Astana ’da, Suriye’deki iç savaşı sonlandırmak ve ülkede barışı tesis etmek için 2017 Ocak ayından bu yana sürdürülen görüşmelerin yedincisi iki gün önce, 30 Ekim’de başladı. Heyetler arasında ikili ve üçlü görüşmelerin söz konusu olduğu toplantıya üç garantör devlet olarak Türkiye, Rusya ve İran üçlüsünün yanında muhalif gruplardan ve Birleşmiş Milletler’den temsilciler de katılıyor.
Taraflar arasında Suriye›de dört çatışmasızlık bölgesinin kurulması sonrası gerçekleştirilen bu ilk görüşmede ön plana çıkan gündem maddeleri şöyle: 1) 30 Aralık›ta yürürlüğe giren ateşkesin güçlendirilmesi, 2) Tutsakların ve rehinelerin salıverilmesi, 3) Suriye›nin kuzeyinin önemli bir kısmını elinde bulunduran PYD/YPG terör örgütü.
Bu son madde oldukça önemli. Zira taraflar aralarında bir mutabakata varırsa, ibre İdlib sonrası Afrin ve Münbiç’e dönecek. Hatırlatmak gerekirse, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) ve Suriye Milli Ordusu (SMO)’nun (eski adıyla Özgür Suriye Ordusu-ÖSO) sahada, Rusya ve İran’ın dışarıdan destek vermek suretiyle gerçekleştirdikleri Müşterek İdlib Operasyonu’na “6. Astana Görüşmeleri”nde (14-15 Eylül 2017) karar verilmişti.
Dolayısıyla, bu son zirvede Suriye-Irak ekseninde bir terör koridoruna müsaade edilmeyeceği ve bu bağlamda tarafların PYD/YPG- PKK terör örgütü ve diğer bölücü/ayrılıkçı hareketlere karşı ortak bir tutum geliştirmeye devam edecekleri, Türkiye’nin Cerablus’ta başlattığı, Erbil ve İdlib ile devam eden terörle mücadele ve sınırlarını güvenli hale getirme operasyonunun devam edeceği ve buna Rusya ve İran’ın açık, Suriye’deki mevcut rejimin ise örtülü destek vereceği söylenebilir.
Teröre ve Tek Kutupluluğa Karşı Koordinasyon Merkezi
Tarafların DEAŞ ve El Kaide ile ilişkili terör örgütleriyle mücadeleye etmeye devam edeceğinin vurgulandığı 6. Görüşmede üzerinde anlaşmaya varılan bir diğer husus ise, dört çatışmasızlık bölgesindeki aktiviteleri düzenlemek için “Türk-Rus-İran Koordinasyon Merkezi”nin kurulmasıydı.
Bu son husus da oldukça mühim. Zira Türkiye-Rusya-İran üçlüsünün kendi yakın çevreleri ve bu bağlamda bekalarını tehdit eden mevcut (Büyük Ortadoğu Projesi-BOP gibi) ve olası gelişmelere karşı uzun soluklu, etkin-caydırıcı bir işbirliği mekanizmasını hedefledikleri görülüyor. Daha kısa vadede üç ülkenin kırmızıçizgiler noktasında daha ihtiyatlı bir siyaset izleme ve beklenmedik kriz durumlarına karşı birebir iletişim kanalı açmayı kaçınılmaz gördükleri anlaşılıyor. Ne de olsa önlerinde bir 24 Kasım 2015 deneyimi söz konusu.
Sonuçta, taraflar her ne kadar süreçte bir yol kazasına uğramamak için daha sistematik bir şekilde hareket edeceklerini ortaya koysalar da, gelişmeler daha uzun soluklu, kalıcı bir işbirliği mekanizmasına, örgüte işaret ediyor. Burada, Astana bu arayışın bir sonucu olarak değerlendirilebilir.
İki Kilit Ülke: Türkiye ve Rusya
Nitekim Astana’ya giden süreç önce Türkiye ve Rusya arasındaki görüşmelerle Moskova’da gerçekleşti. Daha temelinde ise iki önemli tarih yatmakta: 16 Kasım 2001- Avrasya’da İşbirliği Eylem Planı ve 27 Haziran 2016-Normalleşme.
Söz konusu iki tarihe ve üzerinde mutabakata varılan hususlara dikkatlice bakıldığında Türkiye ve Rusya arasındaki mutabakat noktalarının ihtilaflara göre çok daha fazla olduğu görülecektir. Üzerinde anlaşılan en temel husus ise tarafların çok kutuplu bir dünyadan yana olmalarıdır. Bunun açılımı ise: 1) Taraflar ABD /Batı hegemonyasına dayanan tek kutupluluğa kesinlikle karşıdır, 2) Türkiye ve Rusya çok kutuplu dünyada birer kutup olarak yer alacaktır, 3) Bunun için “Genişletilmiş Avrasya”da işbirliği esastır.
