Azerbaycan’ın Doğu Akdeniz’de doğal gaz arama faaliyetlerine başlaması, bölgesel enerji dengelerini yeniden şekillendirebilecek stratejik bir hamle olarak değerlendirilmektedir.[1] Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi’nin (SOCAR) İsrail’in kuzeyindeki Cluster I sahasında arama lisansı alması, Bakü’nün enerji alanındaki küresel açılımının en önemli göstergelerinden biri olup Avrupa’nın enerji güvenliği, Türkiye-Azerbaycan ilişkileri ve Doğu Akdeniz’deki rekabet açısından önemli sonuçlar doğurabilir.
Hazar Denizi’nden Avrupa’ya uzanan Güney Gaz Koridoru sayesinde kıtanın enerji arz güvenliğinde kilit rol oynayan Azerbaycan, Doğu Akdeniz’de de etkin bir aktör haline gelmeyi hedeflemektedir. İsrail’in SOCAR’a arama lisansı vermesi, iki ülke arasındaki enerji işbirliğinin genişlediğini gösterirken, Avrupa’nın Rus gazına olan bağımlılığını azaltacak yeni kaynaklara yönelme stratejisiyle de uyumludur.
Azerbaycan’ın Doğu Akdeniz’e yönelmesinin arkasında birden fazla neden yatmaktadır. Öncelikle SOCAR uzun süredir küresel bir enerji şirketi olma hedefi doğrultusunda Hazar bölgesi dışındaki projelere yatırım yapmayı planlamaktaydı. Hazar Denizi’ndeki enerji kaynakları Azerbaycan ekonomisi için kritik bir gelir kaynağı olmakla birlikte SOCAR’ın uzun vadede küresel bir oyuncu haline gelmesi için sadece bu bölgeye bağımlı kalması yeterli değildir. Bu doğrultuda SOCAR’ın İsrail’le işbirliği yaparak Doğu Akdeniz’de yer edinmesi, uluslararası enerji piyasalarındaki etkinliğini artırma stratejisinin bir parçasıdır. Ayrıca Avrupa’nın enerji arz güvenliğini sağlama çabaları, Azerbaycan’ın Doğu Akdeniz’de yeni rezervler geliştirme konusunda cesur adımlar atmasını teşvik etmiştir.
Avrupa Birliği, özellikle Ukrayna Savaşı sonrası Rus gazına olan bağımlılığını azaltmak amacıyla alternatif tedarikçilere yönelmiş ve Azerbaycan bu süreçte önemli bir ortak olarak öne çıkmıştır. Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) ve Trans-Adriyatik Boru Hattı (TAP) sayesinde Güney Gaz Koridoru üzerinden Avrupa’ya gaz sağlayan Azerbaycan, Doğu Akdeniz’deki rezervleri kullanarak bu gücünü daha da pekiştirebilir. SOCAR’ın İsrail’le ortaklığı, Doğu Akdeniz gazının Avrupa’ya ulaştırılması için yeni işbirlikleri geliştirme olasılığını da artırmaktadır.
İsrail’in SOCAR’a Cluster I sahasında arama lisansı vermesinin ardında ekonomik, teknik ve stratejik nedenler bulunmaktadır. İsrail, Leviathan ve Tamar gibi büyük gaz sahalarına sahip olmakla birlikte yeni rezervlerin keşfi ve geliştirilmesi için uluslararası ortaklara ihtiyaç duymaktadır. SOCAR’ın Hazar Denizi’ndeki tecrübesi ve büyük ölçekli projelerdeki deneyimi, İsrail için cazip bir ortak olmasını sağlamıştır. İsrail ayrıca enerji ihracatını artırmak için yeni pazarlara erişim sağlamak istemektedir ve SOCAR’ın Avrupa’daki altyapısı (TANAP, TAP ve diğer enerji projeleri) bu süreci hızlandırabilir. Dahası, Azerbaycan ve İsrail arasındaki siyasi ilişkilerin gelişmesi, SOCAR’ın İsrail’deki enerji yatırımlarının önünü açmıştır.
