Artan jeopolitik risklerle beraber Avrupa ülkeleri başta olmak üzere birçok devlet, enerji politikalarında güvenlik merkezli yol haritaları oluşturmaya başlamıştır. Doğalgaz konusunda sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) devriminin yaşanmasıyla beraber artık çeşitli sevkiyat yöntemleri ve ülkelerin enerji ihracat kabiliyetleri değişime uğramıştır. Artan uluslararası rekabetle beraber jeopolitik fay hatlarının dinamik olması artık gündem dışı olan bölgelerin de analiz edilmesini sağlamıştır.
Avrupa enerji pazarı için Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) domine hale gelmesi ve Rusya’nın enerji gelirlerinin yaptırımlarla beraber azalması, pazarın ilerleyen dönemlerde daha büyük rekabetlere sahne olacağını göstermektedir. 2022-2023 döneminde toplamda 171.55 milyar dolarlık[1] hacme ulaşan sektör artık Avrupa için hayati önem taşımaktadır. Avrupa, ABD’nin %50’den fazla ihracat oranına sahip bu hakimiyetini sağlamlaştırmak ve Rusya’nın LNG projelerine karşı strateji oluşturma yoluna itmektedir.
Rusya-Çin ortaklığının artmasıyla beraber günümüzde jeopolitik önemi artan havzalardan biri de Arktik bölgesidir. İklim değişikliğinin yol açtığı küresel ısınmanın buzulları eriterek erişilebilir bir bölge haline getirdiği Arktik bölgesi hem daha kısa deniz ticareti yollarıyla hem balıkçılık potansiyeliyle hem de varlığı ortaya konulan maden ve hidrokarbon enerji kaynaklarıyla yeni bir rekabet alanına ve yoğunluğu her geçen gün artan bir ilgi odağına dönüşmektedir. Bu jeopolitik yükseliş ve artan ilgi “kutup çağı” kavramını gündeme getirmektedir.[2]
Bölgede tam 48 trilyon metreküp doğal gaz rezervi bulunurken, buradaki kaynakla 90 milyar varil petrol ve 44 milyar varil doğal gaz sıvısı üretilmektedir. Bu potansiyel, dünyada kanıtlanmış petrol rezervinin yüzde 6’sına ve dünyadaki toplam doğal gaz rezervinin yüzde 25’ine denk gelmektedir.[3] Ek olarak Rusya ve Çin arasındaki Arktik bölgesi üzerinden büyük bir işbirliğinin olmasının sebebi, buranın İpek Yolu Projesi’nin denize açılan parçası olarak görülmesidir.
Rusya’nın uzak kuzeyinde bulunan 20 milyon ton/yıl kapasiteli ve üç adet trenli LNG projesi, Rus hükümetinin ve proje operatörü Novatek’in LNG ihracatını genişletme planları için kritik öneme sahiptir. Arktik LNG 2’nin gaz hammaddesi, Batı Sibirya’nın Gydan Yarımadası’ndaki Utrenneye sahasından sağlanmaktadır.[4] Rusya’nın enerji kabiliyetini büyük ölçüde artırdığını söylemek mümkündür.
Rusya’nın en büyük LNG üreticisi Novatek, projenin %60’lık hissesine ve Çin’in devlet petrol şirketleri CNOOC Ltd ve China National Petroleum Corp (CNPC) sırasıyla %10’luk bir hisse payına sahiptir. TotalEnergies ve Japonya’nın Mitsui and Co ile JOGMEC’ten oluşan bir konsorsiyumun da her biri %10’luk bir hisseye sahiptir.[5] Ayrıca Japon firmaların projeleri geliştirme konusundaki kararlılıklarını koruduğunu söylemek gerekir. Lakin Batı konsorsiyumunda bulunan firmaların ABD yaptırımlarından etkilenmemek için projeden çekilme veya pasif hareket durumuna geçmeleri de ilerleyen dönemlerde Rusya açısından problem yaratacaktır. Ancak ABD’nin yeni yaptırımlarının Rusya’nın elini daha da zayıflatabileceği belirtilmektedir.
Novıye İzvestiya portalı, Novatek’in Arktik SPG-2 projesinin ardından Yamal SPG projesinin de yaptırımlara maruz kalabileceğini öne sürmüştür. Gazprom, 2021 yılında Avrupa’ya 140 milyar m³ doğal gaz satarken, 2023 yılında bu miktar 24 milyar m³’e düşmüştür. Sektörel gözlemciler, bu miktarın 2025 yılında 15-16 milyar m³’e kadar gerileyeceğini ve jeopolitik durumda bir değişiklik olmaması halinde bu trendin en az 2030 yılına kadar devam edeceğini öngörmektedir.
2023 yılında Gazprom’un tedarik ettiği gazın büyük bir kısmı Türkiye’ye satılmıştır. Ancak Türkiye’nin Gazprom’la olan anlaşması, 2027 yılında sona ermektedir. Rusya’nın sıvılaştırılmış doğal gaz pazarındaki durumu da belirsizliklerle doludur. Avrupa pazarında Rusya’nın yerini alan ABD’nin, 2025 yılından itibaren yeni yatakları kullanıma açacağı ve sektördeki yatırımları artıracağı öne sürülmüştür. ABD, ayrıca Aralık 2023 tarihinde Rusya’nın en büyük sıvılaştırılmış gaz projelerinden Arktik SPG 2’yi hedef alan yaptırımlarını açıklamıştır.
2025 yılında Yamal SPG projesinin de yaptırımların hedefi olabileceği tahmin edilmektedir. Tek istisna ise iki büyük Japon şirketin katıldığı Sahalin-2 projesidir. Mitsui ve Mitsubishi, projeden çekilmeyi planlamadıklarını açıklamıştır.[6] Yamal LNG tesisinin aktif olarak Rusya’nın çok az miktarda Avrupa’ya ihraç ettiği gaz akışını sağlayan terminal olması, bu anlamda ABD’nin tamamen Rus gazını Avrupa kıtasından atma stratejisinin birer göstergesi olarak yorumlanabilir.
[1] “EU27 spending on LNG imports by exporter country, 2022 v. 2023.”, IEEFA, https://ieefa.org/european-lng-tracker#reciteEnable, (Erişim Tarihi: 02.05.2024).
[2] “Arktik bölgesi jeopolitiği”, AA, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/arktik-bolgesi-jeopolitigi/1459727, (Erişim Tarihi: 02.05.2024).
[3] “Buzullar eriyor, yeni deniz yolları ortaya çıkıyor”, Deniz Haber, https://www.denizhaber.net/buzullar-eriyor-yeni-deniz-yollari-ortaya-cikiyor-haber-107568.htm, (Erişim Tarihi: 02.05.2024).
[4] “Gas output too low to sustain new LNG production at Russian project”, Upstream, https://www.upstreamonline.com/lng/gas-output-too-low-to-sustain-new-lng-production-at-russian-project/2-1-1619098, (Erişim Tarihi: 02.05.2024).
[5] “Russia’s Arctic LNG 2 last line is on hold, TotalEnergies CEO says.”, Reuters, https://www.reuters.com/business/energy/russias-arctic-lng-2-last-line-is-hold-totalenergies-ceo-says-2024-02-08/, (Erişim Tarihi: 02.05.2024).
[6] Aynı yer.
