Afrika ve Çin arasındaki ilişkiler, 21. yüzyılda özellikle ekonomik işbirliği ve altyapı projeleri çerçevesinde güçlenmiştir. Bu ilişkilerin merkezi, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi (KYG) ve Çin-Afrika İşbirliği Forumu (FOCAC) gibi platformlar üzerinden şekillenmektedir. Bu hususta gözler 4-6 Eylül 2024 tarihleri arasında Pekin’de düzenlenecek olan 9. FOCAC’a çevrilmiştir.
Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Lin Jian, 27 Ağustos 2024 tarihinde düzenlenen basın toplantısında, ülkesinin uzun yıllar boyunca FOCAC ve KYG kapsamında samimiyet, gerçek sonuçlar, dostluk ve iyi niyet ilkelerine bağlı kaldığını belirtmiştir. Ayrıca Çin’in Afrika ülkelerinin sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmaları için altyapı ve bağlantı geliştirme çabalarını kararlılıkla desteklediğini vurgulamıştır.[i]
Sözcü Lin, Çin ve Afrika ülkelerinin yıllar içinde yaklaşık 100.000 kilometrelik karayolu, 10.000 kilometreden fazla demiryolu, yaklaşık 1.000 köprü ve yaklaşık 100 limanın inşası ve iyileştirilmesi konusunda birlikte çalıştıklarını belirtmiştir. Özellikle Mombasa-Nairobi demiryolu, Addis Ababa-Cibuti demiryolu ve Benguela demiryolu gibi projelerin tamamlanmasının, kıyı ve iç bölgeler arasındaki ulaşım verimliliğini önemli ölçüde artırdığına dikkat çekmiştir. Ayrıca Kamerun’daki Kribi Derin Limanı’nın 10.000 tondan fazla yük taşıyan gemileri ağırlayabildiğini ve bu sayede denize kıyısı olmayan ülkeler için yeni kalkınma fırsatları sunduğunu ifade etmiştir.[ii]
Afrika ekonomileri, hala Covid-19 dönemindeki durgunluğun neden olduğu istikrarsızlıktan muzdarip durumdadır. Africa Center for Strategic Studies’in kamuoyu çalışmalarına göre Afrika’daki gençler kıtadaki Afrika hükümetlerinin dış güçlerle ilişkileri de dahil olmak üzere eşitlik, adalet ve şeffaflık talep etmektedir.[iii]
Kasım 2021 tarihinde Senegal’de gerçekleştirilen 8. FOCAC zirvesinin somut bir çıktısı olan Dakar Eylem Planı (2022-2024), ticaretin teşviki ve kolaylaştırılmasına yönelik kapsamlı bir çerçeve sunmuştur. Bu plan, stratejik pazar erişiminin geliştirilmesi ve ürün değerinin artırılması amacıyla ayrıntılı hedefler içermektedir. Çin, 2022-2024 yılları arasında Afrika’dan 300 milyar dolar değerinde mal ithal etme taahhüdünde bulunmuş ve Afrika ihracatının kalitesini artırmak için 10 milyar dolar ayırmıştır. Ayrıca, küçük ve orta ölçekli işletmelerin Çin pazarına yüksek kaliteli ürünler ihraç etmelerine yardımcı olmak amacıyla 10 milyar dolarlık bir kredi hattı oluşturulmuştur. Ancak Dakar Eylem Planı’nın uygulanabilirliği ve uzun vadeli etkileri üzerine soru işaretleri yaratmaktadır.[iv]