Türkiye ve Rusya yukarıda ortaya koydukları temel hedefi gerçekleştirmek için öncelikle “Yeni Ortadoğu”nun inşası noktasında Suriye ve Irak merkezli olarak işbirliği içinde olacaklarını 27 Haziran 2016’da deklare etmişlerdir ve bu hususta da adım adım da mesafe kat etmektedirler.
Nitekim her iki ülke arasında genel bir mutabakat söz konusu ve bu husus Astana süreci için de geçerli. Suriye’de iç savaşın bitirilmesi ve bu ülkenin toprak bütünlüğü noktasında birlikte hareket ediyorlar. Bunun için Suriye’deki tüm ayrılıkçı hareketlere, terörizme karşı mücadele halindeler ve bu konuda “Üçlü Garantör Devletler” olarak Astana’da alınan kararları, aralarındaki işbölümüne göre adım adım gerçekleştiriyorlar.
Dolayısıyla bazı kesimlerin iddia ettiği gibi Türkiye ve Rusya arasında PYD/YPG noktasında bir ayrışma söz konusu değil. İhtilaf gibi görünen noktaya gelince; Türkiye hiçbir şekilde bu terör örgütünü muhatap kabul etmez iken, Rusya’nın bu örgütü tamamen ABD tekeline bırakmak istememesinden kaynaklı sınırlı bir ilişki söz konusu. Ve bu ilişki, ABD’nin mevcut uygulamaları ve izlediği politika ile karşılaştırıldığında şu an için Ankara açısından bir kriz nedeni oluşturmuyor.
Diğer taraftan, bununla ilgili önemli sınav İdlib sonrası TSK’nın ve SMO’nun istikameti Afrin ve Münbiç’e çevirdiği anda yaşanacağa benziyor. Dolayısıyla Astana Zirvesi’nin önemli gündem maddesi İdlib ile ilgili genel bir değerlendirme ve İdlib sonrasına yönelik yeni askeri/operasyonel hedefler olacaktır. Türkiye’nin Astana gündemini büyük ölçüde bu oluşturuyor. Nitekim Cumhurbaşkanı Sayın Erdoğan da bununla ilgili mesajları verdi, vermeye de devam ediyor.
“De Facto İttifak” Genişleme Eğiliminde…
Bugün, gelinen aşama itibarıyla “de facto Astana İttifakı” sahaya büyük ölçüde hakim. Bu bağlamda Astana bir istişare merkezi olarak da karşımıza çıkıyor. Taraflar aralarında yeni bir kriz asla istemiyor. Nitekim daha önce gündeme gelen ve ihtilaf mevzuu olarak ön plana çıkan Suriye’de siyasi geçiş süreci noktasında yaşanan ihtilaflar da yerini derin bir sükûnete bırakmış görünüyor. Bu konuda taraflar arasında sessiz/örtülü bir mutabakat var gibi. ABD’nin ESAD ile ilgili son açıklaması karşısında takınılan tavır bunun bir göstergesi olarak kabul edilebilir.
Astana’daki Zirve devam eden bir silsilenin parçası. Sonuçları ve etkileri ise sadece Suriye ile sınırlı değil. Nitekim Irak’taki son krizde Astana sürecinin dolaylı varlığı kendisini gösteriyor. Türkiye ve İran arasında Astana’da ortak bir anlayış gerçekleştirilmemiş olsa ve bu noktada Rusya’nın desteği sağlanmasaydı, Irak’taki referandum krizinin sonuçları çok farklı olabilirdi.
Evet, Suriye-Irak merkezli BOP’ta son aşamaya girilmiş durumda ve ABD bölgede kaybediyor. Irak’ta kaybetmeye başlayan ABD’nin Suriye’de de kaybetmesi önemli. Tüm bölgenin istediği bu! Onun için bölgesel işbirliği şart. Suriye’de devam eden iç savaşın bir an önce bitirilmesi için saha hakimiyetini hedef alan operasyonların genişletilerek devam edileceğini şimdiden ilan edebiliriz.
Bu arada Kazakistan Dışişleri Bakanı Kayrat Abdrahmanov’un “7. Astana Görüşmeleri”ne yeni aktörlerin de katılabileceğini açıklamış olması, göz ardı edilmemesi gereken küçük ama önemli bir detay!
