Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Saraybosna Büyükelçiliği tarafından 8 Ocak 2024 tarihinde yapılan açıklamaya göre; Dayton Barış Anlaşmaları’na aykırı olarak Sırp bölgelerinde yaşanan “ayrılıkçı faaliyetlere” karşı iki adet F-16 savaş uçağı, ülke üzerinde uçuş yapacak ve böylece ABD’nin Bosna Hersek’e desteği vurgulanacaktır. Açıklamaya göre bu uçuş, Bosna’nın kuzeyinde Sırplar tarafından kontrol edilmeyen bölgelerde Bosna-Hersek’in ulusal silahlı kuvvetleri ile birlikte gerçekleştirilecek ikili hava-yer eğitim tatbikatının bir parçası olacaktır.[i]
ABD’nin Saraybosna Büyükelçiliği, konuyla ilgili şu açıklamayı yapmıştır:[ii]
“Bu ikili eğitim, Batı Balkanlar’da barış ve güvenliğe katkıda bulunan ileri düzey askeri işbirliğinin bir örneği olmasının yanı sıra ABD’nin Dayton karşıtı ve ayrılıkçı faaliyetler karşısında Bosna-Hersek’in toprak bütünlüğünü sağlama konusundaki kararlılığını da ortaya koymaktadır. ABD, Bosna-Hersek Anayasası’nın ayrılma hakkı tanımadığının altını çizmiştir ve Dayton’un bu temel unsurunu değiştirmeye çalışan olursa harekete geçecektir. 8 Ocak 2024 akşamı Bosnalı Sırplar, kendi ilan ettikleri devlet günlerini kutlamaya başlayacaklardır. Ancak bu, Bosna mahkemesi tarafından ayrımcılık gerekçesiyle yasaklanmıştı”
Washington, yaklaşık 100.000 kişinin öldüğü ve iki milyon kişinin yerinden edildiği 1992-1995 yılları arasındaki Bosna Savaşı’nı sona erdiren Dayton Anlaşmasına aracılık etmiştir. Anlaşma Bosna’yı bir Sırp Cumhuriyeti ile Hırvatlar ve Boşnaklar tarafından paylaşılan ve merkezi hükümete sahip bir federasyona bölmüştür.[iii]
ABD’nin Bosna’ya yönelik bu askeri tatbikatı, Milorad Dodik liderliğindeki Sırp bölgesinde yer alan ayrılıkçı faaliyetlere karşı bir tepki olarak ortaya çıkmaktadır. Dodik’in Sırp Cumhuriyeti’nde yaptığı ayrılık çağrıları, Dayton Anlaşması’nın temel prensiplerine aykırı olmakla birlikte bölgedeki istikrarı da tehdit etmektedir.
ABD’nin Dayton Anlaşması’nın arabuluculuğunu yapmış olması, bu ülkenin bölgedeki istikrar ve güvenliğe verdiği önemi vurgulamaktadır. ABD’nin Bosna-Hersek’in toprak bütünlüğüne olan bağlılığını gösteren askeri tatbikatın Washington’un bölgedeki siyasi ve güvenlik gelişmelerine aktif bir şekilde müdahil olma niyetini yansıttığı öne sürülebilir.
Milorad Dodik’in liderliğindeki Sırp Cumhuriyeti’nde kutlanacak olan “devlet günü” ve Anayasa Mahkemesi’nin yasağına karşı gelinmesi, ülke içindeki siyasi gerilimleri artırabilir. Dodik’in mahkeme kararlarına karşı gelmesi, iç hukuk sistemine ve Dayton Anlaşması’nın otoritesine meydan okuma olarak değerlendirilebilir.
ABD, Bosna-Hersek Anayasası’nın ayrılma hakkını tanımadığını hatırlatmaktadır. Bu, uluslararası hukuka dayanan bir prensiptir ve bu ilkenin değiştirilmeye çalışılması durumunda ABD’nin müdahale edebileceği mesajı iletilmektedir.
ABD’nin Balkanlar’da barış ve güvenliğe katkıda bulunma taahhüdü, bölgedeki istikrarsızlık ve potansiyel ayrılıkçı tehditlere karşı bir sinyal olarak değerlendirilebilir. Bu tür bir askeri işbirliği, bölgedeki diğer ülkeler üzerinde de etkili olabilir. Sonuç olarak bu tür askeri gösteriler, hem Bosna-Hersek içinde hem de uluslararası toplumda farklı tepkilere yol açabilir. Bu, özellikle Rusya’nın Dodik’e destek verme eğiliminde olduğu bir dönemde, uluslararası ilişkiler açısından önemlidir.
[i] “US Fighter Jets to Fly over Bosnia in Warning to ‘Secessionist’ Serbs”, Reuters, https://www.reuters.com/world/europe/us-fighter-jets-fly-over-bosnia-warning-secessionist-serbs-2024-01-08/, (Erişim Tarihi: 09.01.2023).
[ii] Aynı yer.
[iii] Aynı yer.