Bu soru işaretlerine rağmen Kenya’daki Afrikalı diplomatlar, yaklaşan FOCAC zirvesi öncesinde büyük bir iyimserlik sergilemektedir. Bu zirve, Çin ve Afrika arasındaki işbirliğini derinleştirme ve ortak bir geleceğe sahip Çin-Afrika topluluğu inşa etme amacı taşımaktadır. Kenya’da Mombasa-Nairobi Standart Hat Demiryolu gibi KYG projelerini inceleyen diplomatlar, bu projelerin kıtanın altyapı ağını dönüştürme ve ekonomik büyümeyi hızlandırma potansiyelini övgüyle karşılamaktadır. Bu tür projeler, Afrika’nın kalkınma hedeflerine ulaşmasında kritik bir rol oynamaktadır. Kenya’daki birçok KYG projesi, Çin’in Afrika’nın iletişim ve ulaşım gibi stratejik alanlarda gelişmesine yardımcı olma konusundaki kararlılığını yansıtmaktadır. Tunus’un Kenya Büyükelçisi Anouar Ben Youssef, zirvenin yalnızca altyapı değil, farklı sektörlerde de Çin’in Afrika’yla olan işbirliğini yeniden teyit etme fırsatı sunduğunu belirtmektedir.[v] Bu durum, kazan-kazan ilkesini benimsemiş Çin’in Afrika’daki etkisini genişletme ve kıtanın kalkınmasına katkıda bulunma hedefiyle uyumludur. Bununla birlikte kıta genelinde gözlemlenen önemli altyapı gelişmeleri, Çin’in bu bölgedeki kilit rolünü doğrulamaktadır. Bu gelişmeler, Afrika ülkelerinin Çin’le ilişkilerini sürdürme ve ilerletme isteğiyle gerçekleşmektedir.
Kenya’daki Uganda Yüksek Komisyonu Danışmanı Sanyu Manday, Afrika ülkelerinin FOCAC zirvesinde kalkınma projeleri önermesini ve Çin’in bu projelerin uygulanmasına yardımcı olmasını beklemektedir. Manday’ın vurguladığı bölgesel yaklaşım, Afrika ülkelerinin KYG projelerine tek tek değil, kolektif olarak katılması gerektiği fikrine dayanmaktadır. Bu strateji, daha iyi yatırım oranları sağlamayı ve ölçek ekonomilerini geliştirmeyi hedeflemektedir. Mombasa-Nairobi Standart Hat Demiryolu gibi projeler, bölgesel entegrasyonun yanı sıra ulaşımı geliştirerek kolektif büyümeyi teşvik edebilir. Manday, bu tür projelerin, kamu-özel sektör ortaklıkları aracılığıyla Afrika ülkeleriyle kurulan ilişkilerin önemini vurgularken, Çin’in Afrika’nın kalkınma çabalarına olan desteğini takdir etmektedir.[vi]
Zorluklar ve Stratejik Katılım: Afrika-Çin ilişkilerinin sürdürülebilirliği, Afrika ülkelerinin kalkınma önceliklerini doğru bir şekilde belirleyip Çin’le etkili müzakereler yapmalarına bağlıdır. Gana’nın Kenya’daki yüksek komiseri Damptey Bediako Asare, her Afrika ülkesinin FOCAC zirvesine kalkınma ihtiyaçlarını anlayarak ve Çin ile nasıl ilişki kurmak istediklerine dair bir stratejiyle gitmeleri gerektiğini ifade etmektedir. Bu, Afrika’nın KYG’den tam anlamıyla faydalanabilmesi için kritik bir adımdır. Botsvana’nın Kenya’daki yüksek komiseri Andrew Sesinyi ise Çin-Afrika ilişkilerinin eşitlik ve karşılıklı fayda üzerine kurulu olduğunu vurgulamaktadır. Afrika ülkelerinin Çin’le olan işbirliklerini stratejik bir çerçevede sürdürmeleri, kıtanın uzun vadeli kalkınma hedeflerine ulaşmasında belirleyici olacaktır.[vii]
2024 FOCAC’a yaklaşırken Afrika, Çin’le eğitim, teknoloji transferi, üretim ve tedarik zincirlerindeki değer payını artırma ve sürdürülebilir tarım endüstrisinin gelişimi gibi alanlarda işbirliğini derinleştirme çabasındadır. Bu genişleyen gündem, FOCAC’ın Afrika için daha kapsayıcı bir platform haline gelmesine katkı sağlamaktadır. FOCAC’ın Afrika’ya sağlayacağı fayda, Afrika’nın kendi gündemini belirleme kabiliyetiyle doğrudan ilişkilidir.
