Bangladeş, Güney Asya’da yoğun nüfusa sahip bir ülke olarak uzun yıllar boyunca kumaş ve kıyafet üretimiyle tanınmıştır. Bangladeş’in dünya pazarındaki hazır giyim ihracatı %7,9 olarak artmıştır. Ülke, bu konuda Çin’den sonra ikinci sıradadır.[i]
Batılı devletlerde (ve özellikle AB ülkelerinde) yeni siyasi gündem ve kamuoyu eğilimi olan “yeşil ekonomi”, Bangladeş’in bu alanda daha da büyümesini mümkün kılmaktadır. Gerçek şu ki Bangladeş, şu anda çöp sorunlarıyla karşı karşıyadır. Tekstil endüstrisinde yakılan veya yerin altına gömülen çöpler, çevre sorunlarına (hava, toprak ve su kirliliği) yol açmaktadır. Uzun bir süre pamuk atığı sadece çöptü. Ancak artık atıklar satın alıp dönüştürerek yeni kumaşlar elde edilmektedir. Pamuk eğirme, dokuma ve tekstil fabrikalarından kaynaklanan ve üretim aşamasına bağlı olarak elyaf, iplik veya kumaş parçası formundaki pamuk ve tekstil atıkları, çevre sorunlarına neden olmaktadır.
Birçok uluslararası perakende ve giyim mağazaları, karbon emisyonunu azaltmak ve fazla atık oluşmasının önünü kesmek için geri dönüştürülmüş ürünlere dayalı olarak moda endüstrisinin dönüşmesine neden olmakta ve atıklara ihtiyaç duyulmaktadır. Yeni teklif edilen Avrupa Birliği Yasası’nın pamuk atıklarıyla elde edilen giyim tüketiminde halihazırda bir etki yarattığını belirtmekte fayda var. 27 üye ülkeden oluşan blok, geri dönüştürülmüş pamukla kıyafet üretmeyen fabrikalardan, döngüsel moda hareketinin bir parçası olarak, 2030 yılından itibaren kıyafet satın almamaya karar vermiştir.[ii] (döngüsel moda hareketi- eski malzemelerden yenisini üreten kapalı bir döngü sistemidir, kıyafet üretimi için kullanılan doğal kaynakları azaltarak atıkların çöplüklerden uzaklaştırılmasıdır). Birçok büyük şirket değişimleri tanıtmaya başlamıştır. Örneğin İsveç perakende devi H&M, üretim tedarikçilerinden yeni pamuk kullanımından daha çok pamuk atık kullanmalarını istemiştir.
Bangladeş, yıllık olarak 4 milyon tondan daha fazla pamuk atığı üretmektedir. Bunlar dönüştürülürse 6 milyar dolar değerinde kıyafet üretilebilir.[iii] Bu sadece atıkların ortadan kaldırılmasına değil, aynı zamanda ticaret ve hükümet için daha fazla gelir elde edilmesi sağlar. Bazı Bangladeşli memurlar ve iş insanları daha da ileri giderek kıyafet ihracatını tamamen ortadan kaldırmayı ve sadece pamuk atıklarından yapılan kumaşların ihracatına izin verilmesini söylüyorlar. Bu şekilde, iyi şekilde kar elde edilerek ve zaten fazla miktarda bulunan atıkları daha da arttırmamak mümkün olabilir.
Avrupa içerisindeki bu değişimler ve Bangladeş’in de değişim konusunda istekli olması, birçok sorunu çözümlemek ve bütçenin yenilenmesi için yeni olanaklar tanıyor. Fakat iç sorunlar ve bunlara gelen dış tepkiler engel oluşturabilir. Birincisi, kumaş ve giyim ürünleri üretiminde sorunlar çıkabilir, tüm işletmeler ürün üretiminde dürüst olmayabilir, bu durum da düşük kaliteli hammadde tedarikine veya bazı malların yasa dışı ihracatına yol açabilir. İkincisi, atık satışı ve kıyafet satışının durdurulması sadece ihracata yönelik olacak, yerli tüketiciler için bir değişiklik olmayacak ve bu da yoğun miktarlarda şirketlerin hala kıyafet üreteceği ve arkalarında büyük miktarlarda atık bırakacağı anlamına gelmektedir. Yani çöp miktarı azalmayacağı için çevre kirliliğiyle olan mücadeleyi engelleyebilir.
2023 yılının Mayıs ayında ABD, ulusal seçimlerin özgür, adil ve barışçıl gerçekleşmesini desteklemek için vize kısıtlamalarını duyurdu. Bu seçimlerden sonra iş insanları ve siyasetçiler, ABD’nin Bangladeş’e yönelik ticaret yaptırımlarıyla karşı karşıya kalacağından korkmaktadır. Elbette ABD yaptırımlarının Bangladeş üzerinde etkisi olacaktır, çünkü hazır giyim ihracatından pamuk atığı ihracatına geçmek zaman alacaktır ve ABD’yle olan hazır giyim ticareti belli bir süre hala önemli olmaya devam edecektir. Ayrıca ABD’nin AB üzerinde etkisinin olacağını da unutmamak gerekiyor. Özetle, yeni trendler ve çevre düzenlemeleri piyasayı zaten değiştirmektedir. Bu da Bangladeş’e gelirini arttırmak ve çevresel sorunlarını çözümlemek için bir fırsat oluşturmaktadır. Ancak bu hızlı bir yolculuk değildir. Ticaret ilişkilerinde yeni bir aşamaya geçiş yaparken hatalardan kaçınmak, üreticilerin kalite kontrolünü yönetmesi, iç pazarda üretim teknolojilerinin değişmesi ve önemli ticaret ortaklarını etkileyecek iç siyasetten kaynaklı siyasi skandallardan uzak durmak önemlidir.
[i] “Bangladesh’s global market share in clothing exports rises to 7.9%”, The Business Standart, https://www.tbsnews.net/economy/bangladeshs-global-market-share-clothing-exports-rises-79-675394# (Erişim Tarihi: 01.08.2023)
[ii] An unlikely product brings $400m a year: cotton waste, The Daily Star, https://www.thedailystar.net/business/news/unlikely-product-brings-400m-year-cotton-waste-3512731# (Erişim Tarihi: 07.01.2024)
[iii] Bangladesh can export $6 billion RMG made from recycled yarn, The Daily Star, https://www.thedailystar.net/business/news/bangladesh-can-export-6-billion-rmg-made-recycled-yarn-3410281 (Erişim Tarihi: 03.09.2023)
