Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN) liderleri, 17 Aralık 2023 tarihinde Tokyo’da düzenlenen özel bir zirvede, bölgesel denizlerde Çin’le artan gerilimlere karşı hukukun üstünlüğünü vurgulayan bir ortak vizyon benimsemişlerdir. Japonya ve ASEAN arasındaki ilişkiler, başlangıçta Japonya’nın gelişmekte olan ekonomilere yardımına dayanmaktaydı. Son yıllarda Asya-Pasifik Bölgesi’nde artan gerilimlerden kaynaklı olarak ilişkiler daha çok güvenliğe odaklanmıştır. Zira Japonya’nın İkinci Dünya Savaşı sonrası benimsediği pasifist askeri-güvenlik yapısı, dostane ilişkilerin gelişmesine katkıda bulunmuştur.[1]
Liderler, ortak açıklamada, “karşılıklı yararlı” ortaklıklarını güçlendirmeyi, Asya-Pasifik bölgesinde barış ve istikrar için birlikte çalışmayı ve bölgenin refahını teşvik etmeyi, genç nesiller arasında insan değişimini arttırmayı talep etmişlerdir. Ayrıca Japonya Başbakanı Fumio Kishida, bu yılın ASEAN dönem başkanı olan Endonezya’nın Devlet Başkanı Joko Widodo ile birlikte düzenlediği ortak bir basın toplantısında, “ASEAN’ın birliği ve merkeziyeti, kapsayıcılık ve şeffaflık gibi temel prensipleri kucaklayan, kurallara dayalı bir Asya-Pasifik bölgesi teşvik etme” vizyonlarını teyit ettiklerini belirtmiştir.[2]
Liderler, “barışçıl araçlarla farklılıkların veya anlaşmazlıkların çözümüne, tehdit veya güç kullanımından vazgeçilmesine” vurgu yaparak “egemenlik ve toprak bütünlüğüne saygı” konularını ele almışlardır. Liderler, 130 projenin uygulanmasını içeren bir uygulama planını benimsemiştir. Kishida, şu ifadeleri kullanmıştır:[3]
“Bölünmeler ve yüzleşmeler derinleştikçe ve dünya, birleşik krizlerle karşılaştıkça Japonya, ASEAN’la birlikte bu konularla başa çıkacaktır ki ASEAN, ‘özgür ve açık bir Asya-Pasifik’in kilit noktasıdır. Karşılıklı güvenimize dayanarak yeni konularla başa çıkacağız ve bölgenin barış ve refahına katkıda bulunarak insanların onuruna saygı gösterildiği fayda sağlayan bir dünya yaratmaya çalışacağız.”
Japonya, geçen yıl yeni bir güvenlik stratejisi benimsemiş ve bölgedeki gerilimlere yönelik daha hazır olabilmek adına askeri kapasitesini geliştirme ve ortaklıklarını genişletme yoluna gitmiştir. Zirvenin yan etkinliklerinde Kishida, ülkesinin ASEAN ülkeleriyle ikili güvenlik bağlarını güçlendirmeye çalıştığı bir dizi ikili görüşme gerçekleştirmiştir.
Bu zirve esnasında Malezya, deniz güvenlik kapasitesini güçlendirmek adına Japonya’yla 400 milyon yen (2,8 milyon dolar) değerinde bir anlaşma imzalamıştır. Bu, dost ülkelerin askeri kuvvetlerinin yasal yürütme ve güvenlik yeteneklerini güçlendirmeye yardımcı olmak amacıyla özellikle oluşturulmuş yeni bir Japon resmi güvenlik yardım programıdır.[4] Yardım, bölgenin Hint Okyanusu’nu ve Doğu Asya’yı birbirine bağlayan deniz hatları üzerinde kritik bir konumda bulunan ve bölgenin tümü için uyarı ve gözetleme operasyonlarında hayati bir rol oynayan Malezya’nın askeri kapasitesini iyileştirmeye yardımcı olacak kurtarma botları ve diğer ekipmanların sağlanmasını içermektedir.
