Enerji zengini bir ülke olarak Kazakistan, sahip olduğu kaynakları farklı pazarlara ulaştırma noktasında alternatif güzergahlara yönelme eğilimindedir. Kazakistan’ın ihracatının büyük bölümü Rusya topraklarından geçmektedir. Rusya-Ukrayna Savaşı’nın getirdiği atmosferde Astana, Moskova’nın etkisini sınırlandırma girişimleri kapsamında enerji transferi konusunda Bakü’ye yönelmiştir.
Bu kapsamda Hazar Denizi üzerinden Azerbaycan’a ikinci bir büyük Kazakistan petrol sevkiyatı gönderilmiştir. Halihazırda Kazak petrol ihracatının %70’inden fazlası, ülkenin üç dev yabancı liderliğindeki Kazak petrol yataklarının (Tengiz, Kaşagan ve Karaçaganak) üretimini Rusya’nın Karadeniz kıyısındaki Novorossiysk’teki bir deniz yükleme terminaline taşıyan Hazar Boru Hattı aracılığıyla gönderilmektedir. Fakat 28 Mart 2023 tarihinde Kazakistan devletinin petrol boru hattı işletmecisi KazTransOil, ABD’li şirket Chevron tarafından işletilen Tengiz petrol sahasından Kazakistan’ın Aktau Limanı üzerinden Bakü yakınlarındaki bir terminale yaklaşık 75.000 varil petrol sevkiyatını düzenlediğini açıklamıştır.[1]
KazTransOil, yakın zamanda Bakü’ye benzer büyüklükte bir Tengiz petrolü daha göndermeyi planladığını ve 2023 yılının Nisan ayında 950.000 varil daha petrol göndermeye hazırlandığını duyurmuştur.[2] Kazakistan’ın son dönemlerde Trans-Hazar güzergahına daha fazla odaklandığı ve bu doğrultuda Azerbaycan’la olan münasebetlerini derinleştirmeye yöneldiği görülmektedir.
Hatırlanacağı üzere, Azerbaycan devlet şirketi SOCAR ile Kazak Kazmunaigaz (KMG) arasında 15 Ağustos 2022 tarihinde yılda 1,5 milyon ton Kazak ham petrolünün Azerbaycan’a ulaştırılması konusunda görüşmelerde bulunulduğu bildirilmiştir.[3] Bakü’de gerçekleşen söz konusu görüşmede, Trans-Hazar altyapısının geliştirilmesine ilişkin işbirliği ele alınmıştır.[4]
İki ülke arasındaki enerji ortaklığını arttıran bir gelişme de 26 Ağustos 2022 tarihinde Kazakistan’ın gaz devi QazaqGaz ile Azerbaycan’ın devlet petrol şirketi SOCAR’ın ortak gaz projelerinin uygulanmasına ilişkin mutabakat zaptı imzalamasıdır. Belgede Kazakistan’da hidrokarbon yataklarının aranması, gaz ve kimya alanlarının geliştirilmesi, gaz taşımacılığının modernizasyonu, bu sektöre yenilikçi teknolojilerin getirilmesi ve diğer önemli alanlarda işbirliği fırsatlarının incelenmesi gibi gelişim faaliyetlerine yer verilmiştir.[5]
Bahse konu olan anlaşma, Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım Cömert Tokayev’in 24 Ağustos 2022 tarihinde düzenlediği Bakü ziyaretinin[6] ardından imzalanmıştır. Bu anlamda anlaşma, Sayın Tokayev ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı Sayın İlham Aliyev’in siyaset, ticaret, ekonomi, ulaşım, transit ve diğer alanlarda işbirliğinin güçlendirilmesi niyetinin hayata geçirildiğini göstermesi bakımından mühimdir. Tokayev’in mevzubahis ziyaretinin Cumhurbaşkanı Seçimleri’nin ardından gerçekleştirdiği ilk ziyaret olması hasebiyle büyük önem arz ettiği söylenebilir. Tarafların birbirlerine yönelik ilgisinin ve ortaklıkları arttırma niyetlerinin somut çıktılar ürettiği görülmektedir.
Azerbaycan ve Kazakistan’ın enerji işbirliğinin yanı sıra ikili ilişkilerinde de gelişme kat ettikleri söylenebilir. Bu konuda özellikle de Türk Devletleri Teşkilatı’nın (TDT) da önemli rol oynadığı ifade edilebilir. TDT kapsamındaki ortaklıklar ve işbirlikleriyle yapılan toplantılarda güçlendirilen ikili münasebetlerin bir sonucu olarak ekonomik ve ticari bağlar geliştirilmektedir. Enerji ortaklığı gelişmeleri de bu platformdaki işbirliğinin yansıması olarak okunabilir.
