1970’li yıllarda başlayan ve günümüzde büyük ölçekte büyümeye devam eden “hızlı moda” akımı, Asya’daki ülkeler için başlıca ekonomik kaynaklardan biri olmuştur. Bu ülkelerdeki ekonomik istikrarsızlık, düşük maaşlar ve işsizlik gibi problemler sebebiyle global markalar, üretim yeri olarak Asya ülkelerini tercih ederken aynı sebeplerden dolayı vatandaşlar da tekstil endüstrisine yönelmiştir. Ancak bu durum işçi hakları ve kapitalizm gibi birtakım problemleri gündeme getirmektedir.
Tekstil endüstrisinde göze çarpan ülkelerden biri olan Bangladeş, birçok hızlı moda markasının fabrikalarına ev sahipliği yapmaktadır. Ekonomisinin büyük bir bölümünü tekstil oluşturan Bangladeş için bu sektörün varlığı büyük bir önem taşısa da beraberinde birçok sorunu doğurmuştur. Ülkede yakın zamanda baş gösteren politik sorunlar, bu endüstrinin geleceği hakkında soru işaretleri yaratmaktadır.
2022 yılından beri enerji sektöründe yaşanan problemlerin 2024 yılında daha da artması Bangladeş’te tekstil endüstrisinde ciddi sorunlar yaratmıştır. Fabrikalar talepleri karşılamakta zorluk yaşamakla birlikte üretim kapasiteleri %40 oranında düşüş göstermiştir. Bununla birlikte işyerleri küçülmeye gitmiş ve işçilerin maaşlarını ödemekte zorluklar yaşanmıştır. Dahası uluslararası şirketler 50 milyon dolar değerinde siparişi Sri Lanka ve Hindistan gibi diğer ülkelere kaydırmıştır.[1]
Enerji sorunları devam ettikçe Bangladeş’te fabrikaların üretim süreçlerinde aksaklıkların artacağı tahmin edilmektedir. Üretim kapasitesindeki düşüş, işten çıkarmalara ve dolayısıyla işsizlik oranlarının yükselmesine yol açabilir. Ücretlerin ödenmesindeki zorluklar, ülkenin mevcut ekonomik sorunlarını daha da derinleştirebilir. Üretimin diğer ülkelere kayması, Bangladeş’teki krizi daha da kötüleştirebilir ve tekstil sektöründe uzun sürecek bir düşüşe yol açabilir.
Küresel ekonomik kriz ve Batı’daki satışların düşmesi nedeniyle alıcılar, ülkedeki üretim maliyetleri %20-33 oranında artmasına rağmen fiyatlarda %20’ye varan indirim talep etmektedir. Bu durum, üreticilerin teslimat sürelerini kaçırmasına ve düşük fiyatlı siparişleri reddetmek zorunda kalmasına neden olmuştur.[2]
Bu bağlamda üreticilerin maliyetleri dengeleyebilmek için kaliteyi düşürme ya da verimliliği artırma gibi yöntemlere başvurması söz konusu olabilir. Ancak bu durum uzun vadede markaların itibarını ve küresel pazar paylarını olumsuz etkileyebilir. Ayrıca siparişlerin reddedilmesi ve teslimat gecikmeleri, Bangladeş’in tedarik zincirindeki güvenilirliğini zayıflatarak alternatif üretim merkezlerine kaymalarını hızlandırabilir. Bu da yerel ekonominin uluslararası pazarlardaki konumunu daha da zora sokabilir.