Azerbaycan, uzun yıllardır İsrail’e petrol tedarik eden önemli bir aktördür ve iki ülke arasındaki enerji işbirliği, yalnızca ticari değil, aynı zamanda stratejik bir boyut da taşımaktadır. İsrail’in SOCAR’la işbirliği yapması, Doğu Akdeniz’deki enerji projelerine bölgesel olmayan bir aktörü dahil ederek enerji diplomasisini çeşitlendirme stratejisinin bir parçası olarak görülebilir. Ancak bu işbirliğinin Avrupa’nın Rus gazına olan bağımlılığını ne ölçüde azaltacağı belirsizliğini korumaktadır.
Avrupa’nın enerji güvenliği açısından Azerbaycan ve İsrail arasındaki doğal gaz projeleri önemli bir alternatif oluşturabilse de kısa vadede büyük değişiklikler yaratması zor görünmektedir. Bunun temel nedeni, Doğu Akdeniz gazının Avrupa’ya ulaştırılması için yeterli altyapının henüz tam olarak geliştirilmemiş olmasıdır. İsrail, ürettiği gazı sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) terminalleri aracılığıyla ihraç etmeye çalışsa da bu yöntemin maliyetli olması, gazın rekabetçiliğini azaltabilir[2].
Öte yandan SOCAR’ın İsrail’le ortak çalışması, ilerleyen dönemde Doğu Akdeniz gazının Azerbaycan işbirliğinde Avrupa’ya taşınması gibi seçenekleri de gündeme getirebilir. Önümüzdeki dönemde SOCAR’ın Doğu Akdeniz’de başarılı olup olmayacağı, hem teknik keşif sürecine hem de bölgedeki siyasi gelişmelere bağlı olacaktır. SOCAR’ın Cluster I sahasında ticari olarak verimli gaz rezervleri bulması durumunda, İsrail’le daha büyük projelere girmesi beklenebilir. Türkiye’nin bu süreçten nasıl etkileneceği ise SOCAR’ın çıkaracağı gazın hangi güzergâh üzerinden Avrupa’ya taşınacağına bağlı olacaktır. Eğer İsrail gazı Türkiye üzerinden geçerse bu durum Türkiye için ekonomik bir fırsat yaratabilir. Ancak İsrail, Avrupa’ya LNG ile ihracat yapmayı tercih ederse, Türkiye’nin doğrudan bir kazancı olmayabilir.
Sonuç olarak, Azerbaycan’ın Doğu Akdeniz’de doğal gaz arama faaliyetlerine başlaması, bölgedeki enerji rekabetini etkileyebilecek önemli bir adımdır. SOCAR’ın İsrail ile yaptığı anlaşma, Azerbaycan’ın küresel enerji pazarındaki rolünü genişletirken, Avrupa’nın enerji çeşitliliğini artırmasına da yardımcı olabilir. Ancak bu işbirliğinin Rus gazına bağımlılığı kısa vadede azaltması zor görünmektedir. Türkiye’nin bu süreçten nasıl etkileneceği ise SOCAR’ın çıkaracağı gazın hangi güzergâh üzerinden Avrupa’ya ulaştırılacağına bağlıdır. Eğer Türkiye bu süreçte transit ülke rolü oynarsa, ekonomik ve stratejik kazanç elde edebilir. Ancak alternatif güzergâhlar devreye girerse, Ankara için enerji politikaları açısından farklı senaryolar gündeme gelebilir.
[1] “Azerbaijan Steps into Eastern Mediterranean Gas Arena”, News.az, https://news.az/news/azerbaijan-steps-into-eastern-mediterranean-gas-arena, (Erişim Tarihi: 21.03.2025).
[2] “Israel Explores Diversifying Natural Gas Exports with LNG Facility”, Natural Gas Intelligence, https://naturalgasintel.com/news/israel-explores-diversifying-natural-gas-exports-with-lng-facility/, (Erişim Tarihi: 21.03.2025).
