Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru (CPEC), Pekin-İslamabad hattındaki ilişkilerin temel bileşeni niteliğindedir. CPEC kapsamındaki alt projeler; Çin-Pakistan bağlantısı ve bölgesel entegrasyon açısından büyük önem arz etmektedir. Pekin ve İslamabad, söz konusu projeye Afganistan’ın da dahil edilmesi konusunda hemfikirdir. Bu kapsamda taraflar, 2021 yılının Ağustos ayından itibaren ülkeyi yöneten Taliban’la çeşitli diyaloglar geliştirmiştir.
9 Mayıs 2023 tarihinde düzenlenen 5. Çin-Afganistan-Pakistan Dışişleri Bakanları Diyaloğu ise Afganistan’ın CPEC’teki rolü açısından önemli sonuçlar doğurmuştur. 16 Mayıs 2023 tarihinde yaptığı açıklamada Taliban Dışişleri Bakan Yardımcısı Hafiz Zia Ahmad, karayla çevrili Afganistan’ın bir ticaret merkezi haline gelmesini ve yatırım çekmesini destekleyecek olan CPEC’e katılma kararı aldığıı belirtmiştir.[1]
Ahmad, ahse konu olan kararın Taliban yönetiminin çatışmalardan zarar görmüş ülkeye yabancı fon sağlama taahhüdünün bir parçası olduğunu da ifade etmiştir. Ayrıca Ahmad, şu ifadeleri kullanmıştır:[2]
“CPEC, Kuşak ve Yol Girişimi’nin (BRI) bir parçası olmamıza ve Afganistan’a enerji, demiryolu ve diğer sektörlerde farklı projeler getirmemize yardımcı olacak.”
Afganistan’ın CPEC’e dahil edilmesi yeni bir tartışma konusu değildir. Hatırlanacağı üzere bu mesele, daha önce de gündeme gelmiştir. Lakin harekete geçilerek somut adımların atılması noktasında bir süreçten geçilmektedir. Zira 2022 yılının Eylül ayında da Peşaver ile Kabil arasında Özbekistan’a giden bir otoyol inşa edileceğine dair iddialar konuşulmuştur.[3] Afganistan’ın CPEC bünyesindeki rolünün, bölgesel bağlantı ve ulusal kalkınma konularında büyük kazançlar sağlayacak nitelikte olması beklenmektedir.
CPEC’le birlikte kuzeydoğuda Vahan Koridoru, güneyde Pakistan ve kuzeyde Tacikistan’la sağlanacak bağlantı, Pakistan için “Afganistan üzerinden Orta Asya’ya giden en kısa yolu” sunmuş olacaktır. Buna ek olarak Çin’in Orta Asya’ya erişimi noktasında da kolaylık sağlancaktır. Dolayısıyla Çin ve Pakistan’ın Orta Asya politikası bakımından Afganistan’ın CPEC’e dahil edilmesinin stratejik ehemmiyete sahip olduğu söylenebilir.
Bulunduğu konum, Afganistan’a yönelik politikalarda bölgesel bağlantı hususunun merkeze alınmasına neden olmaktadır. Güney Asya ve Orta Asya’nın kavşağında bulunması Afganistan’a stratejik bir değer kazandırmaktadır. Bilhassa Çin nezdinde bu jeopolitik konum kritik önemdedir. Bununla birlikte Kabil’in CPEC’teki varlığı, Orta Asya’ya daha kolay erişimin yanı sıra Çin’in Afganistan’ın kaynaklarına ve rezervlerine olan ilgisini çeşitli projelerle somut kazançlara çevirmesini de mümkün kılacaktır.
Afganistan’ın bölgesel bağlantı projelerine dahil edilmesine yönelik çabalar da ülkenin taşıdığı önemi ortaya koymaktadır. Afganistan-Hindistan ve İran’ı içeren Çabahar Limanı Projesi mevzubahis girişimlere örnek gösterilebilir. Bu noktada Afganistan’ın rolü nedeniyle bölgesel ve küresel rekabete tanıklık ettiği söylenebilir.