16 Aralık 2023 tarihinde Japonya, ayrıca Endonezya’nın deniz güvenlik yeteneklerini geliştirme planını finanse etmek üzere 9,05 milyar yen (63,7 milyon dolar) tutarında hibe sunan bir anlaşma imzalamıştır. Anlaşma, Japonya tarafından inşa edilen büyük ölçekli bir deniz devriye botunu içermektedir. Kasım ayında Japonya, Filipinler Donanması’na kıyı gözetleme radarları sağlama kararı almış ve taraflar ayrıca birbirlerinin topraklarına askeri kuvvetlerin girişini kolaylaştırmayı amaçlayan Karşılıklı Erişim Anlaşması’nın müzakerelerini başlama kararı almışlardır.[5]
Japonya ve Vietnam, yine 2023 yılının Aralık ayı içerisinde ikili ilişkilerinin statüsünü en üst düzeyde kapsamlı stratejik ortaklığa yükseltmeye karar vermişlerdir. Bu çerçevede savunma işbirliklerini genişletmeye yönelik olası bir anlaşmanın detaylarını tartışacaklardır. Ancak ASEAN ülkeleri, Çin’e karşı tutumları konusunda Japonya’yla uyumlu değillerdir. Birçoğu güçlü bağlantılara sahip oldukları Çin’e karşı durmakta tereddüt etmektedir. Japon yetkililer, bu durumu göz önünde bulundurduklarını ve onları taraflar seçmeye zorlamaya çalışmadıklarını belirtmektedirler. Japonya ayrıca ASEAN liderleriyle enerji işbirliğini, 18 Aralık 2023 tarihinde gerçekleşen “Asya Sıfır Emisyon Topluluğu” (AZEC) zirvesinde ilerletmeyi ummaktadır. Bu zirvede Avustralya Başbakanı Anthony Albanese de yer almıştır.[6]
Japonya ve ASEAN liderlerinin bahse konu olan zirvede benimsedikleri ortak vizyon, bölgedeki güvenlik ve ekonomik işbirliğinin önemini vurgulamaktadır. Bu, taraflar arasındaki ilişkilerin evrimini yansıtmaktadır. Geçmişte Japonya’nın ekonomik yardım odaklı ilişkileri, şimdi güvenlik ve bölgesel istikrar üzerine daha fazla odaklanmıştır.
Zirvede benimsenen ortak vizyon, Asya-Pasifik’te artan gerilimler karşısında bölgedeki güvenlik endişelerini yansıtmaktadır. Japonya’nın askeri kapasitesini artırma ve bölgesel işbirliğini güçlendirme çabaları, buna bir örnek olarak gösterilebilir. Özellikle Japonya’nın Güneydoğu Asya ülkelerine yönelik askeri yardım programları ve deniz güvenliğinin artırılmasına yönelik çabaları dikkat çekmektedir.
Tüm bunlar, Asya-Pasifik’te Japonya’nın dengeli bir politika izlediğini göstermektedir. Öte yandan Japonya’nın Çin’i doğrudan hedef göstermemiş olması, bölgedeki diğer ASEAN ülkeleriyle güçlü ekonomik bağları nedeniyle diplomatik dengeleri koruma çabası olarak yorumlanabilir. Zirvede vurgulanan ekonomik işbirliği, ASEAN ülkeleri arasında sürdürülebilir kalkınma hedeflerine odaklanmaktadır. Japonya’nın bölgedeki projelere yatırım yapma ve iklim değişikliği konusunda çabalarını destekleme taahhüdü, ekonomik işbirliği ve bölgesel istikrarın birleşimini temsil etmektedir.
Ortak vizyon kararı, bölgede kurallara dayalı düzenin ve çok taraflı işbirliğin önemine vurgu yapmaktadır. ASEAN ülkeleriyle yapılan anlaşmalarda barışçıl çözüm ve güç kullanımından kaçınma prensipleri, bu düzeni destekleyen bir yaklaşım olarak öne çıkmaktadır.
Sonuç olarak Japonya ve ASEAN liderleri arasındaki bu zirve, bölgesel dinamiklerdeki değişime adapte olan ve ortak bir vizyon etrafında bir araya gelen bir yaklaşımın sonucudur. Güvenlik, ekonomi ve sürdürülebilirlik gibi konular, gelecekteki işbirliği ve bölgesel istikrar açısından önemli bir temel oluşturabilir.
[1] “Japan and ASEAN Bolster Ties at Summit Focused on Security, Economy Amid China Tensions”, Associated Press News, https://apnews.com/article/japan-asean-summit-maritime-security-china-8ff28376dc10f9a5f95b93c4c7c7c7dc, (Erişim Tarihi: 17.12.2023).
[2] “Japan and ASEAN Bolster Ties at Summit Focused on Security, Economy Amid China Tensions”, The Hill, https://thehill.com/homenews/ap/ap-top-headlines/ap-japan-and-asean-bolster-ties-at-summit-focused-on-security-economy-amid-china-tensions/, (Erişim Tarihi: 17.12.2023).
[3] “Japan and ASEAN Bolster Ties at Summit Focused on Security, Economy Amid China Tensions”, WTOP News, https://wtop.com/world/2023/12/japan-and-asean-bolster-ties-at-summit-focused-on-security-amid-china-tensions/, (Erişim Tarihi: 17.12.2023).
[4] “Japan and ASEAN Bolster Ties at Summit Focused on Security, Economy Amid China Tensions”, Associated Press News, https://apnews.com/article/japan-asean-summit-maritime-security-china-8ff28376dc10f9a5f95b93c4c7c7c7dc, (Erişim Tarihi: 17.12.2023).
[5] Aynı yer.
[6] Aynı yer.