Yapılan görüşmeler ve imzalanan mutabakatlar çerçevesinde 2023 yılının Şubat ayında Kazak devlet şirketi KMG’nin Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Petrol Boru Hattı üzerinden Tengizchevroil (TCO) kaynaklarından petrol ihraç etmeye başlayacağı bildirilmiştir. Kazakistan, 2023 yılında BTC aracılığıyla yılda 1,5 milyon ton petrol ihraç etmeyi planlamakta ve bunu daha da arttırarak yılda 6-6,5 milyon tona çıkarmayı hedeflemektedir.[7]
Taraflar arasındaki münasebetlerin iktisadi, siyasi işbirliğiyle de güçlendiği öne sürülebilir. Kazakistan’ın Aktubinsk Bölgesi ile Azerbaycan arasındaki dış ticaret hacmi yedi kat artmıştır. Aktubinsk Bölgesi, birçok ülkeyle yakın ilişkiler geliştirilmesi ve Azerbaycan’la bağların güçlendirilmesi noktasında Astana için özel bir anlam taşımaktadır.[8]
Bu kapsamda 15 Mart 2023 tarihinde Kazakistan’ın “QazTrade Ticaret Politikası Geliştirme Merkezi”nin 4 -6 Nisan 2023 tarihlerinde Azerbaycan’da bir ticaret misyonu başlatacağı duyurulmuştur. Misyonun temel amacı, Kazak işletmelerinin Azerbaycanlı muadilleri, potansiyel ihracatçılar, ithalatçılar ve dağıtıcılarla temas kurmasını sağlamaktır.[9] Misyonun, Kazak iş ağının geliştirilmesi ve iki ülke arasındaki iktisadi-ticari ilişkilerin güçlendirilmesinde kritik rol oynayacağı iddia edilebilir.
Tüm bunların yanı sıra taraflar arasında ortak çıkarlar da söz konusudur. Özellikle de Orta Koridor’un geliştirilmesi, iki ülkenin de uluslararası imajını yükseltebilir. Bölgesel entegrasyon noktasında da gerek Orta Koridor gerekse de TDT kritik bir işleve sahiptir. Dolayısıyla ilişkileri stratejik ortaklık düzeyine çıkaran Bakü ve Astana, ilerleyen dönemlerde yakaladıkları bu ivmeyi yükseltebilir.
Enerji işbirliğinde yaşanan gelişmeler, Kazak enerjisinin Avrupa’ya ulaştırılması hususunda oldukça mühimdir. Bu sebeple Batı’nın iki ülkeye yönelik ilgisinin arttığı görülmektedir. Bakü-Astana yakınlaşması da enerji krizi çerçevesindeki alternatif arayışlarının Avrupa ve Orta Asya ülkeleri üzerindeki yansımalarındandır. Dolayısıyla bağları geliştirmek ve işbirliği alanlarını çeşitlendirmek için yeni mutabakatların gündeme gelmesi muhtemeldir.
[1] “Kazakhstan Steps up Efforts to Bypass Russia with Oil Shipments to Baku”, Upstream, https://www.upstreamonline.com/production/kazakhstan-steps-up-efforts-to-bypass-russia-with-oil-shipments-to-baku/2-1-1426478, (Erişim Tarihi: 28.03.2023).
[2] “Exclusive: Kazakhstan to Start Oil Sales via Azeri Pipeline to Bypass Russia”, Reuters, https://www.reuters.com/business/energy/exclusive-kazakhstan-start-oil-sales-via-azeri-pipeline-bypass-russia-2022-08-12/, (Erişim Tarihi: 28.03.2023).
[3] Aynı yer.
[4] “Kazakh, Azerbaijani State Oil Companies Discuss Cooperation”, Caspian News, https://caspiannews.com/news-detail/kazakh-azerbaijani-state-oil-companies-discuss-cooperation-2022-8-18-51/, (Erişim Tarihi: 28.03.2023).
[5] “Kazakh, Azerbaijani Energy Giants Sign Cooperation Deal”, Caspian News, https://caspiannews.com/news-detail/kazakh-azerbaijani-energy-giants-sign-cooperation-deal-2022-8-25-0/, (Erişim Tarihi: 28.03.2023).
[6] “President Tokayev Pays First Official Visit to Azerbaijan to Fortify Bilateral Cooperation”, Astana Times, https://astanatimes.com/2022/08/president-tokayev-pays-first-official-visit-to-azerbaijan-to-fortify-bilateral-cooperation/, (Erişim Tarihi: 28.03.2023).
[7] “KazMunayGas Starts Exporting Oil via Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline”, Report, https://report.az/en/energy/kazmunaygas-starts-exporting-oil-via-baku-tbilisi-ceyhan-pipeline/, (Erişim Tarihi: 28.03.2023).
[8] “Azerbaijan, Kazakhstan Discuss Bolstering Economic Relations”, Azer News, https://www.azernews.az/business/206809.html, (Erişim Tarihi: 28.03.2023).
[9] “Kazakhstan’s QazTrade to Launch Trade Mission to Azerbaijan”, Trend, https://en.trend.az/azerbaijan/business/3723337.html, (Erişim Tarihi: 28.03.2023).