Yakın zamanda yaşanan protestolar ve politik atmosfer tekstil endüstrisine de sıçramıştır. En az dört fabrika ateşe verilirken, üreticiler ülke çapındaki internet kesintisi altında faaliyetlerini sürdürmekte zorlanmıştır. Son dönemdeki siyasi huzursuzluklar, “bu yıl ihracatta %10-20’lik bir düşüşe” neden olabilir. Hızlı moda ihracatının Bangladeş’in ihracat gelirinin %80’ini oluşturduğu düşünüldüğünde bu hiç de azımsanacak bir miktar değildir. Personel, daha iyi ücretler de dahil olmak üzere çeşitli taleplerle protesto gösterileri yapmaktadır.[3]
Bangladeş Triko Üreticileri ve İhracatçıları Birliği Başkanı Mohammed Hatem, 2024 yılı Ağustos ayının başlarında fabrikaların kapanmasına yol açan huzursuzluklar ve protestoların yanı sıra yaşanan kesintilerin, giyim üretiminin %50 oranında düşmesine neden olduğunu belirtmektedir.[4]
Ülkedeki protestolar, ekonomik sebeplerle patlak vermiştir ve bu durum, ülkenin ihracatının önemli bir kısmını oluşturan tekstil sektörünü doğrudan etkilemektedir. Tekstil sektöründeki bu düşüş, mevcut ekonomik istikrarsızlık ve işsizlik gibi sorunlar nedeniyle milyonlarca kişinin işsizlik riskiyle karşı karşıya kalmasına yol açmaktadır. Ücretlerin artmaması ve çalışma koşullarının iyileşmemesi durumunda protestoların devam etmesi ve fabrikalardaki üretimin sekteye uğraması beklenebilir.
Geçtiğimiz aylarda ülkede meydana gelen seller de tekstil sektörünü sekteye uğratan bir diğer faktördür. Sellerin oluşmasıyla birlikte fabrikalara pamuk tedarikinde sorunlar ortaya çıkmış ve fabrikalar siparişleri yetiştirme konusunda problemler yaşamıştır. Ülkede yağışların devam etmesi beklenmektedir.[5]
Bangladeş ve diğer Güney Asya ülkeleri, iklim değişikliğine karşı en savunmasız bölgelerden biri olarak görülmektedir. Çevresel faktörlerin tekstil endüstrisi üzerindeki etkisinin giderek artması beklenmektedir. Şu anki seller ve yoğun yağmurların daha da artarak hammadde temininde sıkıntılara yol açması muhtemeldir.
Bangladeş’in ekonomisinin büyük bir kısmı tekstil endüstrisine dayandığı için bu sektörün geleceği, ülkenin ekonomik sorunları üzerinde belirleyici bir etkiye sahiptir. Ülkedeki ekonomik sektörlerin çeşitlendirilmesi ve tekstil sektörüne olan bağımlılığın azaltılması, Bangladeş’in yaşadığı ekonomik istikrarsızlık için bir çözüm stratejisi olabilir.
Bu sorunu yalnızca Bangladeş içindeki faktörlerle sınırlamak doğru olmayacaktır. Küresel markalar da bu sorunda önemli bir rol oynamaktadır. Markaların gerekli sorumlulukları üstlenmesi ve işçilerin koşullarında gereken iyileştirmeleri yapmaması durumunda, tekstil sektöründeki sorunların çözülmesi pek olası değildir. Hızlı moda akımı ve buna bağlı talep, bazıları tarafından Bangladeş gibi ülkeler için ekonomik fırsatlar sunduğu şekilde değerlendirilse de üretim yeri olarak tercih edilen bu ülkelerin (yüksek nüfus, düşük asgari ücret vb.) koşulları, aynı zamanda işçi hakları, çalışma şartları ve çevresel sürdürülebilirlik gibi büyük sorunları da beraberinde getirmektedir.
[1] “Bangladesh: Garment industry facing crisis as global buyers reduce orders & demand low costs during energy crisis-Business & Human Rights Resource Centre. (n.d.)”. Business & Human Rights Resource Centre. https://www.business-humanrights.org/en/latest-news/bangladesh-garment-industry-facing-crisis-as-global-brands-reduce-orders-demand-low-costs-during-energy-crisis-wpftc/, (Erişim Tarihi: 23.11.2024).
[2] Aynı yer.
[3] Inamdar, N. (2024, September 6). Fast fashion drove Bangladesh-now its troubled economy needs more. https://www.bbc.com/news/articles/cd6ye3e8x9po, (Erişim Tarihi: 23.11.2024).
[4] Choubey, A., & Paul, R. (2024, August 30). Bangladesh garment industry short on cotton as floods worsen protest backlog. Reuters. https://www.reuters.com/world/asia-pacific/bangladesh-garment-industry-short-cotton-floods-worsen-protest-backlog-2024-08-30/, (Erişim Tarihi: 23.11.2024).
[5] Aynı yer.
