Son zamanlarda Orta Asya’ya yönelik ilgisini arttıran başkentlerden biri de Berlin’dir. Dünyanın en büyük ekonomilerinden olan Almanya, 2010 yılında Orta Asya’nın Rusya ve Çin’in ardından üçüncü ticaret ortağı haline gelmiştir.[1] Bu bağlamda Berlin yönetiminin Orta Asya’ya yönelik politikasında Kazakistan mühim bir yer tutmaktadır. Zira Almanya’nın Orta Asya ülkeleri arasında en çok ticaret hacmine sahip olduğu ülke Kazakistan’dır.
Söz konusu durum, Almanya’nın Kazakistan’a özel bir önem atfetmesine neden olmaktadır. Ayrıca Almanya’nın Kazakistan’la tarihsel olarak bağlarının güçlü olduğu gerçeği de vurgulanmalıdır. Çünkü İkinci Dünya Savaşı’nın ardından Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nde (SSCB) Joseph Stalin yönetimi, Doğu Almanya’daki Almanları Kazakistan’a göç ettirmiştir. Dolayısıyla Kazakistan’da hâlâ mühim bir Alman nüfus bulunmaktadır. Bu da Almanya’nın Kazakistan’a verdiği önemin bir başka nedenidir.
Halihazırda Berlin, Astana’nın önemli ortaklarından biridir ve 2005 yılından bu yana Kazakistan’a yaklaşık 5,3 milyar dolar yatırım yapmıştır. Yalnızca 2021 yılında Kazakistan ile Almanya arasındaki ticaret hacmi, bir önceki yıla kıyasla %6,4 artarak 2,2 milyar dolara ulaşmıştır. 2022 senesinin ilk yarısında iki ülke; 1,2 milyar dolarlık ticaret yapmıştır. [2]
Dahası Kazakistan, Almanya için ekonomi alanında olduğu kadar, enerji kaynakları sektöründe de mühim bir partnerdir. Astana, Berlin açısından konumunun ve lojistik avantajlarının yanı sıra büyük bir kaynak ve insan potansiyeline de sahiptir.[3] Nitekim Almanya’nın Kazakistan’la olan ticaret hacmi, Orta Asya ülkeleriyle olan toplam ticaretinin %85’ini oluşturmaktadır.[4] Bu veriler, Almanya’nın Orta Asya açılımında Kazakistan’ın ne kadar önemli bir yere sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Bu bağlamda Almanya’nın Orta Asya açılımında Kazakistan’ın kilit ülke konumunda olduğu söylenebilir.
30 Ekim 2022 tarihinde Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock, Kazakistan’ın başkenti Astana’ya bir resmi ziyaret gerçekleştirmiştir. Baerbock, Kazakistan’a olan ziyaretini gerçekleştirmeden hemen önce yaptığı açıklamada, bölge ülkelerinin her zaman Rusya, Çin ve Avrupa arasında bir köprü olmayı umduklarını; fakat mevcut süreçte kendilerini tamamen ortada kalan bir piyon olarak bulmaktan korktuklarını belirtmiştir. Bu nedenle de Baerbock, Kazakistan’a gerçekleştirdiği ziyaretindeki temel amacının söz konusu ülkedeki insanların Avrupa’ya dair beklentilerini dinlemek olduğunu açıklamıştır. Üstelik Almanya Dışişleri Bakanı, iki ülke arasındaki ilişkilerinin 30. yıldönümünde gerçekleşen bu ziyaretin Almanya’nın Orta Asya’ya sırtını dönmediği anlamına geldiğini de vurgulamıştır. Dolayısıyla Baerbock, Almanya’nın Orta Asya’yla olan ekonomik ve kültürel bağlarını sürdürme arzusunu dile getirmiştir.[5]
Baerbock’un açıklamalarından da görüleceği üzere Almanya, özellikle de Rusya ve Çin’in etkisinin azaldığı bir Orta Asya arzu etmektedir. Bu bağlamda Rusya-Ukrayna Savaşı’nın Almanya açısından bir fırsat olarak görüldüğü öne sürülebilir. Çünkü Moskova’nın dünya ölçeğinde olduğu kadar “arka bahçesi” olarak tanımladığı bölgede de etkisinin azalmaya başladığı görülmektedir. Bunun Batılı devletler kadar Orta Asya ülkeleri açısından da bir fırsat olarak görüldüğü söylenebilir. Dolayısıyla Berlin-Astana hattındaki ilişkilerde yaşanacak gelişmelerin Kazakistan’ın çok yönlü dış politika noktasında daha çok inisiyatif almasına hizmet edebileceği öne sürülebilir.
