2020 yılında Belarus’ta gerçekleştirilen Cumhurbaşkanlığı seçimlerini Aleksandr Lukaşenko’nun kazanması, Batılı ülkeler tarafından şaibeli bulunmuş, seçimler meşru görülmemiş ve söz konusu ülkenin bu yanlıştan dönmesi istenmiştir. Fakat Lukaşenko’nun Rusya’dan aldığı destek neticesinde net bir tavır sergilemesi, ülkesinin birtakım yaptırımlara maruz kalmasını beraberinde getirmiştir. Yaptırımların yarattığı olumsuz tabloyu tersine çevirmek isteyen Minsk yönetimi ise Rusya’yla ciddi bir entegrasyon sürecine girmiştir. Bu süre zarfında iki ülke arasında çok sayıda ekonomik antlaşma imzalamış ve müşterek tatbikatlar düzenlenerek Batı’ya birliktelik mesajları vermiştir.
Dahası Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik başlattığı savaşta Moskova’ya destek mesajları veren ve topraklarını Rus askerlerinin konuşlanması için açan Minsk yönetimi, seçimlerinden dolayı maruz kaldığı yaptırımlara bir yenisinin daha eklenmesiyle karşı karşıya kalmıştır. Böylece ülke ekonomisinde büyük bir düşüş yaşamaya başlamıştır.[1] Ülkenin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) verilerine göre, derin bir ekonomik resesyona girdiği söylenebilir. Nitekim Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başlamasının ardından Belarus GSYİH’sinde %4,2’lik bir düşüş yaşanmıştır.[2]
Bahse konu olan olumsuz tabloyu tersine çevirmek amacıyla Belarus’un ekonomik nedenleri gözeterek hareket ettiği ve Rusya ve Çin’le olan ticari münasebetlerini geliştirmeye çalıştığı görülmektedir. Nitekim Belarus Başbakanı Roman Golovşenko’nun ülkesinin ve Rusya ekonomisinin, yaptırımların baskısına uyum sağlamayı başardığını ve durumu iyi idare ettiğini açıklaması da bu konuda örnek teşkil etmektedir. Örneğin 2022 yılının Ocak ile Haziran ayları arasında Belarus-Rusya ilişkilerinde ticaret hacmi, 2021 yılının ilk yarısına kıyasla %12,2 artmış ve 20 milyar dolara yaklaşmıştır. Rusya’ya yapılan ihracatın da %23,1 artışla 9,1 milyar dolara ulaştığı görülmüştür.[3] Dahası Belarus Ekonomi Bakan Yardımcısı Alesya Abramenko, ülkesinin Çin’le olan ticari ilişkilerinin rekor bir hızla büyüdüğünü ve Pekin’in Minsk’in en büyük ikinci ticaret ortağı haline geldiğini açıklamıştır.[4] Gelinen noktada ise Belarus, söz konusu arayışını Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) üyeliğiyle taçlandırmak istemektedir.
Belarus-ŞİÖ İlişkisinde Tam Üyeliğe Doğru
1996 yılında Rusya, Çin, Tacikistan, Kırgızistan ve Kazakistan tarafından kurulan Şanghay Beşlisi, 2001 senesinde Özbekistan’ın katılımıyla ŞİÖ adını almıştır. Örgüt, 2017 yılında Hindistan ve Pakistan’ın ve 2021 senesinde de İran’ın katılımıyla hızla büyüyen bir güç merkezi olarak uluslararası sistemde boy göstermeye başlamıştır.
Soğuk Savaş’ın sona ermesinin ardından uluslararası sistemin Amerika Birleşik Devletleri (ABD) hegemonyasında devam etmesi, ŞİÖ’nün tek kutuplu sisteme karşı, Çin ve Rusya’nın birlikteliğini pekiştirmesine hizmet etmiştir.
