common BRICS Currency”, Bloomberg, https://www.bloomberg.com/news/articles/2024-12-02/south-africa-rejects-trump-s-claims-over-brics-currency-plans, (Erişim Tarihi: 02.01.2025).
[3] “No Proposal For BRICS Currency: S Jaishankar After Trump’s Tariff Warning”, NDTV, https://www.ndtv.com/world-news/no-proposal-for-brics-currency-s-jaishankar-after-trumps-tariff-warning-7195662, (Erişim Tarihi: 02.01.2025).
