Afganistan’ın Penşir Bölgesi, Taliban’a karşı direnişin sembolü haline gelmiştir. Kabil’in kuzeyinde bulunan bölge, ülkenin güney ve kuzeyini birbirinden ayıran dağ geçidi üzerinde yer almaktadır. Bölgeye adını veren Penşir Nehri ve Penşir Vadisi bir nevi doğal sığınak durumundadır. Bölgeye ulaşım, komşu vilayet olan Parvan’dan geçilen dar bir geçitle sağlanmaktadır. Taliban’ın erken zaferine karşı Ahmed Şah Mesud’un oğlu Ahmed Mesud tarafından başlatılan Penşir Direnişi de bu bölgede ortaya çıkmıştır.
Hatırlanacağı üzere Ahmed Mesud, Washington Post’ta yayımlanan yazısındaki yardım çağrısıyla,[1] Taliban’ın sadece Afgan halkının sorunu olmadığını; aynı zamanda terörizmin demokrasilere saldırmak için Afganistan’ı büyük bir sıçrama tahtasına dönüştürebileceğini belirtmiştir. Mesud, ülkede kapsayıcı bir hükümet kurulmasını talep etmektedir. Bu da Penşir Direnişi’nin en önemli nedeninin “ulusal faktör” olduğunu göstermektedir. Yani Penşir’deki direnişin temel beklentisi, Peştunlar dışındaki etnik grupların da temsil edildiği bir sistemin inşasıdır.
Mesud komutasındaki askeri direniş güçlerinin siyasi kanadı, kendisini meşru Devlet Başkanı ilan eden ve Taliban’a karşı direniş çağrısı yapan Amrullah Salih’in liderliğinde şekillenmektedir. Penşir’in etnik yapısında ise Tacikler ön plana çıkmaktadır. Bu nedenle de yakın gelecekte bölgedeki Taliban karşıtı direnişin “Tacik-Peştun çatışmasına” dönüşme ihtimali bulunmaktadır. Bu da Taliban’ın erken zaferiyle birlikte ön plana çıkan Peştun milliyetçiliğinin artacağı öngörüsüyle bağdaştırılabilir.
Afganistan’ın bir gerçeği olan Peştun milliyetçiliği, Buhara’dan Peşaver’e kadar uzanan “Büyük Afganistan” düşüncesinden beslenmektedir. Afganistan’daki etno-politik duruma damga vuran istikrarsızlık, bahsi geçen bölgedeki Tacik direnişini Peştun milliyetçiliğiyle karşı karşıya getirebilir. Bu da Taciklerin siyasallaşmalarını ve sürecin etno-politik çatışmaya dönüşmesini kaçınılmaz kılabilir. Dolayısıyla Taliban’ın Afganistan’ı Peştun ulus-devletine dönüştürme gayreti içine girecek eylemlere yönelmesi halinde, ülkenin etnik bölünme riskiyle yüzleşme ihtimali vardır.
Hatırlanacağı üzere, Sovyetler Birliği’nin Afganistan’dan çekilmesinin ardından 1980’li yıllarda Ahmed Şah Mesud, kuzeydoğu Afganistan’daki Tacik eyaletlerin kontrolünü ele geçirmişti. Ayrı bir Tacik devleti fikri, yine bu dönemde “Penşir Aslanı” olarak anılan Ahmed Şah Mesud tarafından ortaya atılmıştı. Penşir Direnişi’ne bu açıdan yaklaşıldığında, Taliban’ın tek başına Peştun milliyetçiliği temelinde oluşturacağı bir hükümetin kabul edilmeyeceği öngörülebilir. Zira bu yöndeki gelişmeler, Afgan Taciklerinin tepkisini çekecektir.
Görünen o ki; Penşir Bölgesi, Taliban’a karşı başlattığı direniş hareketiyle yakın gelecekte adından sıkça söz ettirecektir. Yukarıda belirtildiği üzere, mevzubahis direnişe katılan bir diğer önemli isim Amrullah Salih’tir. Salih’in diplomatik kişiliği ve Batı’yla olan yakın münasebetleri sayesinde Mesud’un başlattığı mücadeleye güç katacağı düşünülmektedir.