Taraflar arasındaki ilişkilerin temel yapıtaşını enerji işbirliğinin oluşturduğu söylenebilir. Bu bağlamda Rusya-Ukrayna Savaşı, Berlin yönetiminin Kazakistan’a olan ilgisini daha da arttırmasına vesile olmuştur. Çünkü bu savaş, Orta Koridor’un Batılı devletler için önemini ortaya çıkarmıştır. Kazakistan, stratejik konumu sebebiyle Orta Koridor’un geliştirilmesi noktasında büyük önem arz etmektedir. Zira Avrupa ve Asya’yı birbirine bağlayan uluslararası ulaşım bağlantıları, Kazakistan’dan geçmektedir. Bu yüzden de Berlin açısından Astana her geçen gün daha önemli bir partner haline gelmektedir.
Almanya Dışişleri Bakanı Baerbock, Astana’ya gerçekleştirdiği ziyarette Kazakistan Başbakanı Alihan İsmailov tarafından kabul edilmiştir. Söz konusu görüşmede taraflar, karşılıklı ticaret hacminin arttırılması, yenilenebilir enerji ve lojistik altyapısının geliştirilmesi ve yatırım işbirliği konularına odaklanmıştır. Kazakistan Başbakanı, Kazakistan’ın Avrupa Birliği’ndeki (AB) ana ticari ve yatırım ortağının Almanya olduğunu vurgulamıştır.[6] Baerbock ise iki ülkenin enerji de dahil olmak üzere ekonomik işbirliği için mühim bir potansiyele sahip olduğunu belirtmiş ve karşılıklı yarar sağlayan ekonomik ilişkilerin eşit bir temelde kurulmasının zaruriyet arz ettiğine inandıklarını dile getirmiştir. Almanya, Kazakistan’la enerji alanındaki ilişkilerini kurumsallaştırmak amacıyla Astana’da Hidrojen Diplomasisi Ofisi açacağını da duyurmuştur. Buna ek olarak Baerbock, Kazakistan’ın dinler arası hoşgörüyü teşvik etme konusundaki başarılı rolüne de dikkat çekmiştir.[7]
Sonuç olarak tarafların enerji ve ekonomi başta olmak üzere çeşitli sektörlerde ikili işbirliğini geliştirmeyi arzuladıkları görülmektedir. Dahası Almanya Dışişleri Bakanı’nın ilişkilerde “eşitliğe” vurgu yapması mühimdir. Bu bağlamda taraflar arasındaki ilişkilerin “karşılıklı saygı” çerçevesinde gelişmeye devam edeceğini söylemek mümkündür. Bu durum, Astana-Berlin hattındaki ilişkilerin ilerleyen süreçte daha da gelişeceğine işaret etmektedir.
[1] Emrah Kaya, “Orta Asya’da Yeni Bir Aktör: Almanya”, ANKASAM, https://www.ankasam.org/orta-asyada-yeni-bir-aktor-almanya/, (Erişim Tarihi:11.11.2022).
[2] “Kazakhstan, Germany Explore Opportunities in Industry, Energy, and Logistics”, Astana Times, https://astanatimes.com/2022/09/kazakhstan-germany-explore-opportunities-in-industry-energy-and-logistics/, (Erişim Tarihi:11.11.2022).
[3] Aynı yer.
[4] “Germany Eyes Green Hydrogen Potential in Kazakhstan”, The Diplomat, https://thediplomat.com/2022/11/germany-eyes-green-hydrogen-potential-in-kazakhstan/, (Erişim Tarihi:11.11.2022).
[5] “Statement by Foreign Minister Baerbock Prior to her departure for Kazakhstan and Uzbekistan”, German Federal Foreign Office, https://www.auswaertiges-amt.de/en/newsroom/news/-/2560922, (Erişim Tarihi:11.11.2022).
[6] “Kazakh PM Alikhan Smailov, German FM Annalena Baerbock Hold Meeting”, Kazinform, https://www.inform.kz/en/kazakh-pm-alikhan-smailov-german-fm-annalena-baerbock-hold-meeting_a3996170, (Erişim Tarihi:11.11.2022).
[7] “Germany to Open Hydrogen Diplomacy Office in Kazakhstan, Says Foreign Minister Baerbock During Her Visit to Astana”, Astana Times, https://astanatimes.com/2022/10/germany-to-open-hydrogen-diplomacy-office-in-kazakhstan-says-foreign-minister-baerbock-during-her-visit-to-astana/, (Erişim Tarihi:11.11.2022).