Nitekim söz konusu projelerde de Güney Asya-Orta Asya bağlantısını sağlama hedefiyle hareket edilmiştir. Örneğin Yeni İpek Yolu Girişimi, ABD’nin 2010’lu yıllarda gündeme getirdiği bir projedir. Çabahar Limanı Projesi ise bahsi geçen ülkeler arasındaki üçlü transit anlaşmasına dayanmaktadır.[4] Afganistan’ın sağlayacağı bölgesel bağlantı rahatlığı ülkede istikrarın ve emniyetin tam anlamıyla sağlanması durumunda çok daha fazla girişimde bulunulacağına işaret etmektedir.
CPEC’e dahil olma konusu, Afganistan açısından değerlendirildiğinde ise ticari fırsatlar sağlaması ve ekonomik istikrar için katkı sunması bağlamında projenin önem arz ettiği söylenebilir. Bu da Taliban yönetiminin ülke içindeki ve uluslararası alandaki imajını güçlendirebilir. Aynı zamanda projede yaşanan ilerlemeye bağlı olarak Taliban’ın ilişkileri güçlendirmeye ve tanınmaya yönelik adımları geliştirme konusundaki beklentileri artacaktır.
Diğer yandan Afganistan’ın CPEC’e dahil olması, ülkenin altyapısına yönelik yatırımların artacağı bir süreci de beraberinde getirecektir. Bu da ülkedeki Çin varlığının artması anlamına gelmektedir. Dolayısıyla Taliban karşıtlığının yanı sıra Çin yatırımlarına yönelik saldırılarla da gündeme gelen terör örgütü DEAŞ’ın hareketlenmesi muhtemeldir.
Tüm bunlara ek olarak çeşitli radikal grupların da yeni bir hareketlilik dönemine girmesi beklenebilir. Bu anlamda Pekin bir yandan proje ve yatırımlara yoğunlaşırken; diğer taraftan da güvenlik garantisi sağlamaya çalışacaktır. Bu noktada Taliban’la askeri-güvenlik işbirliklerinin arttırılmasına yönelik adımların atılması muhtemeldir.
Netice itibarıyla Afganistan’ın bölgesel konumum ve jestratejik öneminin güvenlik ve istikrar sorunlarına sebebiyet görülmektedir. Çeşitli zorlayıcı faktörlere rağmen başta bölgesel bağlantı ve ulusal çıkarlar olmak üzere farklı temellere dayanarak Afganistan’ın CPEC’e dahil edilmesi kapsamında adımlar atılmaktadır. Afganistan, Güney Asya’da oynadığı kritik rolle CPEC içinde stratejik bir aktöre dönüşebilir. Afganistan’ın projeye katılımı; sınır ötesi ticaretin gelişmesi, her üç ülkenin ekonomik entegrasyonuna olumlu katkı sağlayarak sürdürülebilir kalkınmaya hizmet edecektir. Bu nedenle de yaşanan gelişmeler Çin ve Pakistan açısından da oldukça mühimdir.
[1] “Afghanistan Decides to Join Multi-billion China Pakistan Economic Corridor”, Mena, https://menafn.com/1106260135/Afghanistan-decides-to-join-multi-billion-China-Pakistan-Economic-Corridor, (Erişim Tarihi: 17.05.2023).
[2] Aynı yer.
[3] “Extension of CPEC to Afghanistan could Link Infrastructure Across Continent”, The Rhird Pole, https://www.thethirdpole.net/en/regional-cooperation/extension-of-cpec-to-afghanistan-could-link-infrastructure-across-continent/, (Erişim Tarihi: 17.05.2023).
[4] “Why Afghanistan Should Join COEC”, The Diplomat, https://thediplomat.com/2017/05/why-afghanistan-should-join-cpec/, (Erişim Tarihi: 17.05.2023).