Taliban’ın teslim olma çağrısına uymayan Penşir Bölgesi’ne Afganistan’ın diğer yerlerinden yapılan silah ve mühimmat desteği, “Kuzey İttifakı’nın” yeniden oluşmasını sağlayabilir. Bu durumda Taliban’ın Kabil’e girmesinin ardından ülke dışına çıkan komutanların da Afganistan’a dönerek direnişe katılmaları gündeme gelebilir. Taliban yetkililerinin Penşir’in kuşatma altında olduğunu söylemesine rağmen Tacikistan’dan Penşir’e yardım gönderildiği iddiaları, Taliban’ın söz konusu bölgede hakimiyet sağlayabilmesinin kolay olmayacağını göstermektedir.
Bölgede zaman zaman tansiyonu yükselten gelişmeler de yaşanmaktadır. Nitekim 23 Ağustos 2021 tarihinde Taliban güçleri ile Penşir direnişçileri arasında bir silahlı çatışma gerçekleşmiştir. Her ne kadar Taliban üstünlüğü ele geçirdiklerini açıklasa da Salih, bölgenin direniş güçlerinin kontrolünde olduğunu belirtmiştir.[2]
Mevcut durumda Mesud liderliğindeki Penşir direnişi devam etmektedir. Direnişin boyutunun genişlemesi, ülkedeki hassas dinamikleri harekete geçirebilir. Bu yüzden de çözüm arayışları önem kazanmaktadır. Bu anlamda uluslararası arabulucuların garantörlüğünde yapılacak müzakereler vesilesiyle uzlaşma sağlanabilir. Taliban’ın tek başına iktidar olmasına alternatif olarak ülkedeki etnik tüm unsurları temsil edebilecek kapsamlı bir hükümetin kurulması istenmektedir. Bu şekilde Peştun milliyetçiliğinin önünü kesmek ve radikalleşmeyi önlemek mümkün olabilir.
Penşir direnişçilerinin öncelikli talebi, müzakereler yoluyla barışçıl çözüme ulaşılmasıdır. Ancak Mesud’un yardımcısı Mesud Dashti, Taliban’ın askeri güçle direnişi bastırmaya çalışması durumunda savaş sürecinin başlayacağını belirtmektedir.[3] Sovyetler Birliği’nin bile girmeyi başaramadığı Penşir Vadisi’ndeki direniş silahlı çatışmaya dönüşürse, elbette “iç savaşı” patlak verebilir. Halihazırda taraflar, sorunu uzlaşı yoluyla çözmek amacıyla görüşmeler gerçekleştirmektedir. Bu kapsamda müzakereler sonuçlanıncaya kadar çatışma yaşanmaması için ateşkes ilan edilmiştir. Lakin ortada kalıcı bir anlaşma yoktur ve bu nedenle de iç savaş riski varlığını korumaktadır.
Orta Asya devletleriyle sınırdaş (Tacikistan, Özbekistan, Türkmenistan) olan bir Afganistan’ın bölgeden izole edilmesini beklemek doğru değildir. Dolayısıyla Afganistan’da yaşanabilecek etnik gerilimlerden bölge devletleri de etkilenecektir. Taliban’a bağlılık bildirmiş Orta Asya kökenli radikal unsurlar da radikalizmin yayılması hususunda potansiyel tehdit olarak düşünülmektedir.
Açıkça görülmektedir ki; Afganistan’ın istikrarı, Orta Asya ve Avrasya coğrafyasının güvenliğiyle yakından ilişkilidir. Bu nedenle Afganistan’da yeni bir “iç savaş”, özellikle de etnik temelli çatışma, bölge devletlerindeki akraba halkların meselesine dönüşebilir. Zira Tacikistan ile Afganistan arasındaki ilişkiler, bir Peştun-Tacik çatışmasına sebebiyet verebilir. Bu da radikalleşmenin yayılması noktasında domino taşı etkisiyle tüm bölgeye sirayet edebilir.
[1] “Opinion: The Mujahideen Resistance to the Taliban Begins Now. But We Need Help”, Washington Post, https://www.washingtonpost.com/opinions/2021/08/18/mujahideen-resistance-taliban-ahmad-massoud/?utm_medium=social&utm_source=twitter&utm_campaign=wp_main, (Erişim Tarihi: 25.08.2021).
[2] “Талибы сообщили, что окружили своих противников в Панджшере”, Interfax, https://www.interfax.ru/world/786060 (Erişim Tarihi:26.08.2021).
[3] “Известное имя, вряд ли союзник: сможет ли Масуд бросить вызов Талибану?”, DETV, https://ru.detv.us/2021/08/24/%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%BE%, (Erişim Tarihi: 25.08.2021).