Kıtanın yeşil enerji potansiyeli, genç nüfusu ve maden kaynakları, gelecek için büyük fırsatlar sunsa da düşük elektrifikasyon oranları ve sanayileşme birikimi ciddi zorluklar yaratmaktadır. Afrika, FOCAC ortamından tam anlamıyla faydalanmayı hedefliyorsa, müzakerecilerin önceliklerini net bir şekilde belirlemeleri ve bu doğrultuda hareket etmeleri hayati önem taşımaktadır. FOCAC 2024, ticaret, endüstriyel kalkınma ve sürdürülebilir işbirliği alanlarında önemli ilerlemeler sağlama potansiyeli ile Afrika-Çin ilişkilerinde kritik bir dönüm noktası olarak görülmektedir.
Afrika’nın bu ortaklıktan uzun vadeli faydalar elde edebilmesi, gündemi şekillendirme kabiliyetiyle yakından ilişkilidir. Bazıları, Çin’in Afrika’yla olan ilişkisinin esasen kıtanın doğal kaynaklarına erişim arzusu tarafından yönlendirildiğini öne sürse de gerçekte bu ilişki çok daha karmaşıktır. Afrika’nın Birleşmiş Milletler’deki 54 oyu, önemli genç nüfusu ve Afrika-Çin işbirliğinin, Çin’in gelişmekte olan ülkelerden oluşan küresel bir topluluk inşa etme hedefini desteklemesi, Çin’in Afrika’ya olan ilgisini pekiştiren unsurlardır. Çin, özellikle ABD ve müttefiklerinin artan küresel baskıları karşısında Afrika’yla olan ilişkisini daha kritik bir hale getirmiştir. 2024 FOCAC Zirvesi, hem Çin hem de Afrika için belirleyici bir an olacak ve bu hayati ortaklığın gelecekteki yönelimini belirleyecektir.
Afrika’yla ticaretin genişletilmesi, Çin’in öncelikleri arasında olmaya devam etmektedir. Bu bağlamda Çin, Afrika’daki ekonomik bağlarını derinleştirme konusundaki kararlılığını sürdürmekte ve 2024 FOCAC’ın tarıma odaklanarak Afrikalı üreticilerin Çin pazarlarına erişimini artırma taahhüdünü yenilemesi beklenmektedir. Çin’in KYG kapsamındaki yenilenebilir enerji yatırımları, Afrika’nın elektrifikasyonu için önemli bir potansiyel sunmaktadır. 2024 FOCAC, bu bağlamda yeşil enerji işbirliğini vurgulamakta ve Afrika’nın daha geniş endüstriyel kalkınma hedeflerine katkı sağlamaktadır. Çin’in bu alandaki uzmanlığı, kıtanın enerji dönüşümünde kilit bir rol oynayacaktır.
[i] China hails BRI cooperation with African countries, CGTN, https://news.cgtn.com/news/2024-08-28/China-hails-BRI-cooperation-with-Africa-1wrkw6xcdJS/p.html, (Erişim Tarihi: 28.08.2024).
[ii] Aynı yer.
[iii] FOCAC 2024: Elevating African Interests Beyond the Africa-China Summit, Africa Center for Strategic Studies, https://africacenter.org/spotlight/focac-2024-elevating-african-interests-africa-china-summit/, (Erişim Tarihi: 28.08.2024).
[iv] Aynı yer.
[v] African envoys expect deeper ties with China, IPP Media, https://www.ippmedia.com/the-guardian/news/world/read/african-envoys-expect-deeper-ties-with-china-2024-08-21-115851, (Erişim Tarihi: 28.08.2024).
[vi] Aynı yer.
[vii] Aynı yer.