Belarus ise senelerdir ŞİÖ’yle siyasi, diplomatik, ticari ve kültürel bağlamda ilişkileri geliştirmeye çalışmaktadır. ŞİÖ’yle 2010 yılında “diyalog ortağı” statüsüyle temas kuran Belarus, 2015 senesinde de “gözlemci” statüsüne kavuşmuştur.
2022 yılının Haziran ayında da, Rusya Devlet Başkanlığı ŞİÖ İşleri Özel dile getirmiştir. Hakimov, ülkesinin örgüte dahil olmak için tam üyelik başvurusu yaptığını duyurmuştur.[5] Bu noktada Belarus’un ŞİÖ yöneliminin öncelikle ekonomik sebeplerden kaynaklandığı, Batılı ülkelerin uyguladığı yaptırımlara karşı yeni pazarlar bulmayı hedeflediği ve güç dengesi tesis etme amacı taşıdığı öne sürülebilir. Bu bağlamda Belarus Savunma Bakanı Viktor Khrenin, ülkesinin ŞİÖ üyeleriyle çok yönlü işbirliğini genişletme niyetinde olduğunu ve bu nedenle örgüte tam üyelik başvurusunda bulunduğunu belirtmiştir. [6]
Belarus’un üyelik başvurusu sonrasında ŞİÖ’nün en önemli iki aktörü konumunda bulunan Rusya ve Çin’in süreci destekledikleri görülmüştür. Nitekim Belarus’un Çin Büyükelçisi Yury Senko, Belarus’un ŞİÖ’ye katılımının “birden fazla projeye” iştirak etmesine olanak sağlamasını beklediğini dile getirirken; Senko, Minsk yönetiminin tam üyelik başvurusunun 15-16 Eylül 2022 tarihlerinde Özbekistan’ın Semerkant kentinde gerçekleştirilecek zirvede neticeleneceğini iddia etmiştir.[7] Dahası ŞİÖ üyesi ülkelerden de Belarus’un tam üyeliğine ciddi bir destek vardır.[8]
Tam Üyelik Sonrası Muhtemel Senaryolar
Soğuk Savaş’ın sona ermesinin ardından ABD hegemonyasının hakim olduğu uluslararası sistemin yavaş yavaş çok kutuplu bir düzene evrildiği görülmektedir. Yeni sistemde yerini almak isteyen aktörler, çok kutuplu dünya düzeni oluşmaya çabalamaktadır. Bu nedenle de Avrasya ülkeleri, kendi aralarındaki işbirliklerini güçlendirmenin yollarını aramaktadır. İran’ın ŞİÖ’ye katılımından sonra Belarus’un da tam üye haline gelmesi dikkat çekicidir. Çünkü NATO’nun doğuya doğru genişleme hamlesinin Ukrayna Krizi’yle çıkmaza girdiği bir dönemde, ŞİÖ’nün büyüme odaklı politika izlediği anlaşılmaktadır.
Yeni bir uluslararası sisteminin oluşum sancılarının yaşanması ve günümüzde ŞİÖ’nün etkin bir uluslararası örgüt haline gelmesi, örgütün iç dinamiklerini belirleyen başat aktörlerin çıkarları arasındaki uyumla yakından ilişkilidir. Bu bağlamda Belarus’un Rusya’yla entegrasyon sürecini sürdürmesi ve Orta Asya ülkeleriyle ilişkilerini geliştirmesi beklenmektedir. Dolayısıyla Belarus dış politikasında bir denge arayışı söz konusudur.
Anlaşılacağı üzere, Minsk yönetimi açısından 15-16 Eylül 2022 tarihlerinde Özbekistan’ın Semerkant kentinde gerçekleştirilecek olan ŞİÖ Liderler Zirvesi, son derece önemlidir. Belarus’un tam üyeliğinin gündeme gelmesi beklenen zirvede, üyeliğin kabul edileceği öngörülmektedir. Bu durum ise bazı senaryoları gündeme getirecektir. Olası senaryoları şu şekilde sıralamak mümkündür:
- ŞİÖ üye ülkeleri tarafından atılan eşgüdümlü adımlar, örgüt içerisindeki işbirliğini güçlendirecek ve ulusal ekonomileri daha rekabetçi hale getirecektir.
- Özellikle de son dönemde Rusya’yla entegre olmaya gayret gösteren Belarus’un üyeliği, Moskova’nın ŞİÖ içerisindeki nüfuzunu arttıracaktır.
- Pekin, Rusya’nın ŞİÖ içerisindeki nüfuzunun artacağını öngörerek Moskova’yla olan ilişkilerini hızlandırabilir. Fakat Çin, Rusya’yı dengeleme arayışına da girebilir.
- Belarus’un ŞİÖ’ye üye olması halinde, Batı’yla yaşadığı sorunların daha da artacağı öne sürülebilir. Ülkenin özellikle de ekonomik yaptırımlar nedeniyle Batı pazarını tamamen kaybetme riskiyle karşı karşıya kalacağı söylenebilir.
- Belarus’un olası üyeliği, Batı hegemonyasını kırma ve yaptırımları kaldırma bağlamında yeni bir başarı olarak algılanabilir.
- Söz konusu üyelik, Batı’nın tecrit politikasını hafifletmesi bakımından Minsk açısından büyük önem arz edecektir. Yeni bir pazara ulaşacak olan Belarus, ŞİÖ üyesi ülkelerle ekonomik ilişkilerini genişletecektir.
Sonuç olarak 15-16 Eylül 2022 tarihlerinde gerçekleştirilecek olan ŞİÖ Liderler Zirvesi, yalnızca Belarus için değil; aynı zamanda Rusya, Çin ve bölge ülkeleri açısından da kritik gelişmelere tanıklık edecektir. Çünkü Belarus’un ŞİÖ üyeliği, çok kutuplu dünya arayışlarına yönelik yeni bir irade beyanı anlamına gelecektir.
[1] “Economic Security of Belarus (April-June 2022)”, Belarus Security Blog, https://bsblog.info/economic-security-of-belarus-april-june-2022/, (Erişim Tarihi: 30.08.2022).
[2] Aynı yer.
[3] “PM: Economies of Belarus and Russia Have Adapted to the Pressure of Sanctions”, Belta, https://eng.belta.by/economics/view/pm-economies-of-belarus-and-russia-have-adapted-to-the-pressure-of-sanctions-152704-2022/, (Erişim Tarihi: 30.08.2022).
[4] “Economy Ministry: Belarus-China Trade Growing at a Record High Pace”, Belta, https://eng.belta.by/economics/view/economy-ministry-belarus-russia-trade-growing-at-a-record-high-pace-152791-2022/, (Erişim Tarihi: 31.08.2022).
[5] “Putin’in Özel Temsilcisi: Belarus, ŞİÖ’ye Üyelik Başvurusu Hazırladı”, Sputnik Türkiye, https://sputniknews.com.tr/20220614/putinin-ozel-temsilcisi-belarus-sioye-uyelik-basvurusu-hazirladi-1057415183.html, (Erişim Tarihi: 29.08.2022).
[6] “Belarus Intent on Expanding Multi-Faceted Cooperation with SCO Countries”, Belta, https://eng.belta.by/politics/view/belarus-intent-on-expanding-multi-faceted-cooperation-with-sco-countries-152664-2022/, (Erişim Tarihi: 29.08.2022).
[7] “Belarus Expects Accession to SCO to Enable It to Join ‘Multiple Projects’-Ambassador to China”, Interfax, https://interfax.com/newsroom/top-stories/81581/, (Erişim Tarihi: 29.08.2022).
[8] “Presidents of Uzbekistan and Belarus Discuss Issues of Enhancing Practical Cooperation”, Uzdaily, https://www.uzdaily.com/en/post/75270, (Erişim Tarihi: 30.08.2022).
